Selma en Louise
Susan Coetzer
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798176569

Skrywers oor hul nuwe boeke: Susan Coetzer gesels met Naomi Meyer oor Susan se boek Selma en Louise.

Mens se heel eerste gedagte is: daardie film van jare gelede! Was dit bedoel om die leser se aanknopingspunt te wees? Hoe is die boek eenders en hoe is dit anders as die fliek?

’n Titel moet prikkelend wees en ’n gesprekspunt kan uitlok. Die titel het in my kop gespring nog voor die skryfproses in alle erns begin het. Die uitgewers het onmiddellik daarvan gehou – die titel leen hom tot ’n legio temas, soos vriendskap, lojaliteit, humor, seks, geweld, lig en donker, soortgelyk aan die temas in die bekende fliek. Hierdie is egter ’n boere-Selma-en-Louise-vriendskapstorie wat oor 40 jaar afspeel, en die verhaal self is nie op die fliek gebaseer nie. Daar is wel ’n paar tong-in-die-kies verwysings na die fliek Thelma and Louise in die roman – die twee hoofkarakters, wat besties is, fantaseer graag hoe hulle soos die karakters in die fliek, ontsnap van hulle verlede vol geweld en donker geheime.

Die soet en die bitter, die humor en die donkerte. Dis wat ek van die film onthou. Hoe sou jy hierdie vriendskap van die vroue in jou boek beskryf? 

Die vriendskap tussen Selma en Louise is nie net lig en speels nie; dit is ook donker en gekompliseerd sedert hulle kinderjare. Die twee kom uit teenoorgestelde pole wat betref hul onderskeie huise van herkoms, ouerleiding, opvoeding, verwysingsraamwerke, geloofsieninge en waardesisteme. Hulle persoonlikhede verskil ook soos dag en nag. Selma is die stil, behoudende introvert – die spreekwoordelike miss goody two shoes – op skool. Louise weer is as kind oud voor haar tyd en ’n uitgesproke rebel met ’n vuil bek.

Tog vind die twee as tienjarige dogtertjies ’n onmiddellike place of belonging by mekaar. Elkeen voel (om ’n ander rede) soos ’n buitestander in die samelewing. In die vriendskap wat in bloed gesweer word, vind hulle aanklank en aanvaarding buite die norm. Die lojaliteit, asook die donker geheime wat hulle sedert hul kinderjare deel en bewaar, dien as fondament vir die langasem vriendskap wat oor veertig jaar strek. Selma en Louise het uiteenlopende persoonlikhede wat mekaar aanvul en komplementeer in die reisroman. Elk dien as ’n spieël vir die ander – by tye word die lig gereflekteer; ander kere die donker. Die Bostik van die vriendskap is die deurlopende humor en meelewende deernis tussen die twee vroue wat die toets van die tyd en veranderlikes deurstaan.

Wat het jou inspireer om hierdie storie te skryf?

Ek het einde 2016 ’n drieboekkontrak met H & R gesluit vir drie romans vir die algemene mark, nie net die geestelike mark nie. Ek het geweet ek moet begin 2017 voor my rekenaar gaan sit en my hande optel en begin skryf om die keerdatum vir die eerste roman betyds te haal … met of sonder inspirasie. Ek het slegs ’n vae gevoel oor ’n vriendskapstema gehad wat ek wou verken.

Inspirasie is vir my ’n bonus en nie iets waarop ek durf wag voor ek die taak op hande aanpak nie. Wat van groter waarde vir my as skrywer is, is konsekwente dryfkrag, doelgerigtheid, harde werk en daaglikse dissipline. Wanneer ek hierdie elemente in posisie kry, daag inspirasie mettertyd op as die kersie op die koek, of dan nou die boek. Die eerste poging (konsep) van die roman oor drie maande was ’n spaghettibenadering, maar ek het deurgedruk tot die einde. Daarna het ek weer van reg voor begin en toe besluit wat het waarde om te behou en uit te bou. Ek vind ek het terugskouend ’n beter idee oor die gevoel van die roman, die karakters en die storielyne en kinkels. En toe kom die inspirasie! Ek kon myself uit die pad van die karakters skuif en die pen in hulle hande plaas soos ’n aflosstok om vrylik mee te hardloop. By NB Boeke het ek geleer ’n roman moet oor en oor geslyp word en ryp word soos goeie rooiwyn om diepte en goeie geur te kry. Hier het Human & Rousseau se fiksiespan my geweldig baie gehelp om te groei as skrywer (dis my eerste roman vir hulle), sowel as al die buitekeurders wat terugvoer gee op die manuskrip.

Vertel my van jou karakters, asseblief. En hoe laat hulle, en die besluite wat hulle neem, jou voel?

Dit is ’n misterieuse skeppingsproses waarvoor ek myself oopstel as skrywer. Die karakters is vooraf vir my onbekend en maak hulle opwagting in my psige of word gebore uit my onderbewussyn in daardie ongedwonge alfastaat. Ek self is soms baie verbaas om hulle te ontmoet en weet nie altyd waar hulle vandaan kom nie! Hulle skryf as’t ware hulle eie stories. Ek het iewers gelees Agatha Christie het nooit geweet wie die moordenaar in haar verhale is tot aan die einde van die boek nie! So het ek ook nie ’n idee wat die karakters gaan doen nie – geen idee waarheen die storie my gaan lei nie en het ook nie die einde in gedagte nie. Die twee vrouekarakters wat aangemeld het, was baie uiteenlopend en kompleks – dalk albei deeltjies van my?

Om die villain se bedrading te verstaan, het ek egter ’n langer pad geloop. Met die eerste konsep van die roman het ek sekere dele uit sy perspektief geskryf. Ek het narsistiese/psigopatiese denkpatrone nagevors, vertroulike inligting van slagoffers bestudeer, asook na gevallestudies op kanaal 171 gekyk om die karakter se charisma en manipulerende gedragspatrone onder die knie te kry. Met hierdie “binnekennis” (van die leuens) kon ek tydens die herskryf- en slypproses slegs Selma en Louise se perspektiewe behou en die villain (Theo Swanepoel) deur hulle goedgelowige oë beleef en daardeur spanning by die lesers opbou.

Ek wou soms inspring en van die karakters aan die skouers ruk; ander kere wou ek hulle waarsku om nie verkeerde besluite te neem nie. Soms wou ek moraliseer, hulle red van destruktiewe keuses en dan weer berispe of teen my bors vasdruk en vertroos – maar uiteindelik moes ek terugstaan en aan hulle ’n vrye wil gee om hulle eie stories te skryf. Op die ou einde was ek uit die pad gevee – en was ek, die skrywer, die geamuseerde, soms verbaasde (en soms geskokte) leser!

Ek wil vra oor die einde (maar is dalk te bang) ... 

Die einde het ’n kinkel in die kabel, baie na aan die afgrond, soos in die fliek. En daar is ook ’n cliffhanger vir ’n moontlike opvolgroman. (’n Hele paar lesers het al ’n opvolg versoek.)

Vertel my van jouself, die skrywer van hierdie boek. Het jy vriendskappe soos hierdie een in jou lewe?

Ek is eintlik ’n introvert en ’n baie privaat mens wat my energie kry deur alleen te wees – al leef ek ’n warm en gesellige persoonlikheid na buite uit wanneer ek sosialiseer of in die openbare oog is as spreker en aktrise. Ek smee nie maklik nuwe diep vriendskappe nie – oppervlakkige kennisse het ek wel in oormaat. Ek het nie ’n heel beste vriendin of ’n vriendskap wat sedert my laerskooldae strek soos in die roman nie. Ek het egter wel oor die laaste 20 jaar ’n paar hegte vriendskappe met ’n handjievol vroue gevorm. Hierdie paar vriendinne wat die toets van tyd en die gety wat draai deurstaan het, is vir my van onskatbare waarde – veral in tye van nood. Dit bevat lewensgewende krag – dis soos ’n tonikum. Die veilige spasie van ’n lojale vriendin, waar jy letterlik als kan deel, gee aan vroue ’n plek van “net wees” en aanvaarding as mens. Ek het dit al oor en oor uit die monde van vele vroue gehoor tydens hulle traumatiese seisoene, en van daar die tema van hegte vriendskap as goue draad deur die roman getrek.

Waarom het jy hierdie boek geskryf en hoe lank het dit jou geneem?

My vorige roman, ’n Tas vol blues songs, vir die geestelike mark, het enkele (ek dink drie) klagtes van erg konserwatiewe Christelike lesers ontvang. Op grond hiervan is 3 000 kopieë summier van die geestelike boekrakke gehaal en na die uitgewers teruggestuur. Dit is drie maande later weer teruggeplaas op die geestelike rakke – en al 10 000 eksemplare wat gedruk is, is nou uitverkoop. Dit was uiteindelik ’n boek van genade wat misplaas is.

Hierdie insident het my geesdrif gedemp om verdere vernuwende romans met real life-geskakeerde karakters wat die grense/gewete van die samelewing toets vir die slegs geestelike mark te probeer skryf – dis te veel van ’n eierdans. Dit het gevoel of my kreatiewe handrem opgetrek is. Ek het besluit om my skryfwerk voortaan anders te benader en eerder my werke te skei – soos jy ’n eierwit en eiergeel skei. Niefiksie vir die slegs geestelike mark en romans vir die breër algemene mark.

Derhalwe het ek Human & Rousseau in 2016 genader. Selma en Louise, ’n kombinasieroman, met lig sowel as donker, is sonder ’n kreatiewe handrem geskryf. Dis ’n reisroman met ’n byt, vol donker geheime, lewensvatbare temas, humor en kleurvolle eg-menslike karakters (en ’n paar gekruide woorde). Terselfdertyd is dit ook ’n roman met ’n sterk geestelike fondament – een wat die leser hopelik sal laat nadink oor die impak van egtheid en deursigtigheid versus verskuilde agendas. Ek is as skrywer gemakliker en meer in my soul seat met hierdie “combo”-aanslag. Ek wil vry wees om lig, donker en al die kleurskakerings van menswees aan te wend om ’n storie wat met my resoneer, so treffend as moontlik te skryf.

Met al die navorsing, slyp en herskryf het dit my ongeveer ’n jaar geneem om hierdie roman te voltooi. Hier het die fiksiespan (en veral Nèlleke de Jager) my geweldig baie gehelp om te groei as skrywer, sowel as, soos ek reeds vroeër gesê het, al die aan my onbekende buitekeurders met hul gereelde terugvoer.

Jy is ook ’n ervare aktrise. Wat is vir jou verskillend van aktrise-wees en in die velle van jou karakters klim en om skrywer te wees en in die velle van jou karakters te klim?

Ek dink wel my agtergrond as aktrise help my met die uitbeelding van eg-menslike karakters en veral hulle dialoog wanneer ek skryf. Ek klim soos ’n aktrise in hulle skoene in en hoor hulle dink en letterlik praat in my ore … en skrap enigiets wat vals klink en nie eg is aan die spesifieke karakter se stem nie. Verder dink ek baie in visuele prentjies – ek sien die gesigte, klerestyl en plekke wat hulle besoek. In al my romans is daar beslis universele temas en raakpunte ingeploeg wat stryk met my eie ervaring asook dié van duisende vroue wat oor die jare hulle stories met my gedeel het in ’n vertroulike spasie. Ek gebruik van my eie ervarings sowel as dié van ander en gooi ’n groot handvol fantasie by en bak ’n splinternuwe koek, of dan nou boek, uit die bestanddele. Ek is ook van kleintyd lief om mense fyn dop te hou en waar te neem – ek stoor hierdie indrukke en bring hierdie waarnemings graag na my romans.

Noem ’n paar van jou gunstelingflieks en -boeke.

Ek lees wyd en is altyd op soek na treffende boeke wat mense aanbeveel – ek lees meestal in Engels. Ek het nie net een gunstelingskrywer nie. Ek hou van Elizabeth Gilbert se skryfstyl, Jo Jo Moyes en Jodi Picoult. Shantaram van Gregory David Roberts is moontlik my gunstelingboek wat ek al gelees het. Ek dink Roberts was meesterlik. Daar is s-o-o-o-o baie flieks wat ek kan noem wat my al diep geraak het – baie van hulle kan oor en oor gekyk word op DVD. Meer onlangs staan Florence Foster Jenkins met Meryl Streep en Darkest hour met Gary Oldman vir my uit. Plaaslik het Sink my aangegryp.

Wat is vir jou lekker en vervullend van die skryfproses (van hierdie boek), en wat was/is vir jou moeilik of uitdagend?

Dit was vir my heerlik om vryer, meer kleurvol en meer humoristies te kon skryf – en met minder inhibisies en behoedsaamheid. Dit was werklik lekker om ’n ligter lekkerleesroman te skryf en ek het as skrywer te heerlik met die karakters gereis al die pad tot in Indië en my lekker ingeleef in hulle ervarings. Die kindergedeeltes in die roman was vir my veral lekker en het ook baie maklik gevloei. Die volwassenes was moeiliker om oor te skryf – omdat volwassenes meer issues, bagasie sowel as maskers het. Dis ook vir my emosioneel altyd moeiliker om karakters met donker psiges te verken en te verstaan – dit put my baie uit om in daardie donker dieptes te moet tande insink.

Verder was dit ’n groot uitdaging om in soveel besonderhede oor Indië te skryf en lesers te oortuig dat ek self al daardie plekke eerstehands besoek het. (Ek was nog nie in Indië nie.) Gelukkig het ’n filmspan van Bollywood Mumbai toevallig my huis in Linden vir ’n maand gehuur tydens die skryfproses. (Ek het toe reeds oor Indië geskryf.) Dit was so ’n onverwagse seën vir my as skrywer! Ek kon sessies met vrae met die span reël. Dit het my baie gehelp om onder die vel van die land in te kom, asook met verskillende dialekte. Die plaaslike inwoners van Mumbai het my ook daardie inside inligting gegee wat ek nie in boeke sou kon nagevors of uitgevind het deur te google nie. 

The post <i>Selma en Louise</i>: ’n onderhoud met Susan Coetzer appeared first on LitNet.

Truitjie roer my nie
Schalk Bezuidenhout en Erns Grundling
Uitgewer: Queillerie
ISBN: 9780795801778

Skrywers oor hul nuwe boeke. Naomi Meyer gesels met Schalk Bezuidenhout en Erns Grundling oor Truitjie roer my nie.

Hallo, Schalk en Erns! Julle albei se name staan voorop Truitjie roer my nie. Wie van julle het die boek geskryf?

Erns: Hallo Naomi! Ek en Schalk het albei die boek geskryf, daarom is ons albei se name voor op. My naam is wel in kleiner letters, want Schalk het die meeste van die skryfwerk gedoen. Ek het aanvanklik gedink om ’n Schalk-boek te skryf, oor sy loopbaan en ons comedy bromance en lekker samewerking en stand-up comedy avonture regoor die land, maar toe het Schalk uit sy eie uit begin om hoofstukke in Word neer te pen en op Google Drive te save. Toe hy eers vir my van sy skryfwerk begin lees, was ek baie verlig, want ek het besef hy skryf uitstekend en dat my werk baie minder gaan wees! Op die ou end het ek ook ’n paar hoofstukke geskryf en plek-plek kommentaar op sy skryfwerk gelewer wat in kursief in die teks verskyn. So dit is nie ’n Schalk-boek deur Erns nie, maar ’n Schalk-boek deur Schalk, in samewerking met Erns. (En ek wil dit net kategories stel dat ek dit effens ongemaklik vind om na myself in die derde persoon te verwys.)

Onlangs sien ek op die Republiek van Zoid Afrika (waar julle nou albei in die kabinet dien) dat julle saam draf. Het julle mekaar daar langs die promenade ontmoet, of hoe?

Schalk: Ons vertel in die boek presies hoe ons ontmoet het. Erns het my eerste Afrikaanse one-man show by die KKNK kom kyk en my daarna as stand-up komediant vir ’n vriend se bachelor’s bespreek. In die parkeerarea van die German Club in Kaapstad het ek en Erns daardie aand gesels en ek het hom soos ’n skaam tienerdogter “uit gevra” om saam met my te werk. Hy was toe op pad om die Camino te gaan stap, maar kort na sy terugkeer het ons begin koffie drink en planne maak.

Truitjie roer my nie – my eerste gedagte was natuurlik dat die titel verwys na die uitdrukking "kruidjie-roer-my-nie" en toe gaan kyk ek gou in Pharos of ek die definisie nog reg onthou. Groot is my verbasing toe daar ook die frase "truitjie-roer-my-nie" verskyn, met die definisie daarby: "Spotnaam vir ’n prikkelbare, vermaaksieke persoon." Hoe het julle op hierdie titel afgekom? En besluit om die boek so te noem?

Erns: Wow, Naomi, ek het geen idee gehad dat “truitjie-roer-my-nie” ’n bestaande frase is nie. Dis nou vir my histeries snaaks! Ek was nogal trots op my “nuutskepping”, wat eintlik maar net ’n woordspeling was op die bekende Anton Goosen-liedjie se titel. Ek het gedink dit werk oulik omdat Schalk se truitjies so bekend is. Maar dit wys jou daar is wraggies niks nuuts onder die son nie. Ek het ook nog nie die woord “vermaaksieke” raakgelees nie. Ek het nie ’n HAT byderhand nie, en op Google is daar slegs een verwysing na die woord, uit ’n artikel in Tydskrif vir Letterkunde uit 1990: “Dink aan ons skare miljoene-verdienende gholfspekers, wat hulle so magtig ophou met balletjies in gaatjies slaan of tik, dít voor getroue, volgsame, vermaaksieke skares.” Ek dink nie Schalk is noodwendig ’n vermaaksieke persoon nie – hy sal dalk eerder siek word as hy mense nie kan vermaak nie.

Erns en Schalk (Foto: Alet Pretorius)

Schalk, is hierdie boek vol sketse van jou shows? Is dit verskillend om dit neer te skryf teenoor om dit voor ’n lewende gehoor te sê? En indien wel, hoe verskil dit?

Schalk: Nee, mense moet maar die shows kom kyk as hulle wil weet wat dáár aangaan. Dis meer oor hoe alles (die shows en my loopbaan) begin het, agter-die-skerms-gebeure by van die shows, dinge wat gebeur tydens die shows, drome vir toekomstige shows, ens. Ek vereenvoudig dit nou, maar dis basies ’n boek vol lekker stories en opinies en ek dink dat mense, veral aanhangers van my en/of Erns, dit baie sal geniet.

Julle twee is ook (saam met Bibi Slippers) op die program Die ware naarheid te siene. Hoe ervaar julle albei, onderskeidelik, dit voor die kamera?

Erns: Omdat ek Schalk so goed ken, antwoord ek sommer namens ons albei! Ek en Schalk het die laaste paar jaar goeie ervaring opgedoen voor die kamera in verskeie reekse en TV-projekte, so ons is teen dié tyd al gewoond daaraan. Wat Die ware naarheid se opnames baie opwindend maak, is dat dit “live to tape” opgeneem word. Ons neem 18:00 op ’n Maandagaand op en dan word die episode dieselfde aand 20:30 uitgesaai. Daar is geen tyd vir enige redigering nie, so enige flaters word uitgesaai. Ek geniet hierdie element en die adrenalien wat daarmee saamgaan baie. Ons het ook ’n gehoor van sowat 25 mense wat elke week die opname bywoon. Dit dra alles by tot die regstreekse gevoel van die reeks. En jy kan dadelik hoor of mense van ’n grappie hou of nie. Ek geniet dit veral om Schalk se “performance” elke week te sien – sy opleiding in drama en talent en ervaring as akteur en stand-up komediant kom baie nuttig te pas in sy rol as nuusanker.

Bibi Slippers en Schalk gesels voor die eerste boekbekendstelling van Truitjie roer my nie in Rosebank.

Hoekom hierdie boek? Enige spesifieke inspirasie, of verskillende snellers?

Schalk: Nee wat. Erns se boek Elders is deur Queillerie (NB Uitgewers) uitgegee en hy het eendag aan hulle genoem dat so ’n boek miskien cool sal wees. Hulle het baie van hierdie idee gehou en ek het maar net dadelik pen op papier begin sit. Of eerder woorde in Word.

In Engeland word daar dikwels die gek geskeer met mense wat vir mekaar verspotte truie present gee rondom die Kersseisoen. Hoe het truie deel van jou storie geword, Schalk? Wat was die snaaksste trui wat al jou pad gekruis het? En het jy terloops ’n paar foto's van jou en van jou beste/ergste truie?

Schalk: Foto’s van my beste en ergste truie is volop op my Instagram. Alhoewel ek nie enige van my truie as erg sien nie. Ek dink hulle almal is pragtig, maar mense dink dat ek dit dra om anders of snaaks te wees. Ek hou eintlik daarvan. Dit het alles half per ongeluk gebeur en ek verduidelik dit meer in besonderhede in die boek, maar ek het basies ’n ou trui by ’n tweedehandse kleremark gesien en dit gekoop. Toe ek dit na allerlei kuierplekke begin dra, het mense my gekomplimenteer en dit het die ding geword wat ek versamel – net soos wat ander mense posseëls of Star Wars-mannetjies versamel.

Foto's: Instagram

Erns, jou pad langs die Camino het jou op baie reise daarna geneem. Wil jy iets vertel van jou huidige staptogte, letterlik of figuurlik?

Erns: Dit was omtrént ’n reis vol verrassende wendings. Presies drie jaar gelede was ek nog te voet onderweg na Santiago de Compostela tydens my eerste Camino. Op daardie stadium het ek nog glad nie daaraan gedink om ’n boek daaroor te skryf nie. Ek het dit geweldig geniet om in September verlede jaar na die Camino te kon terugkeer vir die TV-reeks Elders: die Camino. Tans is ek druk besig met Die ware naarheid, wat tot 2 Julie op kykNET wys. PG du Plessis het altyd gewaarsku teen toekomsmusiek, so ek gaan nie te veel verklap oor my toekomsplanne nie. As als reg uitwerk, en met ’n bietjie goeie geluk en baie harde werk, sal daar teen volgende jaar iets nuut op TV én op die boekrakke wees.

Hoe het julle dit ervaar om saam-saam aan die boek te skryf? Het julle dan oor alles saamgestem, of hoe het julle gemaak as julle oor iets verskil wat daarin moes staan?

Erns: Ons het nie regtig ’n vaste roetine gevolg nie. Schalk het begin om hoofstukke te skryf en ek het gehelp met van die onderwerpe en struktuur. Ons het soms saam in dieselfde vertrek geskryf, veral wanneer ons lang WhatsApp-stemboodskappe getranskribeer het, waarvan sommige uiteindelik deel van die boek geword het. Ek het die hoofstukke in ’n volgorde rangskik wat vir my sin gemaak het, en ek het self ook ’n paar hoofstukke geskryf en kommentare onderaan van Schalk se skryfwerk bygevoeg. Ons het gelukkig geen groot verskille gehad oor die teks of foto’s nie. Ek dink ons albei is so vrek besig dat ons nie tyd of energie wou afstaan aan hare kloof nie. En wat sal dit ook baat? Schalk het te veel hare en ek te min ...

Ek steel ’n vraag by Henry Cloete, wat dikwels vir mense vra met wie hy musiekonderhoude voer: Wat is die sin van die lewe?

Schalk: Komedie.

Erns: Aanhou beweeg en geraas maak.

The post <i>Truitjie roer my nie</i>: ’n onderhoud met Schalk Bezuidenhout en Erns Grundling appeared first on LitNet.

Die Afrikaners
Hermann Giliomee
Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 9780624071075

Hermann Giliomee gesels met Naomi Meyer oor Die Afrikaners, sy boek wat nou bygewerk is vir ’n kykNET dokumentêre reeks.

Die Afrikaners (die boek) is nou op TV en dis verkort - dog dit is aangevul. Sal jy asseblief vertel hoe mens weet wat om te snoei, en ook wat bygewerk moes word?

As jy vir die TV skryf, sny jy dit wat nie visueel aangebied kan word nie, jy werk by wat gebeur het sedert jy die boek geskryf het. Die heel eerste uitgawe van my boek oor die Afrikaners het in 2003 verskyn.

Historici raak dikwels so verlief op die onderwerp waaraan hulle werk dat hulle verlei word om alles wat hulle daaroor vind in die skryfstuk op te neem. Die belangrikste ding van enige boek is wat jy uitlaat om die boek meer verteerbaar te maak en wat jy insit om dit boeiender te maak.

Hoe skryf mens ’n boek vir die TV? Wat is anders aan mens se teks?

As ’n mens boek of artikel vir die TV skryf, dink jy nie aan ’n leser, wat die tyd het om ’n paragraaf of ’n bladsy te lees en te herlees met die doel om die gegewe behoorlik te verstaan nie. Jy dink aan ’n TV-kyker wat oombliklik moet verstaan en die nodige agtergrond wil hê om dit wat op die skerm verskyn te begryp.

Die term Afrikaner is minder gelaai as vantevore, omdat die Afrikaners as groep finaal die mag verloor het en geen vooruitsig het om dit te herwin nie. Swart mense kyk wel deeglik na die wyse waarop die Afrikaners in die 20ste eeu georganiseer het en ’n deel van die stadsekonomie verower het. Die Afrikaners het nie politieke mag gebruik om die Engelse maatskappye te dwing om ’n deel van die ekonomiese koek aan hulle af te staan nie. Hulle moes hulself as entrepreneurs bewys. Dieselfde geld vir die akademici. Gehalte was en bly deurslaggewend om in die akademie uit te styg. Die Engelse as die dominante kultuurgroep in die vorige eeu het die Afrikaners ’n groot guns bewys deur hulle nie te probeer “bemagtig” nie soos wat die beleid van “bevolkingsverteenwoordiging” probeer doen nie.

Ons leef in ’n land waar mense te bang is om te praat, want elke onderwerp is ’n politieke slagveld. Hoe ervaar mense (landwyd) ’n term soos Afrikaner? Is die Afrikaners noodwendig die mense wat Afrikaans praat, of hoe definieer mens die Afrikaner?

Ek dink almal is so onseker oor hul identiteit in hierdie verwarde nasie van ons dat iemand wat hom of haar ’n Afrikaner noem, waarskynlik belangstelling eerder as afkeer sal wek. Miskien word die herontdekking van ’n bepaalde groepsidentiteit die nuwe normaal in die land.

Waar begin ’n storie? In hierdie boek begin die Afrikaners se verhaal by die VOC. Maar hoe gemaak met die ander tale wat invloed gehad het op Afrikaans, die tale wat hier was voordat die Nederlanders voet aan wal gesit het?

My TV-reeks gaan nie oor mense wat vroeg al Afrikaans gepraat het nie, maar oor ’n gemeenskap van oorwegend wit mense wat eers Hollands en later Afrikaans gepraat het. Die term Afrikaners om te verwys na ’n sogenaamd eksklusiewe wit, konserwatiewe groep het eers in die 1940’s beslag gekry, maar teen die 1970’s het die definisie weer oop begin raak, veral onder die invloed van die skrywers. Ek dink daar is ’n TV-reeks te maak oor die geskiedenis van die bruin Afrikaanse mense. Ek het ’n boek oor hulle geskryf met die titel Nog altyd hier gewees: Die storie van ’n Stellenbosse gemeenskap (2007).

Vir my was ’n Afrikaner nog altyd iemand wat hom met die Afrikaners vereenselwig en Afrikaans kon praat.

Waar begin die Afrikaner-storie?

Daar was heelwat interaksie tussen mense van verskillende groepe voor 1652, maar ons het geen verslag van wat hulle gesê het en hoe hulle hul politieke geskille gehanteer het nie. Ek begin dus die verhaal met die eerste konflikte tussen burgers van Europese afkoms, wat nasate gehad het wat hulle later Afrikaners genoem het, en ’n regering wat redelik onsimpatiek teenoor hulle was – baie dieselfde as vandag.

Hermann Giliomee (foto: verskaf)

Is die term Afrikaner gelaai weens die taal? Is die taal gelaai weens die mens, die Afrikaner self?

Omtrent alle tale is gelaai. Ons kan begin met Engels en Duits. Omdat hulle vandag polities magtig en ekonomies suksesvol is, word hul verlede nie teen hulle gehou nie. Die Duitsers het oor en oor verskoning gevra, maar die Engelse (as die sentrale deel van die Britse nasie) eintlik nooit nie.

Engels as internasionale taal het by wyse van spreke ander tale gevange geneem. Ek het op aanbeveling van JM Coetzee Anna Wierzbicka se Imprisoned in English: The hazards of English as a default language (2014) gelees. Sy is ’n Pools-Australiese vrou. Sy aanvaar dat Engels in die Weste die dominante taal op baie vlakke geword het, maar wys daarop dat ons die prisoniers geword het van kultuurspesifieke Engelse konsepte. Dink byvoorbeeld aan die verskil tussen woorde soos “citizen” en “burger”, en “subject” en “onderdaan”, en die wyse waarop nie-Britte of nie-Amerikaners hulle gebruik.

Is alle Afrikaners gemaklik daarmee om hulself as Afrikaners te beskryf? Indien nie, waarom dink jy is dit so?

Ek dink die term Afrikaner is vandag veel minder gelaai as 30 of 40 jaar gelede. Ek sê dit met die ervaring van iemand met ’n sterk Afrikaanse aksent wat in die tweede helfte van my loopbaan by ’n Engelse universiteit gewerk het. Gedurende die tagtigerjare het die getalle van swart studente in my klasse oor die Suid-Afrikaanse politiek sterk gegroei en later die meerderheid gevorm. Ek altyd ’n kursus begin met die woorde: “From my accent you would detect where I come from. Any questions?”

Vertel my van die Afrikaner se rol in "regverdige rasse-apartheid"? En of daar werklik so iets bestaan het.

Apartheid as konsep het eintlik in die dertigerjare in NG Sendingkerk ontwikkel. Toe het aparte gemeentes, kerke en skole al bestaan. Die NG Sendingkerk was ’n instelling wat begin het om die ideologie van apartheid te formuleer. Die NG Moederkerk het gou gevolg. Die uitgangspunt was dat segregasie as beleid net negatief is en die sin het van afskei en wegstoot. Apartheid moes egter vir iets positiefs staan; dit moes gaan oor die ontwikkeling van die “eie”, en daarmee is bedoel eie dorpe en eie stadsrade en ’n eie kamer in die parlement.

Dink jy die Afrikaner as nasie kan op enige manier vergelyk word met ander nasies in ander omstandighede? Duitsers, Amerikaners tydens verkiesingsveldtogte ... Sien jy raakpunte soos vrees, en verskille?

Donald Trump het laas jaar sy verkiesingsveldtog gevoer soos ons politici tussen 1910 en 1994. Miskien selfs erger.

Watter ontdekkings het jy gemaak toe jy die boek geskryf het, en ook nou, toe jy dit bygewerk het?

In watter diep ellendes die Afrikaners kan verval en watter merkwaardige herstelvermoë hulle aan die dag gelê het. Ook die “turning points when history did not turn”. Soos Margaret Thatcher wat vroeg in 1989 vir Pik Botha in die geheim Londen toe ontbied het met die voorstel van ’n Marshall-plan vir suidelike Afrika wat sy en die Duitse leier Helmuth Kohl wou aanpak op voorwaarde dat Nelson Mandela vrygelaat word en ’n ordelike verkiesing gehou word. As dit uitgewerk het, kon Suid-Afrika dalk by die Europese gemeenskap betrek word op dieselfde manier as Griekeland, Portugal en Spanje, wat destyds nie die demokratiese legitimiteit van vandag gehad het nie. Ons sou ontwikkelingshulp kry op voorwaarde dat ons sekere demokratiese standaarde handhaaf.

Wie is jou ideale leser? Of jou ideale kyker? En wie wil jy hê moet weet van hierdie groep mense, en wat moet hulle sien?

Alle mense wat wil weet hoe die Afrikaners gevorm is en wat graag wil hê hulle moet weer politieke selfvertroue ontwikkel.

The post <em>Die Afrikaners</em>: ’n onderhoud met Hermann Giliomee oor die boek en die kykNET-reeks appeared first on LitNet.

Patagonië
Maya Fowler
Uitgewer: Umuzi
ISBN: 9781415209288

Skrywers oor hul nuwe boeke: Maya Fowler gesels met Naomi Meyer oor Fowler se Patagonië.

Maya, jou boek Patagonië is in Afrikaans en in Engels geskryf. En jy het beide die Afrikaans en die Engelse teks self geskryf. In watter taal was die boek eerste geskryf, en ook: hoe het die kommentaar op die eerste boek die herskryf van die tweede teks beïnvloed?

Die Afrikaans het ek eerste geskryf, en dit het vir my sin gemaak so. Die karakters is Afrikaans, twee van hulle met die Anglo-Boereoorlog pas agter hulle, en een van die temas van die boek is die oorlewing van Afrikaans in verre Argentinië. Dit kan natuurlik alles suksesvol in Engels weergegee word, maar Patagonië het sy oorsprong in Afrikaans. Die kommentaar op die eerste boek het gelei tot die tipiese verbeterings van redigering: kyk na die tydlyn en logika daarrondom; sny om die teks meer gespierd te kry en die pas te versnel; ens. Dit was baie nuttig dat ek die Engelse werk kon begin met hierdie dinge agter die rug.

As dit by skryf kom: dis seldsaam dat ’n skrywer gemaklik en idiomaties vlot in twee tale kan skryf. Wil jy iets hieromtrent vertel? Van jou tale-agtergrond, van jou omgewing, van hoe jy dit reggekry het?

Ek is maar ’n talemens, en ek dink vroeë blootstelling is baie belangrik. My oorlede ma, ’n baie trotse Afrikaanse (“Afrikaner” is ’n gelaaide term, en dit gaan hier bloot om moedertaal), was net so ’n taalmens. Sy het my na ’n Duitssprekende kleuterskool op Stellenbosch gestuur, en daarna is ek na Rhenish Primary, ook op Stellenbosch. Toe ons Graaff-Reinet toe trek, bly ek in ’n Engelse skool. By die huis het ons Afrikaans gepraat, en ons het almal vreeslik baie gelees, beide Engels en Afrikaans. Ek is baie dankbaar vir hierdie aspek van my taalopvoeding.

Jy woon in Kanada. Waarom hoegenaamd ’n boek (ook) in Afrikaans skryf? Dalk kan jy hier van jou agtergrond vertel, asseblief.

Afrikaans is ’n baie sterk deel van wie ek is, en ek móét Afrikaans skryf. Tog hang dit af van wie my karakters is, en in watter milieu hulle hul bevind. Ek kan altyd ’n ding vertaal, maar as dit Afrikaanse karakters is, moet hulle eerstens in Afrikaans geskryf word, en andersom.

Die omgewing van Patagonië en die klein groepie mense wat daar woon en steeds Afrikaans praat, is deur die dokumentêre film Boere op die Aardsdrempel by ’n kykNET Silwerskermfees toegelig. Waar het jy van hierdie mense te hore gekom en hoe het dit jou verhaal beïnvloed? (Ek sien in jou bedankings werp jy reeds lig op die onderwerp en verwys jy ook na Andries Coetzee, wat losweg betrokke was by hierdie einste film! Sal jy vir doeleindes van jou antwoord asseblief hierop uitbrei?)

Die heel eerste wat ek van die gegewe gehoor het, was toe ek baie klein was en ons vir ’n familievriend van my pa in die Vrystaat gekuier het. Daar het my pa my vertel dat die oom se vrou, alhoewel sy Afrikaans is, in Argentinië gebore is, en dat sy Spaans kan praat. Ek was verstom. My pa het vertel hoe hulle in 1938 teruggekeer het na Suid-Afrika, en hoe hulle al hulle guanaco-biltong in die see moes smyt in Tafelbaai weens gesondheidsregulasies, of regulasies oor die invoer van vleis. Al die jare stel ek nog in hierdie mense belang. Ek het in ongeveer 2009 begin notas maak vir hierdie boek, en toe Boere op die Aardsdrempel uitkom, toe dink ek, wag, laat ek nou ordentlik aan die skryf kom. Ek het nogal ’n bietjie geskrik, want die storie was nog altyd so na aan my hart, en toe die film uitkom, toe dink ek, sjoe, nou gaan dit ander mense se verbeelding regtig aangryp. Ek was so bang iemand anders werk met die tema voordat ek ’n boek die lig kan laat sien! Oor Andries Coetzee, ja, ek het hom in die film raakgesien, en terwyl ek aan die skryf was, het ek bly navors. Dis toe dat ek met prof Coetzee in verbinding tree. Hy het vir my vertel van Rhoda van Schalkwyk se werk, wat ek toe gelees het. Dit was vir my ’n groot verligting dat die notas wat ek in Patagonië gemaak het, met haar bevindings ooreenstem.

Maya Fowler (Foto: Joanne Olivier)

Vertel my van hierdie storie wat jy geskryf het, asseblief. Wat was vir jou die sneller van die verhaal? (Of: jy het as kind van hierdie Afrikaanse ouens in die buiteland gehoor, maar wat het alles saam geperkoleer en uiteindelik veroorsaak dat jy die storie aangepak het?)

Die antwoord het ek deels by die vierde vraag hier bo gegee, en ja, dit was wat ek as kind gehoor het, maar ook wel dat ek lank reeds die musikale fuga as vorm wou gebruik vir die verhaal. Toe ek die dag besef ek kan die twee kombineer, het baie dinge skielik begin sin maak.

Jou hoofkarakter, Tertius de Klerk, word beskryf as ’n lamsakkige man, want hy het weggevlug van sy vrou (en sy land) ná ’n nag waarvan mense eerder nie moet uitvind nie. Vertel my van jou karakters, asseblief. En het jy van hulle gehou?

Ja, Tertius is soos jy hom beskryf, en sy vrou, Alta, is baie sterker as hy! Tertius is ’n dosent in geskiedenis, maar die studierigtings wat hom prikkel, laat die res van die wêreld koud. Alta is ’n tjellis en dosent in musiek. Albei van hulle is in die huidige tydvak. In 1902 het ons Tertius se oupagrootjie, Basjan, en die vrou in sy lewe, Salome. Basjan is ’n ware bliksem (met ’n vonkel in die oog), en Salome is hard omdat die lewe haar so gemaak het: danksy Kitchener se verskroeide-aarde-beleid het sy alles verloor. Ja kyk, al hierdie karakters het beslis foute, maar mense het foute. En ja, ek moet sê, ek hou tog van al vier, al sou ek hulle nie noodwendig almal vertrou nie.

Dink jy dat jou eie ekspatheid ’n rol te speel het in die wye en uitgestrekte reise van jou verhaal? En ook: is dit ’n reis na binne, of ’n reis oor landskappe? Wat was dus eerste, watter reis?

Nee, ek dink nie my eie ekspatheid speel ’n rol nie, omdat die konsep al so lank by my is. Dan, reis na binne of oor landskappe? Beslis albei. Die landskappe kom seker eerste. Soms vat dit jou kop dae of weke om by te kom waar die perd of die boot of die vliegtuig jou besorg het.

Het jy die verhaal (en ook die einde) vooruit beplan? Of het die storie organies ontwikkel soos wat jy dit geskryf het?

Die storie het redelik organies ontwikkel, maar omdat ek die fugavorm gebruik het, het ek geweet daar moet vier stemme wees, met ’n “tema” (“Hier moet ek weg”) en “antwoord” (“Vir my laat jy nie so maklik agter nie”) wat herhaal word. Tertius stel die tema wanneer hy besluit om te vlug, en Alta antwoord. In die 1902-tydvak stel Basjan die tema, en dan antwoord Salome, kort op sy hakke. Behalwe my speletjie met die musiek, het ek ook gespeel met die idee dat die geskiedenis homself herhaal.

Kanada is ook ver van hier. Is daar vir jou raakpunte tussen ’n land in Suid-Amerika (doer onder) en Noord-Amerika (doer bo) – in vergelyking met afstand en die verwysingsraamwerk van Suid-Afrikaners? Dalk kan jy noem wat jy ervaar as eenders en anders.

Sjoe, daar is eintlik min raakpunte tussen die drie plekke. Argentinië het ’n sterk Katolieke kultuur, en die land is volkome Spaans: daar is géén Engels nie. Op dié maniere is dit heeltemal anders as Kanada, anders as Suid-Afrika. Een ding wat dieselfde is, is dat mense in al drie lande oor die algemeen baie vriendelik is!

Hoe skets jy vir jou lesers ’n prentjie van ’n plek waar hulle nog nooit was nie? (En: was jy al orals op al die plekke waaroor jy skryf?)

Dis vir my belangrik om ’n plek te besoek voor ek daaroor skryf, ja, anders voel dit my nie ek kan eg skryf nie. Selfs toe ek aan Karin Brynard se Plaasmoord vertaal het, het ek die Griekwastad-omgewing besoek, want ek wou die wind hoor, die bossies ruik, die stof proe. Ek het gedink dis belangrik om dinge op daardie vlak te verstaan om outentiek te kan vertaal. En so is dit met die skryf ook.

Lees ook: 

Boer-tyne: 'n Familiefotoalbum uit Argentinië

kykNET Silwerskermfees 2015: Boers at the End of the World | Boere op die aardsdrempel

The post <i>Patagonië</i>: ’n onderhoud met Maya Fowler appeared first on LitNet.

Hermann Giliomee se Die Afrikaners, die verkorte en bygewerkte weergawe van Die Afrikaners: 'n biografie, is Donderdag 28 Junie in die Drostdy-teater op Stellenbosch bekendgestel. Albert Grundlingh het met hom gesels.

Die boek is in samehang met die 26-episode kykNET-reeks Die Afrikaners in beeld gepubliseer. 

Die Afrikaners
Herman Giliomee
Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 9780624071075

Opsomming

Hermann Giliomee, top-historikus, is die aanbieder van die 26-episode kykNET-reeks Die Afrikaners in beeld, in samehang waarmee dié boek gepubliseer word.

Hy het talle toekennings ontvang vir die oorspronklike boek waarop die reeks gebaseer is, die topverkoper The Afrikaners, en word gesien as die wêreldkenner van dié onderwerp.

Hierdie uitgawe van Die Afrikaners bied die kern van die langer akademiese werk in leesbare Afrikaans aan vir ’n moderne leserskap. Talle omstrede aspekte van Suid-Afrika se verlede en die rol daarin van die groep mense wat mettertyd na hulself as "Afrikaners" sou verwys word in kleur en geur in storievorm vertel, sodat lesers met ’n vars, soms uitdagende perspektief op ons verlede gelaat word.

Lees ook

Hermann Giliomee speaks about his latest book, Die Afrikaners

Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: Die Afrikaners deur Herman Giliomee

Die Afrikaners: ’n onderhoud met Hermann Giliomee oor die boek en die kykNET-reeks

The post Video: <i>Die Afrikaners</i> word bekendgestel appeared first on LitNet.

Foto van Suzaan Steyn: Phyllis Green

Ons almal draai ons sente om. Hoe laat ons maandeliks ons begrotings klop? Suzaan Steyn praat met Naomi Meyer oor haar boek Rand en sent, wat onlangs verskyn het.

Suzaan, wat was die hoofrede waarom die boek Rand en sent geskryf is? En sou jy dink die boek beantwoord sekere RSG-luisteraarsnavrae, of spruit die verskyning daarvan nie voort uit die RSG-program nie?

Die boek is ‘n direkte gevolg van die Rand en sent-program; om die waarheid te sê die boek ís die program op skrif. Van die mees gewilde onderhoude is getranskribeer en verwerk in 'n kompakte gids tot 'n wye verskeidenheid van finansiële onderwerpe: van die skep van trusts en die belastingvoordele, tot die opstel van 'n testament – selfs wanneer jy troeteldiere het – entrepreneurskap, spaar, beleggings, aandele, die hantering van skuld, wat jy jou kinders oor geld moet leer .... noem dit, en dis in die boek. En boonop in die woorde van finansiële spesialiste. Jy kan maar sê jy't jou eie finansiële adviseur op jou boekrak. 

Die boek neem die finansies van verskillende ouderdomsgroepe onder die loep. Wie is hoofsaaklik die teikenmark?

Almal wat werk vir 'n lewe en wil weet hoe om dit wat hulle daarmee verdien, vir hulle te laat werk. Jongmense wat wil begin spaar. Mense wat geld het om te belê. Entrepreneurs wat wil weet hoe om 'n onderneming te begin. Diegene met skuld wat wil weet hoe om uit die moeilikheid te kom. Mense wat kredietkaarte gebruik, wat wil weet hoe om 'n stokvel te stig, veilig aanlyn aandele wil aankoop, ens ens.

Hoe kan gewone Jan Alleman geld spaar in vandag se onsekere ekonomiese omstandighede?

Leef binne jou vermoë! Moenie alles uitgee wat jy het nie, of erger nog, dit wat jy nie het nie. Moenie onnodig skuld maak nie. Skuld op sigself is nie sleg nie. Bitter min van ons sal byvoorbeeld 'n eiendom of motor sonder skuld kan koop, maar skuld om aan die lewe te bly, moet 'n groot rooi vlag wees. En begin net om iets weg te sit – al is dit net R100 of R250 per maand. Begin iewers, want onthou die wonder van saamgestelde rente. (Dis rente waarop jy rente verdien en wat jou geld stelselmatig laat groei.) Einstein het gesê: “Saamgestelde rente is die agtste wonder van die wêreld. Diegene wat dit verstaan, verdien dit; diegene wat dit nie verstaan nie, betaal dit.” Jy kan self besluit wie jy wil wees. 

Wat is die goue reël tov geld spaar en om jou finansies te bestuur, as jy een moet uitsonder?

Om te spaar: Dink voor jy iets koop... Het jy dit regtig nodig? Hoeveel goed het jy in jou huis / klere in jou kas / kos in jou yskas wat jy regtig gebruik/opeet? Om jou finansies te bestuur: Begroot. Jy móét weet waarop jy jou geld uitgee. Kry die hulp van 'n betroubare finansiële adviseur saam met wie jy jou spaardoelwitte kan bepaal en 'n plan kan uitwerk om dit te bereik. 

Hoe gemaak met onbeplande finansiële uitgawes? (Vra 'n ma van skoolgaande kinders in 'n maand as die wasmasjien breek, die TV ook en die yskas begin lek.)

Dis waarvoor jy 'n noodfonds moet hê. Maak 'n spaarrekening oop waarin jy elke maand 'n bedrag geld wegsit en probeer so gou as moontlik minstens drie maande se salaris hierin spaar. Baie kenners meen selfs ses maande se salaris, maar doen wat vir jou gemaklik is. Jy mag glad nie aan die geld raak nie, maar dit net gebruik vir wanneer die yskas breek, die wasmasjien lek, die motor skielik nuwe bande nodig het, jou tand breek en die mediese fonds weier om te betaal of die hond 'n operasie moet kry. 'n Noodfonds het ook al 'n hele paar mense wat hul werk verloor het, 'n paar maande lank uit die verknorsing gehelp totdat hulle weer 'n salaris kon begin verdien. 

Aandelebeleggings en aanlyn bank-apps. Is dit veilig? Of eerder deur ‘n finansiële bestuurder? Slaggate om self in die aandelemark te belê?

Die risiko lê nie in die tegnologie nie, maar in jou beleggingskeuses. As jy weet wat jy doen – wanneer jy waarin moet belê – is jy veilig. Indien nie, moet jy eerder die hulp van 'n goeie finansiële adviseur inroep.

Hoe veilig is aanlyn bank of selfoonbankgebruik en bank-apps? As jy internettransaksies doen, hoe kan jy seker maak jy is op 'n veilige plek of waarvoor moet jy uitkyk om veilig aanlyn goed te koop?

Dis betreklik veilig solank jy nooit 'n openbare netwerk gebruik nie, jou wagwoorde gereeld verander en dit nooit met enigiemand deel nie, en altyd 'n rekenaar of selfoon gebruik wat ook met 'n wagwoord beskerm word. Gaan ook elke maand jou bankstate na en meld enige verdagte transaksies dadelik aan. Vir 'n paar rand ekstra sal jou bank jou per sms laat weet wanneer daar transaksies in jou rekening plaasvind. Dis die geld werd. 

Bitcoin versus banke: Hoe lyk die toekoms van banke en van geld wegsit? Gaan fisiese geld verdwyn? 

Tekens dui daarop dat geld soos ons dit ken, sal verdwyn. Banke is besig om ondersoek in te stel na die block chain-tegnologie wat die basis van kriptogeldeenhede soos bitcoin en etherium is. Dis nie te sê dat bitcoin en sy kripto-vriende die geldeenhede van die toekoms gaan wees nie, maar dit sal waarskynlik iets in die lyn wees. Wat banke betref het Bill Gates al in die jare ’90 gesê: “Banking is necessary, banks are not.” Banke sal in die toekoms dus ook 'n ander baadjie kry. Die beginsel om geld weg te sit en te spaar sal egter bly staan. 

Wat is die belangrikste: pensioene, testamente – of wat moet mense in verskillende lewensfases as die belangrikste ag, as jy breedweg kan gesels?

Ek het toevallig pas 'n onderhoud met 'n finansiële adviseur gedoen. Hier is sy lysie van die ses belangrikste finansiële produkte in volgorde van belangrikheid – en dit geld ons almal, ongeag ouderdom.

1. Mediese fonds/hospitaalplan met gapingsdekking.
2. Lewensversekering. As iemand in jou lewe finansieel afhanklik is van jou, soos jong kinders, 'n ouer familielid, 'n gestremde persoon, 'n lewensmaat wat nie finansieel vir hom- of haarself kan sorg nie, móét jy lewensversekering uitneem om seker te maak dat die persoon versorg sal wees indien iets met jou gebeur.
3. Dekking vir gevreesde siekte en ongeskiktheid. Daarsonder sal jy nie na jouself of jou afhanklikes kan omsien as jy weens siekte of gestremheid nie meer 'n inkomste kan verdien nie. 
4. Testament. Almal wat iets besit, moet 'n testament hê, oud en jonk. Dis uiters belangrik dat jy dit ook gereeld laat hersien en dadelik aanpas indien jou omstandighede verander, byvoorbeeld wanneer jy kinders kry of jou eie onderneming begin.
5. 'n Noodfonds.
6. Aftredevoorsiening: Een ding waaroor alle kenners dit eens is, is dat mens nooit te jonk is om te begin spaar nie. 

As mens 'n begroting uitwerk, wat is die kernbeginsels? Wat is mense geneig om te vergeet as hulle 'n begroting uitwerk – met ander woorde, watter uitgawes betrap mense onkant? 

Jy moet baie eerlik met jouself wees oor presies hoeveel geld jy maandeliks verdien en hoeveel jy uitgee. Tel eers alles bymekaar wat jy inkry: Is dit net jou salaris? Verdien jy ook iewers iets ekstra? Miskien huurgeld van 'n tweede eiendom, inkomste uit 'n onderneming wat jy na ure bedryf? En dan die lys met al jou vaste uitgawes: van die hoeveelheid belasting wat maandeliks van jou inkomste afgetrek word en jou pensioenfondsbydrae tot mediesefonds-premies, beleggings, kort- en langtermynversekering, telefoonrekening, huurgeld of 'n verbandafbetaling, munisipale rekeninge en heffingsfooie indien jy 'n deeltitel-eienaar is, ens. Kyk dan wat jy oor het en waarop jy dit uitgee. Die groot sondebokke is gewoonlik die koppie wegneemkoffie wat jy elke oggend koop op pad werk toe. Die wegneemtoebroodjie vir middagete, die pakkie skyfies en sjokolade teen vieruur. Sit net vir 'n maand lank die bedrag wat dié aankope jou daagliks kos iewers in jou kas weg en kyk hoeveel jy aan die einde van die maand daarop uitgegee het. Dit sal jou twee keer laat dink. Onthou net, dis darem ook belangrik om geld uit te hou om jouself mee te bederf! Maar eers as jy jou finansies onder beheer het. 

Rand en sent deur Suzaan Steyn: ’n lesersindruk

The post <em>Rand en sent</em> deur Suzaan Steyn: ’n onderhoud appeared first on LitNet.

James-Brent Styan se Steinhoff en die Stellenbosse Boys is Donderdag 19 Julie in die Hofmeyrsaal op Stellenbosch bekendgestel. Jan-Jan Joubert het met hom gesels.

Video: Naomi Bruwer

Jan-Jan Joubert
Foto: Izak de Vries

Jan-Jan Joubert en James-Brent Styan
Foto: Izak de Vries

James-Brent Styan gesels met Albert Grundlingh
Foto: Izak de Vries

James-Brent Styan teken boeke.
Foto: Izak de Vries

Heino du Plessis skink vir die gaste van Du Toitskloof se wyne.
Foto: Izak de Vries

Steinhoff en die Stellenbosse Boys
James-Brent Styan
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799371635

Op Dinsdag 5 Desember 2017 was die Steinhoff-groep nog R193 miljard werd. Skaars 24 uur later is meer as R117 miljard daarvan uitgewis. Die Steinhoff-ryk, wat oor 50 jaar tot ’n internasionale kolos opgebou is, het oornag verkrummel.

Markus Jooste, Steinhoff se flambojante grootbaas, het bedank en sedertdien val geraamtes die een ná die ander uit sy kas: bewerings van bedrog, spoghuise vir ’n blonde minnares en ’n lewe van oordaad.

Wat presies het hier gebeur? Wie het wat geweet? Wat is Steinhoff, wie is Markus Jooste en wat het dit alles met die sogenaamde “Stellenbosch-mafia” te doen? Hoe pas die magnaat Christo Wiese, Shoprite en Pepkor in en waar is die pensionarisse se geld heen?

Die bekende skrywer James-Brent Styan beantwoord dié en ander vrae in hierdie sake-exposé van die jaar, Steinhoff en die Stellenbosse Boys (LAPA Uitgewers).

Die boek is die eerste volledige weergawe van hierdie verstommende verhaal van die grootste finansiële ineenstoring in die geskiedenis van Suid-Afrika. Deur onderhoude met tientalle betroubare bronne in die binnekring, inligting uit vertroulike dokumente en dieptenavorsing oor Steinhoff se geskiedenis, onthul Styan die binnewerkinge van die groep.

Steinhoff en die Stellenbosse Boys is ’n boeiende sakeriller wat nog dekades lank in raadsale sowel as sitkamers oorvertel sal word.

Die boek is ook in Engels beskikbaar as Steinhoff, inside SA’s biggest corporate crash.

Lees ook

Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: Steinhoff en die Stellenbosse Boys deur James-Brent Styan

The post Video: <i>Steinhoff en die Stellenbosse Boys</i> word bekendgestel appeared first on LitNet.

Net die oortjies van die seekoei en ander Afrikaanse idiome
Kobus Galloway
ISBN: 9781776093076
Zebra Press

Kobus Galloway gesels met Naomi Meyer oor sy jongste boek, Net die oortjies van die seekoei.

Kobus, jou boek Net die oortjies van die seekoei het onlangs by Zebra Press verskyn. Vir my lyk dit soos 'n opvolg op jou oulike Wolf in skaapsklere, wat Afrikaanse idiome visueel uitbeeld. Wil jy dalk iets van hierdie boek in jou eie woorde vertel?

Ek wou al ‘n geruime tyd Afrikaanse idiome in boekvorm vasvang. Waar vier van my vorige Idees vol Vrees-boeke wel idiome hier en daar in gehad het, wou ek ook slegs op idiome fokus. Dit was nog altyd baie populêr gewees onder my aanhangers wat leerders en onderwysers is. Met 'n Wolf in skaapsklere en Net die oortjies van die seekoei wou ek 'n leermiddel skep wat idiome maklik en pret maak om te leer. Twintig jaar gelede moes ons idiome van 'n lang lys af leer; dit was baie om te onthou en vervelig om te leer. Met my nuwe boeke kan mens na 'n kleurryke illustrasie van 'n idioom kyk. Jy kan dan raai wat dit is en onderaan lees of jy reg is. Verder gee ons ook dan die betekenis van die idioom.

Vroeg uit die vere (verskaf deur Kobus Galloway)

Waar kry jy jou idees en hoe kies jy watter idiome die boek haal?

Anders as met Idees vol Vrees, hoef ek nie self 'n snaakse konsep uit te dink nie, want idiome bestaan reeds. Ek moet dit net op ‘n prettige manier uitbeeld. Ek lees der duisende idiome en besluit dan watter lekker sal werk. Ek het bronne wat al meer as 30 jaar oud is, tot onlangse publikasies. So die moeilikste proses is maar om dit reg uit te beeld en te illustreer.

Om vlieë met 'n kanon te skiet (verskaf deur Kobus Galloway)

Is daar sekere idiome wat net voel of dit visueel uitgebeeld kan word en dan werk dit eenvoudig nie? Indien wel, wil jy 'n paar voorbeelde noem?

Daar is wel 'n paar wat lekker sou wees om te illustreer, maar dan werk dit net nie in illustrasievorm nie of dit word soms anders gespel as wat mens dit hoor. Ek wou byvoorbeeld "katjie van die baan" teken – 'n lekker gemmerkat wat atletiek hardloop. Maar die korrekte idioom is "kaatjie van die baan".

So slim soos ’n jakkals (verskaf deur Kobus Galloway)

Watter idiome het jy ontdek terwyl jy aan die boek gewerk net? (Idiome wat wel die boek gehaal het.)

Ek ken darem die meeste van my idiome, maar het 'n hele paar nuwes ontdek wat ek nog nooit eers van gehoor het nie. Soos "die botter sal braai" of "vier steuwels in die lug".

Voor op die wa (verskaf deur Kobus Galloway)

Wil jy iets vertel van jou onderneming Idees vol vrees en ander projekte waarmee jy besig is?

Ek besit 'n kreatiewe maatskappy, Komedie Media. Onder Komedie Media illustreer ek Idees vol vrees-illustrasies, karikature en boeke. Wat party mense nie weet nie, is dat Idees vol vrees ook 'n advertensieplatform is waar ek vir besighede hul produkte en dienste op 'n humoristiese manier illustreer en adverteer en dit aanlyn plaas vir so 600 000 mense. 

Komedie het ook 'n aanlyn winkel, www.komedie.co.za. Daar verkoop ons alles wat snaaks is – T-hemde, hoodies, koffiebekers, boeke, voorskote, coasters, keppies ens. Gaan loer gerus. As jy LITNET10 intik wanneer jy uitcheck, kry jy 10% af op alles wat jy koop.

Ek het dan ook 'n maatskappy, CreativeClick.co.za – ons hanteer mense se webtuistes, sosiale-media-bladsye en grafiese ontwerp, en ontwerp en skep letterlik enigiets vanaf 'n logo tot 'n tydskrif en alles tussen in. Ek is ook 'n brand ambassador vir Razer (hulle verskaf al my rekenaartoebehore), asook vir Vinet ISP, wat my internet verskaf. In my vrye tyd skryf ek ook komediesketse vir myself en ander komediante. En dan is ek ook 'n pa van twee, Jacobus en Bea-Mari, so die kinders hou my ook lekker besig.

Ek wil eintlik meer by TV en film betrokke raak. Maar my vurk het reeds taamlik baie hooi op.

• Alle illustrasies hierby: Kobus Galloway

The post <em>Net die oortjies van die seekoei</em>: ’n onderhoud met Kobus Galloway appeared first on LitNet.

Picture credit of Mantoa Motinyane-Masoko: https://www.avbobpoetry.co.za/Editor/ViewBiography?id=2

I wish I'd said
Johann de Lange & Mantoa Motinyane
Naledi
ISBN: 978 192 842 6271

Naomi Meyer talks to Mantoa Motinyane, one of the editors of the multilingual poetry compilation I wish I'd said.

Another year, another Mandela Day. Yet so little is done for all the different languages in this country. But sometimes there are exceptions to the rule. Please tell me about I wish I'd said, the collection of poetry?

Multilingualism and multiculturalism are a reality for many countries around the world, yet remain a challenge when one thinks about national unity. This has been the case in South Africa as well, where in theory multilingualism is alive. African languages continue to thrive, albeit in restricted spaces such as the home, religious and cultural practices, music and school subjects. Although the declaration of nine additional official languages was one of the ways of elevating the status of the indigenous South African languages, the progress has been very slow. Avbob, as part of its centenary celebrations, wanted to bring together poets representing the 11 official languages of South Africa, including N|uu, a non-Bantu click language, to create a book that creates comfort, under the themes of birth, love, death and hope.

How hard or how easy was it for you to find editors and poets in all the different languages for this compilation?

It was not hard finding poets, given that poetry has its roots in oral traditions. What was difficult was finding poets who are able to transfer their skills on to paper. The second challenge was that, traditionally, poems can be recited, improvised and recycled to meet the circumstances. This was indeed a challenge, because copyright and plagiarism are a challenge to this tradition. This meant that the pool for the anthology had to be limited to the written form of poetry.

What discoveries did you make about the poets, the speakers of the different languages, and their perceptions of death, love, birth, etc?

What was striking about the different poets was that each one had, at some point in their life, experienced some form of grief, love, birth and hope. These themes came through in all the languages. I also found the theme where mothers and women are celebrated or mourned very popular. HIV and its association with death and suffering also came through strongly. There were also instances of instilling hope by questioning the current state of affairs. The element of love was not as strongly represented in the same way as loss was represented. Most of the love themes were about parental love.

Which were your favourite or most touching poems in this compilation, if you could mention a few?

Many of the poems on grief were very touching; perhaps this has to do with my recent loss of a sister (2014), a mother (2010), a grandmother (1999) and a father (1998), with uncles and aunts in between. The most touching poem for me was “Sangenelwa mgobha ngendlini” by Johanna Nurse Maloba Ndlovu (Ndebele). This poem is about a family that was wiped out and reminds me of how hopeless I felt every time death struck. It somehow comforted me to know that other people’s experiences were worse than mine. The other poem that I found moving was “Isicaka” by Simphiwe Nolutshungu. This poem reminds me of the suffering that some of the people of South Africa live under but, despite this, continue to be humble and serve without expecting too much. It is a poem that reminds us not always to expect to receive. It is a poem about hope in cases of hopelessness. The third poem reflects a common life experience, that of step-parents and stepchildren. This poem is a religious one that gives hope to children with restricted access to their parents.

What is being done and what can be done about multilingualism in this country? And is it important?

As I indicated at the beginning, multilingualism is often seen as a challenge. We have seen how language is part of a human’s DNA (“The bloodline of language” by Ouma Geelmeid), which means that denying multilingualism is like denying people their basic human right. Avbob has shown that we can still find unity in diversity. By allowing poets to write and submit in their respective languages, we have created a platform that allows the languages to thrive, thereby empowering the speakers of those languages. We have also translated the poems into English, which allows speakers of different languages to share their experiences.

I wish I'd said: ’n onderhoud met Johann de Lange

The post <em>I wish I'd said</em>: an interview with Mantoa Motinyane appeared first on LitNet.

Foto van Johann de Lange: LitNet

I wish I'd said
Johann de Lange & Mantoa Motinyane
Naledi
ISBN: 978 192 842 6271

Naomi Meyer gesels met Johann de Lange oor die meertalige digbundel I wish I'd said.

Dit was onlangs (weer) Mandeladag en steeds is daar in hierdie land nog so min vir meertaligheid gedoen. Maar daar is tog ook uitsonderings. Vertel my van I wish I'd said, asseblief. Die ontstaan van die bundel, en die redes daarvoor.

Tydens ’n gesprek met Christo van der Westhuizen, die groephoof van BRAND et al, ’n reklamemaatskappy in Pretoria, een Saterdagoggend in Kaapstad verlede jaar, het hy die konsep vir my uitgelê. Dit was ’n idee wat hy toe al geruime tyd mee rondgeloop het. Ons het ’n paar uur lank met groeiende opgewondenheid daaroor gesels, oor hoe mens so ’n projek sou aanpak, watter aspekte ingebou kon word om dit aantreklik te maak vir ’n borg. In daardie stadium was dit nog net ’n idee in sy kop.

Die ontstaan van die idee, die saadjie wat gevát het, was die dood van ’n seuntjie aan neuroblastoom, ’n soort kanker wat wêreldwyd jong kinderlewens opeis. Christo was persoonlik betrokke by die gesin ten tye van die afsterwe van die kind, en het sover dit moontlik was bygedra om mediese rekeninge ens te betaal en die kind se laaste maande spesiaal te maak. By die begrafnis het die oupa langs die oop graf gestaan, en hy het nie woorde gehad om sy smart en sy verlies uit te druk nie. Uiteindelik het hy ’n gesmoorde “Tata, Kiewiet” uitgekry.

Christo het besef dat dit dikwels gebeur dat mense in sulke omstandighede wanneer hulle dit die nodigste het, nie die woorde het om uiting te gee aan wat hulle voel nie. Die idee het ontstaan om ’n webwerf te skep waar gedigte rondom die dood en verlies – elegiese gedigte – versamel kan word, en waar diegene wat soek na die regte woorde om te sê, of na ’n gedig wat oordra presies wat daardie persoon wil oordra, geholpe kan raak.

Avbob was die ooglopende keuse vir ‘n medewerker, en so is die konsep aan hulle voorgelê. Die aanvanklike idee was om dit net in een taal te doen. Frik Rademan, uitvoerende hoof van Avbob, het baie van die konsep gehou, maar het gesê hulle sou in so iets belangstel net mits ons dit vir al 11 amptelike tale kan doen. Dit was nogal ’n strawwe opdrag, maar ons het die uitdaging aanvaar. Iets só omvangryk is nog nooit ter plaatse aangepak nie, en die idee om mense uit verskillende kultuurgroepe bymekaar te bring deur die medium van die poësie – om selfs die grens wat lewe en dood skei te kan oorbrug met ’n gedig – was opwindend.

Die projek het ook ander fasette gehad, soos die maak van dokumentêre programme oor Afrikaanse en Engelse digters. Verreweg die meeste swart digters skryf in Engels, want dit is waar die publikasiegeleenthede lê; dit is waar jou lesers en kopers is. Sentraal in die projek was egter ’n poësiekompetisie, oop vir alle ouderdomme en vir gedigte in al 11 amptelike tale. Ons het 11 redakteurs aangestel, een vir elke taal, om die gedigte wat ingeskryf word in ’n spesifieke taal te lees en te beoordeel.

Wanneer ’n gedig van genoegsame gehalte is (en hier moet mens in gedagte hou dat dit nie ’n streng literêre projek is waar literêre gehalte die enigste oorweging is nie), sal die redakteur dit aanvaar vir die kompetisie en word dit outomaties op die webwerf (avbobpoetry.co.za) gepubliseer. Die digter ontvang ’n e-pos om hom of haar te verwittig dat die gedig aanvaar is vir die kompetisie en dat hy/sy ’n fooi van R300 betaal sal word vir die gebruik van die gedig. Die kopiereg van die gedig bly by die digter. Alles is outomaties, behalwe nou die lees- en keurwerk, maar ook dít gebeur op die webblad, in die agtergrond. Om die kompetisie en betalings ens vlot te laat verloop, is ’n webruimte ontwerp wat redelik kompleks is, terwyl ons die koppelvlak met die publiek en die digters eenvoudig en toeganklik moes hou.

Aan die einde van die kompetisie is die 11 wengedigte aangewys, een in elke taal. Die kompetisiefunksie van die webwerf het gesluit, maar die biblioteek met aanvaarde gedigte (meer as 3 000 gedigte uit die byna 21 000 wat ons ontvang het in die vier maande wat die kompetisie geduur het) was oop vir die publiek om na hartelus te lees en te verken.

Terwyl die kompetisie aan die gang was, is reeds begin met werk aan die bloemlesing wat I wish I’d said sou heet. Ons het in elke taal sewe gevestigde digters genader om vir ons opdraggedigte, spesiaal vir die bloemlesing, te skryf. Die redakteurs het hulle keuses vir 1ste- en 2de-plek-gedigte deurgestuur. Ons plan was om, as deel van Avbob se eeufeesvieringe, ’n bloemlesing saam te stel met 100 gedigte. Die sewe opdraggedigte in elke taal het opgetel na 77 verse en die 1ste- en 2de-plek-gedigte uit die kompetisie het gesorg vir ’n verdere 22 verse, maw ons het altesaam 99 verse gehad. Die plan vir die 100ste gedig was om iets spesiaals te kry, en ek het gespeel met die idee om iets uit die Bleek en Lloyd-versameling van Khoi-gedigte te soek wat tematies sou pas. Dit sou van pas wees om ’n gedig uit ’n gestorwe taal te gebruik. Daar was sóveel om van te kies.

Uiteindelik het iets anders gebeur wat ons nie kon weerstaan nie. Coenie de Villiers het ons attent gemaak op Ouma Geelmeid (Katriena Esau), een van die laaste vier N|uu-sprekers. Hy is genader vir ’n ander projek rondom Ouma Geelmeid en het gedink dat in van die gesprekke wat met Ouma gevoer is, daar gedeeltes is wat baie poëties was. Dit is besluit: die 100ste gedig sal een wees in N|uu, ’n taal op die rand van verdwyning.

Ons het Naledi as uitgewer genader, en hulle entoesiasme en gewilligheid om deel te wees van só ’n projek was deurslaggewend. Dit was ‘n strawwe opdrag. Met al 100 gedigte bymekaar moes ons Engelse vertalings laat doen vir die 81 gedigte in die Afrikatale. Een na die ander vertaalmaatskappy wat ons genader het, het vriendelik maar ferm nee gesê. Poësie is te moeilik om te vertaal; hulle sien nie kans nie. Uiteindelik het ons wel ’n maatskappy gekry wat daarvoor kans gesien het, en met die hulp van die nege redakteurs van die Afrikatale is die vertalings gedoen. Ons Engelse redakteur, digter en uitgewer, Douglas Reid Skinner, het die vertaling van die Afrikaanse gedigte gedoen (met ’n bietjie hulp hier en daar van my), en hy het ook die Engelse vertalings nagegaan om enige foute ens uit te stryk.

Uiteindelik was die boek gereed en is dit drukkers toe. 500 kopieë is opgekoerier Pretoria toe, net-net betyds vir die gala-aand, Woensdag 20 Junie, by Diep in die Berg buite Pretoria. By hierdie geleentheid is die name van die 11 wenners bekend gemaak en het elkeen sy prys en prysgeld ontvang, en die bloemlesing is ook terselfdertyd geloods.

That was then, this is now. Dis jaar twee en die tweede kompetisie het pas op 1 Augustus afgeskop, en ons gaan alles wéér doen, maar ook anders.

Hoe maklik of hoe moeilik was dit om digters en redakteurs vir hierdie bundel op te spoor? In al die tale.

Ek het redakteurs vir Sepedi, Xhosa en Sesotho opgespoor, en Jerry Mojalefa van die Departement van Afrikatale aan die Universiteit van Pretoria het gehelp met die opspoor van redakteurs vir die res van die tale.

Die digters was ’n heel ander storie. Ons het geen data gehad om ons rigting te gee nie. Dit was nuwe terrein. Ons het gekyk na die demografiese verdeling van die taalgroepe om ’n idee te kry van die aantal sprekers, maar dit het ons niks vertel van die moontlike digters of lesers nie, of van hoe sterk die poëtiese tradisies in elk van die kulture is nie, of selfs, in die geval van die Afrikatale, watter vorm die poëtiese tradisie aangeneem het nie. Ons het geweet by sommige tale was die orale tradisies sterker as by ander waar daar reeds ’n oorgang gemaak is na ’n papiertradisie, na boeke, ens.

Iets anders waarvan ons bewus was, is dat verreweg die meeste swart digters in Engels skryf, soos ek reeds genoem het. Gaan ons hoegenaamd enigiets in party van dié tale self ontvang, wat nog te sê genoeg vir ’n kompetisie om te werk? Daar was baie onbekendes, baie vrae waarop ons nie antwoorde gehad het nie.

Ons verwagtinge was heel beskeie. As ons altesaam net so 5 000 gedigte kon kry, sou ons dankbaar wees. Die eerste weke van die kompetisie het baie stadig verloop, nie veel aktiwiteit nie. Ons geloof het begin wankel. Het ons reklame nie die regte mense bereik nie? Ons het alle mediums gebruik in die reklameveldtog – dit móés tog by mense uitgekom het? En toe, skielik, het dit bedrywig begin raak en die gedigte het begin instroom. Op die laaste dag alléén – 30 November – het ons meer as 800 gedigte ontvang. Uiteindelik het ons byna 21 000 gedigte ontvang, waarvan sowat die helfte in Engels was (die arme Douglas moes deur meer as 10 000 gedigte swoeg!). Ons kon nie vir beter gehoop het nie.

Het jy, buiten vir die gedigte, ook met sekere persepsies oor die dood en die liefde en die geboorte te doen gekry? Verskil dit van taalgroep tot taalgroep? Anders gestel: Watter ontdekkings het jy oor die skrywers van die verskillende gedigte in die verskillende tale gemaak?

Dit was interessant, ja, hoe daar verál rondom iets so aangrypend en geritualiseerd soos die dood verskillende benaderings was; verskillende tradisies. By feitlik al die tale – by sommiges meer as by ander – is die invloed van Westerse godsdiens duidelik. Dit was veral wanneer dit by die vertaling van die verse gekom het dat daar interessante dinge opgeduik het. Soms was die Engelse vertaling drie keer langer as die oorspronklike, soos byvoorbeeld in Sepedi, en dan verduidelik die redakteur dat dit is omdat daar na spesifieke rituele verwys word, of spreekwoorde gebruik word wat onbekend is in Engels en gevolglik om ’n langer omskrywing gevra het.

Watter gedigte het tot jou gespreek en hoekom?

Dis ’n moeilike een. Uiteraard het mens ’n swak plek vir jou moedertaal, en dan is daar besonder mooi bydraes in Engels ontvang. Wat die Afrikatale betref, kon ek hulle net deur die Engelse vertalings ervaar. En ek het meteens gewens mens kon die tyd terugdraai en van die laerskooljare af Afrikatale as deel van die leerplan hê. Ons sou soveel meer verstaan het nóú; soveel meer empatie en begrip gehad het as ons ’n taal gedeel het. Daar is nie ’n intiemer konneksie of ’n beter toegang tot ‘n ander kultuur as taal nie. ’n Ganse geskiedenis is daarin geënkodeer. Taal is geskiedenis sonder die manipulasie van belangegroepe. Dit lê alles neer in die kollektiewe geheue, en dit kan nie ge-hack word nie.

Die aanvanklike droom was dat elke gedig wat ingeskryf word, vergesel moet wees van ’n Engelse vertaling, maar dit het gou geblyk ’n onmoontlikheid te wees. Die ander opsie – om vertalers te kry wat alles vertaal wat aanvaar is vir die webblad – was ook onmoontlik. Dit sou nie net die proses van keuring en publikasie op die webblad baie vertraag het nie, maar sou ook ’n baie duur oefening geword het. Om meer as 3 000 gedigte te vertaal, sou ’n aansienlike bedrag gekos het.

Maar ’n goeie gedig kan selfs ’n swak vertaling oorleef. En daar is lieflike verse – verse oor al die maniere waarop mense met die dood omgaan. En soms het ’n gedig jou net laat stilstaan, soos die volgende vers deur Lesego Mkhize:

Different kind of love

My sister is in Grade 5
She tells me her tongue is unable to perfect
Mandarin without the Xhosa clicks betraying her
Her clicks do not know how to roll over
And play dead for a foreign language
My sister is expunging
When buttering her bread
She spreads the margarine on both sides
To soften her tongue
To silence the coarse in her voice
Once she whispered, “I want to taste like milk”
What does milk taste like?
– Not black
At the age of 10
My sister has started to unlearn
Her name and replace it with a colour
One she doesn’t use when colouring in a rainbow
She sometimes worries that her spine is too weak
To backflip / turn into a monkey bar for boys to play
On the playground, she says
Girls
Do this so often that their spines have become steel rods
Her body has started to outgrow its own flesh
My sister is expunging
She is leaking herself out through her ears and nose and mouth
I do not know how to stop her from draining out the blood in her veins
Without feeling guilty
Guilty that she is an uncomfortable truth of myself
At breakfast
I drink hot tea to burn the Sotho that has buried itself in my buds
I look at my sister and recognise what leaving looks like
I know this because
Running away from a body
That your name is begging you to stay in is not easy
I have scraped my knees trying to crawl out of my skin
Turned my spine into a staircase hoping to walk out of this body
I have learnt all of this and taught my sister in the process.

Wat kan vir meertaligheid en skryfwerk in hierdie land gedoen word, dink jy? Of wat word reeds gedoen?

Daar word alreeds geruime tyd en deur ’n groot verskeidenheid organisasies en persone werk rondom meertaligheid gedoen. Daar is boeke gepubliseer met sê twee tot drie verskillende tale; daar is open mics by plekke waar stand-up poets hulle ding kan gaan doen en waar meertaligheid botvier. Ek hoop dat dit sal groei, dat daar uit verskillende dissiplines aandag gegee sal word aan wat nie net ’n boeiende studieterrein is nie, maar wat ek dink ’n sleutel kan wees vir hoe ons vorentoe in hierdie land met mekaar gaan praat, met groter begrip en respek vir die verskille én die ooreenkomste wat daar tussen kulture en tale is. Dit is ook belangrik dat verskille gevier word, en dat daar nie probeer word om van alles ’n eenselwige grys brei te wil maak nie.

I wish I'd said: An interview with Mantoa Motinyane

The post <em>I wish I'd said</em>: ’n onderhoud met Johann de Lange appeared first on LitNet.

Die tragiese saak van Pamina Vermaak
Annie Klopper
Kwela
ISBN: 9780795708701

Annie Klopper gesels met Naomi Meyer oor Die tragiese saak van Pamina Vermaak

Annie, baie geluk met die verskyning van Die tragiese saak van Pamina Vermaak by Kwela! Jy is lief vir musiek, en jy weet ook baie daarvan. Wil jy eers hiervan vertel en daarmee saam: hoe het hierdie musiek jou storie beïnvloed?

Ek beweeg maar nog altyd binne die magneetveld van musiek. Ek het op die ouderdom van vyf geleer hoe om my ouers se platespeler te gebruik, hulle vinyls voos geluister. Ek onthou op tien het ek eenkeer van die skool af gedros om Los Lobos se cover van Ritchie Valens se “La Bamba” op repeat te kan gaan luister, nadat ek dit die vorige dag ontdek het ... van alle liedjies! Later, as tiener, het ek my eie vinyls begin versamel, veral classic rock.

In my twintigs het ek as musiekjoernalis oor die plaaslike musiekbedryf geskryf, saam met bands getoer en foto’s geneem. Die kulminasie daarvan was my eerste boek, Fokofpolisiekar se amptelike biografie, wat ook gevolg het op my meestersgraadstudie oor die literêre meriete van lirieke, met Fokof as gevallestudie. Ek dink nie ek sou so ver gestudeer het as dit nie vir my fassinasie was met die holy trinity van musiek-liriek-samelewing nie. Laasjaar het ek ’n PhD-studie oor Afrikaanse rap voltooi.

Dit sou dus seker bitter weird gewees het as musiek nie ʼn sentrale rol in my eerste roman gespeel het nie. Daarom is my een karakter, Wolf de Jager, ʼn musikant wat sukkel om ná ʼn one-hit-wonder en ʼn vernederende liefdesteleurstelling ’n nuwe tune te skryf. En die hoofkarakter, Pamina Vermaak, deel my obsessie met musiek – en my vinylversameling – ofskoon sy soms die lirieke van liedjies bietjie verkeerd saamsing.

Is die storie waarheid of fiksie? Wat is waar, wat het regtig gebeur?

Die gebeure is suiwer fiksie, maar ek het heelwat uit my ervaringsveld uit geneem wat die ruimtes betref. Van my studentedae op Stellenbosch, die lewe van my portuurgroep in Kaapstad – spesifiek die musiek- en mediawêreld – en van die Weskus, waarvandaan my familie is.

En jou karakters? Lewe hulle? Is hulle name dieselfde as in jou storie?

Pamina en Wolf is fiktief, en so ook hulle familie, aanhangsels en die meeste van hulle vriende. Maar ʼn paar van my tjommies uit die musiekbedryf was vriendelik genoeg om toe te stem dat ek hulle as karakters mag gebruik wat kameeverskynings in die boek kom maak, amper soos bekendes wat cameos in films doen. So jy sal fiktiewe rolle van ʼn paar lede van Fokofpolisiekar en Die Heuwels Fantasties raaklees, en nog ʼn paar vriende uit daardie milieu. Ek het ook name en sêgoed aan my Weskus-familie ontleen.

Op Facebook het jy 'n foto geplaas van hoe jy die storie geskryf het, meestal met 'n uitsig by die see. Het jy 'n klankbaan gehad terwyl jy die storie geskryf het? Wil jy van die liedjies deel?

Daar is ʼn “Pamina-playlist” wat die boek vergesel [sien heel onder] – dis musiek waarna ek geluister het terwyl ek geskryf het, of wat ʼn spesiale betekenis vir my het – darem nie “La Bamba” nie! Soos ek geskryf het, het liedjies waarna ek geluister het, sommer deel geword van die gebeure in die boek. Soos wanneer die een karakter beweer dat mens nie in ʼn slegte bui kan wees as jy luister na Paul Simon se “Call me Al” nie ... dis natuurlik my eie opinie.

Of wanneer Die Heuwels Fantasties se “Vinger alleen” vir Pamina ʼn geheel en al nuwe, besondere betekenis aanneem ...

Pamina en Wolf se paaie kruis as gevolg van musiek, op baie vlakke, en so word musiek intertekste in die boek. Die idee is dat jy ook daardie liedjies gaan opsoek en luister terwyl jy lees, en saam met die karakters daarna luister. Soos wanneer hulle ou rock ʼn roll-plate luister:

.

Hierdie liedjie van Nazareth, ʼn cover van ʼn Joni Mitchell-song, word ook dan ʼn interteks in Wolf se eie skryfwerk. Want, spoiler alert, Wolf skryf deur die loop van die boek ʼn nuwe liedjie, en lesers kan selfs ook dáárna luister. Dis nou op alle digitale musiekplatforms beskikbaar en is geskep deur Hunter Kennedy (Fokofpolisiekar, Die Heuwels Fantasties), Fred den Hartog (Die Heuwels) en Laudo Liebenberg (aKING) wat ʼn ongelooflike vertolking van Wolf in die liedjie doen. Wolf kry dus lewe in musiek, fiksie word feit! Dis dan ook die temalied van Die tragiese saak van Pamina Vermaak en is getitel “Tyd om eerlik te wees”, waarvan die woorde nuwe betekenis sal kry as jy die boek lees. "Tyd om eerlik te wees" is beskikbaar op Apple Music en iTunes. Klik hier om na ’n greep te luister.

Is die storie wat gaan verskyn die storie wat in jou kop was, of hoe het dit verander toe jy daaraan gewerk het? Wat was eenders, wat was anders?

Ek het altyd gedink skrywers praat stront as hulle sê karakters kry ʼn lewe van hul eie, maar ek het nou geleer dat dit waar is. Pamina en Wolf, en hulle basiese storielyn, het lank by my gespook, maar toe ek begin skryf, het die dinge om hulle vorm begin aanneem, wat ek nie noodwendig vooraf al in my kop gehad het nie. Soms het hulle my verras.

Om tussen my vriende en familie te sit en skryf, en idees rond te bons, het baie gehelp. Hulle was vir my goeie klankborde. Ek glo mens moet jou idees toets, simbiotiese kreatiewe konneksies koester, nie slegs in isolasie sit en tjommel nie. Veral wanneer jy in die dal van doodskaduwee kom wat jou kreatiwiteit betref. En ons almal bevind ons van tyd tot tyd daar.

Wie is jou ideale leser – hét jy so iemand?

Ek wou die tipe boek skryf wat ek en my vriende sal kan geniet. Ek is mal oor liefdesverhale, maar daar is dinge wat my hinder in sommige meer tradisionele Afrikaanse liefdesromans. Soos dat die hoofkarakters meestal net wit en straight is. Of dat die vroue se krisisse altyd veroorsaak – en opgelos word – deur mans, eerder as deur hulleself. Dat karakters nie imperfeksies het of vloek nie, maar slegs “binnensmonds swets”. Of dat die vrou altyd die een is wat verlei word, eerder as om seksuele agentskap te hê.

So my ideale lesers is oopkop, maar hulle moet ook lekker wil ontspan. Ek het hierdie boek geskryf as die ultimate summer-read, ʼn lê-op-die-strand-en-ontspan-boek; of ten minste hoop ek dit laat jou so voel.

Foto: Wouter du Toit

Jy het in Parys gaan trou – wil jy iets hiervan vertel?

In Mei het ek en my grootste romantiese held elope, ja. ʼn Paar weke voor ons vertrek na Europa het ek uitgevind ek is swanger. Omdat ons die troue grootliks ʼn geheim gehou het, lyk dit nou na behoorlik ʼn shotgun-wedding! Maar die waarheid is, ons wou net in mekaar se oë kyk en ons beloftes maak; ek is nie ʼn walk-down-the-aisle-voor-almal-tipe nie. My pa, ʼn predikant, het ons wel na die tyd wettig in die eg verbind met ons gesinne as getuies.

Jy het onlangs jou doktorsgraad gekry. Is daar enige oorvleueling tussen die doktorsgraad se uitkomste en die boek?

Die temas het niks met mekaar te make nie, maar ek het begin dink en timmer aan Pamina Vermaak toe ek besig was met my PhD-studie, as afwisseling van die ernstige akademiese skryfwerk. In daardie sin vul my akademiese en kreatiewe lewens mekaar aan. My kreatiewe werk word somehow aangewakker deur my akademiese navorsing, omdat ek dit so stimulerend vind. Dis immers navorsing oor hoogs kreatiewe mense in die musiekwêreld; dit inspireer my. Maar ek moet die akademie afwissel met ontspanning – soos Bittereinder rap oor die balans tussen dink en dans: “die masjien wil dans.”

Wat is jou gunstelingmusiek? Of waarvan hou jy niks nie?

Ek hou van musiek wat jou iets laat voel sonder dat jy eens regtig hoef te weet wat gesing word. En as die woorde jou selfs meer laat voel, as jy daarmee kan identifiseer, as die kunstenaar dit regkry om iets te sê wat jy voel, maar jy nie self kan artikuleer nie, is dit ʼn bonus.

Ek hou niks van jazz nie. Ek kan nie daarop inskakel nie, too much going on at once. Dis vir my soos ʼn storie sonder ʼn duidelike storielyn.

Wat is volgende – skryf jy aan nog iets?

Ek begin hopelik eersdaags met nog ʼn akademiese studie, oor rap op die platteland, en dan werk ek ook tans aan ʼn niefiksieboek, maar ek kan voel my volgende romantiese komedie begin al in my agterkop broei. Ek hoop maar daardie nuwe karakters kom ook met hulle eie tassies gevul met lekker juicy details.

Die volledige “Pamina-playlist”:

  Vinger alleen – Die Heuwels Fantasties
  Hemel op die platteland – Fokofpolisiekar
  Witchy woman – Eagles
  This flight tonight – Nazareth
  Walk of life – Dire Straits
  You can call me Al – Paul Simon
  Go Your Own Way – Fleetwood Mac
  Love me two times – The Doors
  Tyd om eerlik te wees – Wolf de Jager

The post <em>Die tragiese saak van Pamina Vermaak</em> deur Annie Klopper: ’n (musikale) onderhoud appeared first on LitNet.

Bakgeheime: Resepte vir elke okkasie | Baking secrets: Recipes for every occasion
Martjie Malan
Uitgewer: Quivertree Publications
ISBN: 9781928429104 | 9781928429111

Martjie, baie geluk met die verskyning van Bakgeheime, wat gelyktydig ook in Engels as Baking secrets verskyn! Die meeste mense ken jou weens jou betrokkenheid by Koekedoor, en by Kokkedoortjie, die reeks wat voortgespruit het uit Kokkedoor. Wil jy dalk nog meer vertel van wie jy is en jou agtergrond?

Baie dankie vir die gelukwensing. Ek is ’n bakentoesias – ek was nog altyd lief vir bak. Die geleentheid om aan Koekedoor te kon deelneem het baie nuwe deure vir my oopgemaak, onder andere betrokkenheid as mede-inhoudsvervaardiger en kombuisbestuurder vir Koekedoortjie en Kokkedoortjie. Ek het ook ’n kookskool vir kinders en volwassenes waar ek klasse in bak en in kosmaak aanbied. My boek is ’n uitvloeisel van alles waarvoor ek lief is, om my bakkennis te deel en om alle bakkers te lei om met groot sukses te bak. Nou met die boek op die rakke gaan ek voort met die kookskool, asook die bakklasse vir volwassenes. Ek bak ook graag vir spesiale geleenthede.

Voor die TV-reekse nog gekom het, het jy reeds jou inkomste uit bak verdien. Waar het jy leer bak en waar het jou liefde vir bak begin?

My ma en albei my oumas was lief vir bak en hulle het daardie liefde in my wakker gemaak. My ma het my toegelaat om te bak soveel as wat ek wou; die vryheid wat sy my gebied het, maak van my die bakker wat ek vandag is.

Jou boek se titel is Bakgeheime. Wat is jou geheime, as jy bereid is om enige daarvan te deel?

Al my geheime is in die boek opgesluit – ek het nie een wat ek geheim hou vir myself nie. Die boek is vir elkeen wat dit ooit sal oopmaak, en alle bakgeheime is nou daarin verklap.

Hoe is die besluit geneem om illustrasies eerder as foto's in jou boek te gebruik?

Ek het nog altyd die idee vir ’n bakboek gehad wat anders is as al die res. Die waterverfillustrasies plaas beslis die boek in ’n ander klas en maak dit besonders en uniek.

Wat die resepte betref: Is dit soetgebak wat ter sprake is, of is daar ook soutigheid? Iets vir Sondagmiddag by die huis of as mens iemand oornooi?

Die boek het ’n groot verskeidenheid resepte; dit sluit ook ’n groot klomp soutresepte in. Daar is die heerlikste quiches, pasteie en ook kaasskons. Dit is perfek as klein eetgoed of as ’n groot gebak vir ’n middagete.

Hoe moeilik is dit om jou resepte op papier te stel sodat ander mense dit kan maak soos wat jy dit sou maak?

Dit was vir my baie belangrik om die stappe so mooi as moontlik te verduidelik – elke stap is noukeurig geskryf. Ek dink die feit dat ek ’n onderwyser in hart en siel is, het my skryfstyl beïnvloed en dit eintlik vir my makliker gemaak. Ek dink dit lees maklik en sluit geen stappe uit nie. Ek neem nie aan dat mense reeds iets weet nie – ek het elke belangrike stap ingesluit.

Wat is jou persoonlike gunstelingresep in die boek?

Die vye-frangipane-tert is my gunsteling om te maak en te eet.

Watter kos maak jy graag self by die huis, wat nie noodwendig gebak insluit nie?

Ek is baie lief vir kosmaak en maak graag pasta- en wildsvleisgeregte. Ek is ook besonder lief daarvoor om ’n verskeidenheid kossoorte op ’n groot bord te bedien en almal eet waarvan hulle hou, amper soos ’n reusekaas- en vleisbord.

Jy het self jong kinders. Is hulle betrokke in jou kombuis? Indien wel, hoe kry jy hulle betrokke?

My kinders hou daarvan om saam kos te maak; dit is ook ons spesiale gesinstyd. Hulle help met die voorbereiding van aandetes. My dogtertjie is besonder lief daarvoor om versierwerk op koeke of koekies te doen.

Martjie en haar kinders

As jy self heeldag met kos of gebak werk, hoe kry jy dit reg om nie alles self te wil opeet nie?

Dit is maar ’n belangrike dissipline om nie alles te eet nie, maar dit is wel belangrik om te proe of dit darem lekker is, of hoe?

Foto's: Liné Enslin

The post <i>Bakgeheime</i>: ’n onderhoud met Martjie Malan appeared first on LitNet.

Foto van Alettie van den Heever: Retha Ferguson

Alettie van den Heever vertel vir Naomi Meyer van Alettie se boek Stof, wat pas by NB-Uitgewers verskyn het.

Hallo Alettie! Baie geluk met die verskyning van Stof. Vertel my van die titel. 'n Aarde wat uitdroog, en sterflikheid: stof tot stof?

Ja, dit verwys na die letterlike verwoestyning wat agv oorbenutting en swak boerderypraktyke, asook volgehoue droogte, plaasgevind het in die wêreld waarin Stof afspeel. Maar dit verwys ook na die idee dat ons stoflik en stowwerig is.

Kortliks: waaroor handel die storie?

Dit handel oor Ampersand, die hoofkarakter, wat in Kiefmor woon en haar ouma se erfenis van saad moet oppas. Hierdie taak raak egter moeiliker wanneer sy haar verlore vriend in die omgewing van Meconium, die magtigste enklawe in die Skiereiland, wil gaan soek. Meconium het ooreenkomste met al die omliggende nedersettings dat geen saad in private besit mag wees nie. Die storie volg meestal haar wedervaringe, maar dit word afgewissel met die ervarings van Dick Jones wat by Meconium se Saadbeskermingseenheid werk, Foos Jo, wat ’n Meconite-weeskind is, en Sias Arendse wat kreatiewe en alternatiewe energie ernstig opneem.

Wat was die sneller(s) of impetus vir die verhaal - jy het dit begin skryf voor die klanke en gevoel van die droogte? 

Alhoewel die karakter van Amper eerste in my kop begin vorm aanneem het, het die storie soos dit vandag daar uitsien, in 2014 as twee kortverhale begin: “Stof” en “Vet”. As ek reg onthou, het ek “Stof” eerste geskryf. Ek kom uit die Noord-Kaap. Die klippe en die stof hou vir my ’n bekoring in. Toe ek iewers raaklees dat daar iets is soos ’n stofkundige (konioloog), kon ek dit nie weerstaan om ’n karakter te skep wat haar met stof besig hou nie.

Naamgewing in die verhaal: Noag, Amper(sand), Jafta, Meconium. Die name is karakters in die (apokaliptiese) toekoms, maar dit spruit voort uit 'n antieke verlede. Dit het so 'n klank. Wil jy hierop uitbrei?

Ek het wel nagedink oor die name en sommige hou verband met die temas in die storie. Ander het ek weer gekies oor die klank of ritme of my eie assosiasies.

Grondbesit – is dit 'n tema? Wie se stof is dit? Wie s'n is wie s'n?

Dit kom ter sprake, maar ek het dit nie as tema “uitgewerk” nie. In ’n ekologiese distopie is huidige politieke kwessies dikwels ondergeskik aan die oorkoepelende tema van ekologiese verval. In die geval van Stof word grondontsettings in die verhaallyn genoem, en die wyse waarop ons as mense oor besit dink, kom ter sprake, maar die ingewikkelde kwessies rondom grondbesit soos dit tans in ons land uitspeel, word glad nie ontgin nie.

Saadsoekers, en wegvlug. Die verhaal is ook 'n speurverhaal. Maar waarom is saad so belangrik as daar nie water is nie? Wat het die saad nodig om te ontkiem in jou verhaal?

Saad is belangrik omdat kos belangrik is. Ons hoef nie tans ons 50 liter water per dag te gebruik vir kos nie, want die boere doen dit vir ons. Die saad wat Amper moet oppas, is meestal droogtebestande saad of saad wat oor generasies in halfwoestyngebiede gekweek is waar net die saad van plante wat oorleef het, bymekaargemaak en versprei is. Die saad het dus steeds water nodig, maar is minder intensiewe watergebruikers.

As daar nie water is nie, is die groot gelykmaker van ryk en arm mense wat saam-saam in rye staan? Dink jy dat jou verhaal kommentaar lewer op Suid-Afrika, of mis ek die punt as ek so vra?

Dit lewer definitief kommentaar op Suid-Afrika en op die idees oor water waarmee ’n groot deel van die bevolking grootgeraak het. Water is ’n kosbare hulpbron. Tog is grasperke en swembaddens en huise met en suites vir elke gesinseenheid steeds deel van hoe ons ons ruimtes wil inrig en definieer.

Die relatiwiteitsteorie van Einstein: as jy een brokkie besonderheidjie verander, verander jy die toekoms. Gestel 'n tydreisiger reis die verlede in en vermoor een van sy voorsate, sal hy nie meer in die toekoms kan bestaan nie. My vraag is: Is die verlede van jou verhaal vandag, hierdie hede, soos wat dit is?

Nee, die storie neem sy loop as gevolg van baie spesifieke gebeure in die verhaallyn. Tog is daar aspekte van die ruimtes en omstandighede wat waarskynlik met of sonder daardie spesifieke gebeure sal uitspeel, en wat reeds deur toekomskundiges voorspel word.

Vertel my van jou, die skrywer. En, onafwendbaar, weens losse raakpunte tematies, ook oor jou navorsing oor Lauren Beukes. Was haar skryfwerk 'n inspirasie?

Ja, my navorsing oor Lauren Beukes het my geïnspireer, veral haar verbeelding en die wyse waarop sy met woorde en konsepte speel. Die leeswerk oor dieretuine wat ek gedoen het vir ’n opstel oor Zoo City, het my op ’n baie spesifieke manier een van my eerste vertrekpunte gegee. Ek het een van die eerste weergawes van die opstel met my een dosent, Willem Anker, bespreek. Ek het allerhande interessante voetnotas ingesit – een daarvan het verwys na die feit dat mense toegang tot die Tower of London se diereversameling kon kry as hulle ’n kat of hond vir die leeus gebring het. Willem het opgemerk dat dit onnodige inligting vir die opstel is, maar dat dit wel soos ’n storie klink. Op daardie stadium was ek nog met ’n ander projek besig vir die MA in skeppende skryfkunde wat ek onder leiding van hom en Marlene van Niekerk gedoen het, maar ’n saadjie is geplant en kort daarna het ek die eerste skryfprojek laat vaar en begin werk aan dit wat later deel geword het van Stof.

'n Gebrek aan water veroorsaak 'n oorvloed kieme. Of te min kos, te min saad, veroorsaak te veel honger. Dus nie net die gelykmaker soos in ‘n vorige vraag nie. Waarvan is daar te veel as daar te min is, volgens jou?

Op die oomblik is daar te veel mense. En te veel diere om die mense te voed. Te veel antibiotika vir die fabrieksdiere. Te veel hormone om seker te maak dat vrouens wat ’n paar dae in ’n maand vrugbaar is, nie kinders kry nie. Te veel afval. Te veel kiemdoders. Dit maak onder andere dat die dinge wat ons nie verreken in ons somme nie, te min is: onbesoedelde water, skoon lug, gesonde grond.

Die natuur en plantname: Vertel my van jou belangstelling in die ekosisteem, of van die belang daarvan in jou storie.

My liefde vir die omgewing en vir name loop hand aan hand met my liefde vir die Boesmanland en Namakwaland. My kennis oor ekosisteme en plante (hoewel maar gebrekkig) is meestal te danke aan Ricko Kellerman en die navorsing wat ek vir Stof gedoen het. Die omgewing en plante en die stories daarrondom staan sentraal tot die storielyn en tot die tekstuur van die storie.

Andersoortige woorde: “skren”, “pulse” – oestelle waarmee lesers sal kan identifiseer, maar nie dieselfde is nie. Hoe het jy dit uitgedink, hierdie nuwe soort woorde?

Vir van die name het ek bestaande woorde net aangepas; vir ander het ek na foto’s en dokumentêre materiaal oor die nuutste tegnologie en toekomstige tegnologie gekyk om my te help om eers die toestelle te “sien” voordat ek dit benoem het.

Die belang van hierdie gedeelte uit die verhaal:

Sias se been begin spring. Hy sien silwer en koper en mangaan en goud en yster en sink en titanium. Die Green Gaslet System is een ding, maar die mineral extraction machine is ’n ander ding. Hy gaan goud maak uit stront. Letterlik en figuurlik. “What does ‘meconium’ mean?” vra Sias. “I’ve been meaning to find out.” Maar hy wou nie aan Martin of Fiona dink nie. “It’s the first feces of a newborn child,” sê Ghong. “And it scares me shitless.” Sias lag. “It’s useless. Wie wil meconium hê as jy die gekontamineerde kak van grootmense kan myn?”

Ek het nagedink oor die laag op laag op laag onder die aarde toe ek dit lees. Dit wat onder die oppervlak skuil. Dit waarvan die oppervlak gemaak is. Ook, soos die see en Eliot se "water, water everywhere but not a drop to drink". So baie grond/stof. Maar waaruit bestaan dit en wat is onder ons voete – wat is ons? Ons is nie net water nie, is ons? Wil jy iets hieroor sê?

Kom ek begin met die woorde van een van die wysstes wat Afrikaans nog opgelewer het: “Gewis, ons is nie water genoeg nie!” Dis eintlik ’n copout, want ek het nie ’n clue nie. Ek weet nie wat ons is nie. Ek is in sekere opsigte grootgemaak om saam met die digtergees te dink dat hierdie wêreld nie ons woning is nie, en al voel ek nog soms so, dink ek nou anders. Baie van die ekologiese ghoeroes wil dit hê dat ons ’n virus is. Ek is nie so seker nie. Hierdie wêreld is ons enigste woning. En al het ons nie deernis met die aarde nie, het sjy (sjy praat permanent soos ’n dronkie en sjy sien nie ons onderskeide nie) meer deernis en begrip vir ons as wat ons vir onsself of mekaar het. Wanneer ons ons gatte sien, gaan sjy Sheila Cussons hoes: “Cheers ou lelik, en dankie vir die wals” en dit gaan dit wees, maar nie sjy sjê dit nie.

Waarom het jy die verhaal geskryf?

Sekere idees en fassinasies wou ek self ondersoek en bedink en dit gebeur in my geval tydens die skryfproses. Maar ek het dit ook geskryf omdat ek gehoop het dat dit mense sal laat dink oor die dinge waaroor ek gedink het, onder andere ekologiese kwessies.

Wat lees jy?

Ek het in Augustus begin Afrikaans gee vir onderwysstudente by CPUT se Mowbray-kampus, so op die oomblik herlees ek die boeke wat my voorganger vir die verskillende jare voorgeskryf het: Ons is nie almal so nie, ’n Stringetjie blou krale, Toorbos en Donkermaan. Voor dit het ek Fire from heaven van Mary Renault gelees. En voor dit Tad Williams se Memory, Sorrow and Thorn-reeks. Ek spring maar rond soos mense boeke in my hand stop of ek iets raakloop by die biblioteek of hospice shop.

Waarvan hou jy nog: teater, film, kos, ander genietinge?

Tuinmaak, kuier met familie en vriende, tannie-wees, ronddwaal in hospice shops en kwekerye, McDougallsbaai aan die Weskus, die N7 (veral noordwaarts tot by Springbok), kamp saam met my gesin.

Lees ook:

’n Alledaagse andersheid: ’n Ondersoek na Lauren Beukes se Zoo City as voorbeeld van heterotopiese literatuur

Die laaste avontuur? ’n Bespreking van die Woeste Land-tema in Queste del Saint Graal

Broken Monsters deur Lauren Beukes

The post <em>Stof</em> deur Alettie van den Heever: ’n onderhoud appeared first on LitNet.

Foto van Beyers de Vos: verskaf

Wrok
Beyers de Vos
Penguin Random House South Africa
ISBN: 9781485903321

Beyers de Vos vertel vir Naomi Meyer van Wrok, sy roman wat onlangs by Penguin Random House South Africa verskyn het.

1. Beyers, baie geluk met die verskyning van Wrok. Dis jou debuutroman; dalk kan jy afskop met 'n paar sinne oor jouself. Waar het jy grootgeword, skryf jy al lankal?

2. Sonder om te veel van die intriges weg te gee, waaroor handel Wrok?

3.  Op die agterblad word iets oor die hoofkarakters geskryf: oor die slagoffer en sy suster, die onderwyser, die dwelmhandelaar, en die speurder. Wil jy iets oor elkeen van hulle sê?

4. Waar het die storie vir jou begin? Wat het alles as inspirasies gedien?

5. 'n Wrok is 'n baie kragtige emosie, en Nelson Mandela word dikwels aangehaal as te gesê het dat om 'n wrok te dra, mens gevange hou (losweg aangehaal, geparafraseer). Stem jy hiermee saam? Wil jy iets oor die titel van die boek of oor wraak/'n wrok sê?

6. Dalk kan jy uitbrei op ruimte in die verhaal, die stad Pretoria speel nogal 'n prominente rol. Of hoe?

7. Die vrou van geregtigheid is op die voorblad, die skaalbakke is in balans. Is dit 'n soeke in die boek? En gaan 'n wrok werklik geregtigheid bewerkstellig, dink jy? Ook: dalk kan jy iets van die regskwessies in die verhaal sê, hoe het jy jou navorsing gedoen?

8. Wat was vir jou die lekkerste aspekte van die werk aan die roman?

9. Wat was die moeilikste?

10. Watter boeke het jy onlangs gelees wat indruk gemaak het of watter flieks of teaterstukke het jy beleef wat jou geraak het?

Wrok deur Beyers de Vos: ’n resensie

The post <em>Wrok</em> deur Beyers de Vos: ’n oudio-onderhoud appeared first on LitNet.

Helena Gunter se bundel Tweespoor is Saterdag 8 September in die Drostdy-teater op Stellenbosch bekendgestel. Gerard Scholtz het met haar gesels.

Helena Gunter en Gerard Scholtz
Foto: Naomi Bruwer

Tweespoor

Helena Gunter

Protea Boekhuis

ISBN: 9781485309291

Opsomming

In 1920 skilder Paul Klee die olieverf-skildery, Angelus Novus. In 1940 vertolk Walter Benjamin in sy geskrif, “Űber den Begriff der Geschichte”, dat dít is hoe die engel van die geskiedenis moet lyk: met oopgesperde vlerke, op die punt om weg te vlieg, kyk hy om. Hy sien ’n katastrofiese verlede, wil terug, die wrakstukke wat hy daar sien opruim, maar ’n storm uit die paradys het hom aan die vlerke beet, waai hom genadeloos die toekoms in.

In die eerste gedeelte van Tweespoor word ’n spesifieke suider-afrikaanse verlede ontgin, en in die tweede ’n stormagtige eietydse werklikheid. Benewens dié twee spore waarop die bundel kortprosa loop, veroorsaak die geskiedenis wat ingesement in die psiges van karakters lê, en die opsies wat die hede bied, ’n turbulensie wat mense in twee rye spore laat loop.

Bron: Protea Boekhuis

Lees ook

Tweespoor deur Helena Gunter: ’n resensie

The post Video: <i>Tweespoor</i> deur Helena Gunter word bekendgestel appeared first on LitNet.

Opstokers, Fopdossers en Tweegatjakkalse
Herman Lategan
Penguin Random House South Africa
ISBN: 9781776091607

Skrywers oor hul nuwe boeke. Herman Lategan gesels met Naomi Meyer oor Opstokers, Fopdossers en Tweegatjakkalse.

Herman, baie geluk met Opstokers, Fopdossers en Tweegatjakkalse. Aan elke woord binne-in die boek, en op die boek se omslag (voor- en agterblad), kleef jou vingerafdrukke. Jy het ’n eiesoortige en unieke stem; wil jy iets vertel oor die drie verskillende woorde waaruit die titel bestaan? Waarom juis hierdie drie woorde kies?

Baie dankie vir die geleentheid om met jou te praat. Ek is ’n groot aanhanger van LitNet, al maak Crito my by tye moerig. Maar dit is goed so, want ek hou van ’n titseltjie kwaad raak, en dit is waar die woord opstokers inpas.

Mense wat moeilikheid maak, aanstokers is, ’n bietjie gatskop, het my nog altyd gefassineer. Dit kom uit my kinderdae waar ek gedurig met die verkeerde groep gemeng het.

Hulle was opwindend, ons het die wêreld metafories aan die brand gesteek. Die woord opstokers pas dus in, omdat dit iets van myself sê, ek oor van hulle geskryf het, en ek aangetrokke voel tot daardie genre of tipe mens.

Fopdossers is vir my ’n pragtige woord, ek dink dit is baie mooier as drag queens. Toe ek met my ma in Kloofstraat en Seepunt as kind gewoon het, het sy sulke vriende gehad. Weer eens was ek heeltemal geboei deur hulle. Lady Peterson, wat eintlik ’n boerseun was, maak ook sy verskyning in die boek.

Herman Lategan se ma (foto verskaf)

Hy het ongelooflike vertonings gelewer, onder meer as Marlene Dietrich en Sophia Loren. Ons wonings, eers in losieshuise, daarna in klein woonstelle in Seepunt, was altyd vol hippies, fopdossers, enkelma-ouers, skrywers, akteurs, ontheemdes en baie van die bruin huishulpe in die omgewing. Almal het saam gepaartie en gestry (oor die politiek, want my ma was links).

Tweegatjakkelse verwys na die hubris en skynheiligheid van die Nasionale Party (die ANC is maar persies dieselfde vandag), die NG Kerk, ou omies met grys skoene en mense wat ander verkleineer oor klasgrense heen. Wat my ook ontstig is mense wat kla as iemand vloek, maar dan as hulle by die huis langs die braaivleisvuur klets is hulle rassiste, homofobe, en betaal hulle die huishulp karig. Dit maak my siek. Sulke saggies-poep-mense who can’t call a spade a spade.

Herman Lategan (foto verskaf)

Ek het al genoem elke frase klink asof dit deur jou geskryf is (dit is, ek weet!). So ook die subtitel: Stories oor woorde, mense en aanhou beweeg en geraas maak. Weer wil ek jou oor al drie komponente vra. Sê asseblief vir my iets oor jou betrokkenheid by woorde, by mense ("die ontheemdes, die buitestaanders en die aweregse belhamels"), en oor daardie Jan Rabie-aanhaling.

Ja, ek is bly jy noem die Jan Rabie-aanhaling, want dit is soort van ’n leuse vir my. “Aanhou beweeg en geraas maak!” ’n Vriendin van my, Jacolette Kloppers, gebruik dit ook gereeld, so dit sit in my kop vas.

Die stories oor woorde is juis waaroor die rubriek "Woorde wat wip" (die tweeweeklikse rubriek in Rapport) gaan. In hierdie een is daar meer aksent op ou en ongewone woorde. In Binnekring van spookasems was daar baie outobiografiese essays. Ook in Opstokers, maar soos ek genoem het, woorde wat lesers aan my gestuur het, en ander woorde wat ek self opgespoor het.

Afrikaans het ’n groot skatkis van lieflike woorde. Dit is vir my opwindend. Mense? Wat is woorde sonder mense? En wat is mense sonder woorde? Net die groot swart niet. Die donkerte waarvoor ek so bang is.

Ek het vir ’n maand as sesjarige nie gepraat nie. My ma kon nie finansieel na my kyk nie en ek was vir ’n jaar in die Durbanville-kinderhuis. Die eerste maand was ek verlam deur verdriet. Ek onthou daardie gevoel van stom wees. Ek onthou goed hoe dit gevoel het en ek het geweet: Eendag as ek weer praat, sal ek nooit weer sonder woorde wees nie. Ek sal die donkerte met woorde besweer. En ek het weer begin praat toe ek ’n hond sien wat welpies gekry het. Hulle was besig om aan haar tepels te suig. Ek het aan die teef en die kleintjies gevat en gesê: “Mamma.”

Herman Lategan (foto: Philip de Vos)

Die hele boek bestaan uit woorde waarrondom jy stories bou. Kan jy jou losmaak van die woorde wat jy gekies het vir die Rapport-rubrieke? Ook: hoe is die woorde gekies waaroor jy jou rubrieke skryf?

Ek kan myself soms losmaak van die woorde wat ek gekies het, maar ek verkies dat hulle tematies verbind is met die res van die rubriek. Ek bly dus by daardie metode. Iemand het eenkeer vir my gesê dit lyk asof die woord nie by die rubriek pas nie. Toe wil ek antwoord: “Dit is omdat jy net op die oppervlak gelees het.”

Ek kies die woorde op verskillende maniere. Soms hoor ek ’n mooi woord, of ek lees hom raak, ander kere kry ek eers die storie in my, dan moet ek ’n woord gaan soek. Ek hou nogal daarvan, om ’n woord te gaan uitsnuffel wat by ’n rubriek pas.

Byvoorbeeld: Daar is ’n statige ou Italiaanse vrou, amper 80, wat my toonnaels knip. Ek gaan na haar want ek het gehoor sy kry swaar, en ek het my rug seergemaak. Sy woon in ’n ouetehuis, en vra net R130. Nou sit ek by haar een keer ’n maand, my voete in warm water en sy begin gesels oor die ou dae in Seepunt. Haar bedjie eenkant, mooi opgemaak. Italiaanse musiek speel.

Sy is soos ’n ensiklopedie. Ek het agtergekom daar is iets weerloos aan haar. Toe vra ek haar oor ’n foto teen die muur van ’n mooi man. Toe vertel sy vir my haar seun van 25 is dood, onthoof in ’n motorongeluk.

Nou ek het ’n been wat erg beskadig is in ’n motorongeluk. Ek laat niemand daaraan vat nie. Sy vryf daaroor terwyl sy die storie vertel en dit is die eerste keer in 15 jaar dat ek enigiemand toelaat om oor die merke te vryf.

Nou vertel my dit is nou nie ’n rubriek nie? Dit is ’n vinjet uit die lewe. Nou moet ek hom skryf, ek moet ’n woord soek wat by haar gaan pas. By die vroutjie, alleen in Seepunt, wat metafories oor haar dooie seun se seerkry been streel.

Herman Lategan op sy agste verjaardag (foto verskaf)

Oor die stormagtige huwelik met Afrikaans. Ek wil iets byvoeg by jou heerlike definisie: uitbundig, wild. Maar wat van "soms byt mens ook maar net vas"? Daar is tye wat dit nie anders kan nie. Dan is dit ’n anker. En ook: ander mense verstaan nie wat het jou besiel om met die taal te trou nie, maar nou's die koeël deur die kerk en eintlik wil jy dit nie anders hê nie. Ek gaan ophou praat oor die taal, oor na jou en jou langtermynverhouding (hoe dikwels was jy al ontrou of het jy al minstens oorweeg om weg te loop)?

Man, sommige van die sprekers is wat my vervreem het, nie die taal nie. Ek was nog altyd baie lief vir die taal, ek is sterk beïnvloed as kind deur verkeie mense: plaaswerkers, my ma, Babs Laker, Sheila Cussons, en ander.

In my twintigs was ek so moerig vir die Natte en die weermag en die kerk, ek het besluit om in Engels te werk. Dit is wat ek toe gedoen het. Vir 20 jaar. Toe op ’n dag skryf ek iets oor die digter Casper Schmidt wat in New York gebly het. Ek het hom goed geken en vir ’n jaar daar gebly. Ek kon dit net in Afrikaans skryf. Toe ek dit doen toe begin ek nog en nog en nog . . . en daar gat ek toe.

Toe besef ek ek kan nie kwaad vir ’n taal wees nie, wel sommige sprekers. Van daar die stormagtige huwelik, want soms as ek die kommentare op Netwerk24 lees, dan dink ek, nee! Wyk Satan, met daai taal wil ek niks, niks, niks te make hê nie.

Maar dan maak ons weer vrede, nes ’n paartjie wat hou van baklei en dan die seks daarna.

Wat was die eerste Afrikaanse woord of storie wat jou geraak het? Het jy grootgeword met ’n gunstelingboek? Wanneer het jy begin lees?

Die eerste storie was ’n gedig van Eugène Marais (sien onder). Dit het my verniel. Ek het met baie Engelse en Afrikaanse boeke grootgeword, te veel om op te noem. My ma het baie gelees, stories vertel, en later toe ek by my pa gewoon het, dieselfde ding. Altyd boeke en koerante. Iets wat ’n invloed gehad het, was die 1933 vertaling van die Afrikaanse Bybel. Ek is nie gelowig nie, maar dit is van die mooiste taal. My ma was dramaties, sy het hardop en poëties daaruit gelees. Ek dink het op drie die alfabet begin verstaan en op vier eenvoudige kinderboeke begin lees.

Die Towenares

Wat word van die meisie wat altyd alleen bly?
Sy wag nie meer vir die kom van die jagters nie;
sy maak nie meer die vuur van swart-doringhout nie.
Die wind waai verby haar ore;
sy hoor nie meer die danslied nie;
die stem van die storie-verteller is dood.
G’neen roep haar van ver nie
om mooi woorde te praat.
Sy hoor net die stem van die wind alleen,
en die wind treur altyd
omdat hy alleen is.

Skryfwerk deur Herman Lategan (verskaf)

Wanneer het jy begin skryf? Kan jy jou eerste skryfsel onthou?

Ek was in Standerd 1, Laerskool Jan van Riebeeck, toe skryf ek ’n toneelstuk oor ’n Kersfees waar almal aan’t baklei raak en baie dramaties met psalmgesange en baie trane weer vrede maak en toe ’n heerlike Krismis het. Ek moes toe al geweet het dat drama queen my voorland is.

Athan Glover, Graham Sonnenberg en Herman Lategan (foto: Philip de Vos)

Vertel my van die mense aan wie jy die boek opdra, veral die een. As jy wil.

Athan Glover was een van my beste vriende, ons het saam ’n woonstel gedeel. Dis onkonvensioneel, maar ek en my partner van 20 jaar, Graham, en hy en sy nuwe een, Athan, het almal saam gewoon. Dit klink vreemd, maar ons gay mense het ons eie manier van dinge doen.

Ons het almal goed oor die weggekom, daar is en was genoeg plek vir ons almal, en dit het goed uitgewerk, want ons was soos ’n familie. Athan het vir my en Graham elke liewe aand gekook, dan het ons saam gesit en praat oor die dag. Hy was ’n sjef.

Hulle het geen idee wat in die Afrikaanse wêreld aangaan nie, so dit was verfrissend. So het ons vir ’n lang ruk saamgewoon. Ek en Graham is gou een oggend uit, toe ons terugkom probeer ons Athan in hul bed wakker maak, toe is hy dood. Op 43.

Dit was asof ’n broer dood is, ek is ’n enigste kind, albei ouers is dood. Om iemand wat soos ’n bloedbroer so dood te sien, die mond oop, die oë oop. Wit in die gesig. Hy was nog warm.

Ek het aan sy borselkop gestreel en hard geween. Ek het hom nooit vertel dat hy soos my broer is/was nie. Ek het baie spyt daaroor. Natuurlik het ons ook baklei, maar die Vrydagaand voor sy dood was vredeliewend en hy het ’n lieflike pasta gekook.

Toe hulle hom kom haal en in ’n swart sak sit, toe knak iets in my finaal. Dit was ’n warm dag, die son was skerp. Toe hy deur die tuin gedra word, het die katte agterna gekom. Hulle laai hom in die stoet, en ek en Graham het in die teerpad gestaan, in die hitte, mekaar vasgehou en hard en lank gehuil. Ons huil nou nog, dit was ses maande terug.

Sonja Loots was instrumenteel met die onstaan van "Woorde wat wip". Sy en Pieter Malan, haar man, het gesien hoe ek op ’n slag met Afrikaanse woorde op Facebook gespeel het, en toe kom die idee vir die rubriek.

Amanda Botha het ek op 16 leer ken nadat ek ’n fan brief vir Sheila Cussons geskryf het. Sy het toe gereël dat ek met Sheila koffie drink by ’n koffiewinkel. So in my skooluniform.

Sheila Cussons en Herman Lategan (foto verskaf)

Van toe af het ek en Amanda (en Sheila, nou saliger) goeie vriende geword en ek is nou 54, so nou kan jy self uitwerk hoe lank dit aangaan. Amanda is ook ’n mentor en was direk betrokke by die geboorte van Binnekring van spookasems.

Wat ek wil byvoeg oor Amanda. Die manier waarop sy heeltemal onbaatsugtig na Sheila Cussons gekyk het sal my altyd bybly. Sheila was as gevolg van haar beenprostesis afhanklik van vervoer, inkopies en allerlei.

Dan en wan sou Sheila van ’n taxi gebruik maak, soos die een van Berghof wat Elsa Joubert vervoer, maar dit was soms duur. As ek maar sien dan ry Amanda en Sheila verby my in die straat op pad iewers, of in Stuttafords sien ek hulle is doening, of hier en daar.

Sheila was eintlik maar ’n kluisenaar en loop was moeilik, maar daar was uiteraard tye wanneer sy moes uitgaan. Amanda was die een wat haar gehelp het.

As Sheila ’n bipolêre terugslag gekry het, wie het haar na Schoenstatt (Katolieke-oord in Constantia) geneem? Amanda was die een wat haar steunpilaar was.

Wium van Zyl se naam moet ook genoem word, ek onthou ons het haar saam eenkeer help trek. Amanda Botha se totale onselfsugtige ondersteuning van Sheila Cussons is in my hart en brein ingeprent.

Graham Sonnenberg was my lewensmaat vir 20 jaar, en ons woon steeds saam. Ek het hom ontmoet toe ek 22 was, hy was 26. Hy is my steunpilaar vir oor die 30 jaar. ’n Prokureur met ’n sagte hart, wat sy geld weggee (daarom is ons arm!). Sonder hom sou my lewe waarskynlik baie anders uitgedraai het. 

’n Jonger Herman Lategan (foto verskaf)

Hoekom is mens ’n vryskutjoernalis? Hoekom is JY een? Wat besiel mens om dit te doen, die (gebrek aan) geld ten spyt?

Ja dis erg, die min geld. Daar is dae wat ek al gedink het ek moet op Groenpunt se hoofweg gaan hoer. Virginia is nou amper 75 en sy doen dit nog ná al die jare, ek het al oor haar geskryf. Sy vra R50 vir ’n blow job in die somer, R35 in die winter. Maar ek dink vir ’n man is ek nou te oud om so iets aan te pak, want ek sou meer geld kon maak as met joernalistiek.

Ek is gefire by my laaste voltydse job by e.tv waar ek geskryf het, omdat ek my baas eendag wou vermoor. Ek sou dit natuurlik nie doen nie, maar ek het vir die ou gesê: “I want to kill you!”

Toe kom die sekuriteitsmense en vat my daar uit. Hulle sê toe jy kan jou werk terugkry maar jy moet deur ’n dissiplinêre tugverhoor gaan. I said: “You must be joking, keep your job!”

Daardie eindelose kantoorpolitiek, vergaderings, bosberade, te banaal vir woorde. Ek kan ook nie in ’n span werk nie, want ek het nie filters nie. Ek sal sommer enigiets sê wat in my kop inkom. En dan is almal kamma geskok, nee dankie. Wyk!

Ek funksioneer beter op my eie, al is ek arm. Maak nie saak nie. 

Verder wil ek net noem ek het geen behoefte aan ’n tipe openbare beeld, roem, of literêre status van enige aard nie. Solank ek geld het vir boeke, rolprente, kuier, reis, dak oor my kop en wyn, is ek fynpikkewyn.

Ek voel, soos my pa altyd gesê het (en wat nou heeltemal un-pc is), minder as die “bont hond se kont” oor wat mense van my dink.

Ek is Hermiena Lategan, ’n kômmin moffie wat te veel bollie praat, so what, en de moer met die res.

Herman Lategan se ma, Ivan Spence en Herman, heel regs (foto verskaf)

Wat is die sin van die lewe? En die sin van Afrikaans?

Nee, daar is geen sin in die lewe nie. Miskien kan ons deur taal sin probaar maak, maar ai, wat ’n totale misoes is die mensdom nie. Dis darem maar ’n jammerte, so ’n ou grappige eksperiment wat heeltemal surrealisties ontaard het in ’n daaglikse nagmerrie van armoede, siekte, dood. Optimiste lieg en maak my mal, moenie met bogstories kom dat dit alles jollie is nie. Bollie man. Kyk net wat aangaan!

Verder is dit ondemokraties, die hele idee van geboorte. Is daardie kind vooraf gekonsulteer? Uiteraard nie.  Nee, jy pop net eendag in hierdie horror of a world sonder ’n waarskuwing. Dis hoekom die kinders so skree as hulle gebore word.

Hulle sê: “Nee! Nee! Wat het julle aan my gedoen?”

As ’n mens kon gaan sit en aan die kind verduidelik wat voorlê, sal baie min van hulle instem om op die aardbol te kom agteruit gaan. Want dit is wat dit is. Agteruitgang. Verrotting. Die stank van die dodehuis waar die yskaste ophou werk het. Bah!

Herman Lategan saam met skoolvriende (foto verskaf)

The post <em>Opstokers, Fopdossers en Tweegatjakkalse</em>: ’n onderhoud met Herman Lategan appeared first on LitNet.

Foto van Gustaf Pienaar: verskaf

Regsalmanak: 100 stories uit ons regserfenis
Gustaf Pienaar
Protea Boekhuis 
ISBN: 9781485309390

Gustaf Pienaar vertel vir Naomi Meyer van sy boek Regsalmanak – die oorsprong en geskiedenis daarvan, en ook wat die titel beteken. Hy vertel ook van homself, die skrywende regsgeleerde.

Gustaf, baie geluk met die verskyning van Regsalmanak. Dis 'n voorreg om jou oor die boek uit te vra, want hierdie boek se titel is dieselfde as jou LitNet-rubriek s'n. Kom ons begin heel voor: Waar kom die titel vandaan? En die verskillende "hoofstukke" in die boek, die verskillende afdelings?

Dankie vir die vriendelike woorde, Naomi.

Waar die titel vandaan kom? Danksy ’n inspirerende geskiedenisonderwyseres op hoërskool – die onvergeetlike Timmie Lanser – het ek ’n groot liefde vir geskiedenis ontwikkel. Dit is wat ek by voorkeur lees. Die wordingsgeskiedenis van ons regstelsel interesseer my dus ook baie.

Wanneer ek vir jongmense vra wat hul ervaring van geskiedenis as skoolvak is, hoor ek dikwels die klagte: die ritse en ritse datums verveel hul verskriklik.

Maar datums is belangrik, want dit gee konteks.

Bykans elke hofsaak wat al in die hofverslae – selfs verslae uit die 19de eeu – gerapporteer is, kan op een of ander wyse aan ’n datum gekoppel word: die datum van ’n voorval (’n moord; die sluiting van ’n huwelik; die aangaan van ’n kontrak); die datum waarop die saak voor ’n geregshof geargumenteer is; of die datum waarop die hof ’n dikwels lotsbeslissende uitspraak gelewer het.

As ek met my neus in die hofverslae sit en ek kom op iets af wat om een of ander rede vir “die volk” oorvertel behoort te word, soek ek – ek kan dit nie meer keer nie! – na ’n relevante datum. Iemand het eendag gesê ’n dominee kan oor élke versie in die ganse Bybel ’n preek lewer. Dit wil ek nog sien (gedagtig aan die ellelange Ou Testamentiese geslagsregisters!), maar my uitdaging is om uiteindelik ’n verskeidenheid vertelbare stories uit ons regskiedenis vir elke dag van die jaar te vind. (Gelukkig is die aantal dae in die jaar aansienlik minder as die aantal versies in die Bybel ... Maar op ’n ernstiger noot ...) Uitsprake uit byvoorbeeld die vroeë dae ná Uniewording moet in ’n bepaalde konteks gesien word. Dit was die era van die eerste hoofregter, lord De Villiers, wat nie geskroom het om Engelsregtelike beginsels in te voer nie.

So ook die era daarná, van hoofregter Innes, wat betyds – en op ’n voortreflike wyse – wal gegooi het teen die rigting wat De Villiers ingeslaan het.

Ek sou ook uitsprake uit die apartheidsera kon noem: die dapper weerstand wat die Appèlhof in die polities-gelaaide 1950’s gevoer het teen die parlement se ongrondwetlike manewales om die bruin stemreg af te skaf.

Maar gedenk ook die soms werklik diepgaande en rigtinggewende uitsprake uit daardie era van die Steyns, Rumpffs, Rabies – noem maar op.

En dan, oplaas, natuurlik ook uitsprake van die Konstitusionele Hof onder die nuwe grondwetlike bedeling, wat immers aspekte van ons regslandskap onherroeplik verander het.

Om te herhaal: datums gee dus konteks – ook wat ons regserfenis betref.

’n Mens sou weliswaar ’n boek soos hierdie tematies kon aanpak met stories oor die verskillende vertakkinge van die reg: strafreg, deliktereg, kontraktereg, administratief- en staatsreg, en dies meer.

Ek het egter gereken ’n datumgekoppelde benadering mag dalk ’n ongewone, vars invalshoek wees.

Het sy die gesig van ’n moordenaar? Die storie van Daisy de Melker

Soveel dae, soveel misdade - vra enige Suid-Afrikaner! Maar die gedagte om op elke dag deur die regswêreld se kalender/almanak te blaai, is uniek! Ek onthou sommer vinnig 'n paar van jou rubrieke wat op LitNet verslind is: oor Daisy de Melker, Oscar Pistorius. Daar was so baie van jou lekker rubrieke. Watter van hulle bly jou by – en watter van hulle het hierdie boek gehaal?

Ek het nog nie gaan tel nie, maar ek reken oor die jare heen het daar goed meer as 200 Regsalmanak-stories op LitNet verskyn. Die bundel is dus ’n keur uit daardie versameling. Daar is ’n hele klompie stories wat ek ook bitter graag sou wou ingesluit het, maar wat vanweë die handhawing van ’n balans en vanselfsprekende ruimtebeperkings nie die paal gehaal het nie.

Onder die stories wat wel ingesluit is, is daar tog ’n paar van my gunstelinge: “Die swaaiende Austin Mini-stasiewa”; “Straataf in sy tronkpajamas”; “Vuurwerke voor in die Jaguar”; “Eensame nursies”; “Shapi die stout olifantjie”; “Die halsstarrige Cadillac” – om ’n paar te noem.

Oscar Pistorius – vir laas: Voorste strafregkenner krities oor appèlhof se uitspraak

Het daar nuwe navorsing aan die lig gekom tussen die verskyning van die rubriek en die verskyning van die stukke in die boek? Moes jy herskryf?

Ja, baie van die stories in die boek was al ’n paar jaar gelede geskryf. Ek moes dus gaan seker maak of dit nog die geldende reg is. Indien nie, moes dit bygewerk word, met ’n opgaaf van redes vir die veranderinge, want ook dít kan interessant wees. Hier dink ek aan die Juniemaand-storie “Verbreekte troubeloftes: Van Guggenheim tot Bridges”.

Ek het ook agtergekom dat ek hier en daar aspekte van die reg helderder moes probeer stel, en dan moes ek ook – en ek bely – plek-plek foute regstel, soos dat ek ’n uitspraak voorheen nie sekuur genoeg gelees het nie, of die regsposisie verkeerd verstaan het.

Ek hoop dis nou beter.

Straataf in sy tronkpajamas

Vertel my van jou agtergrond, Gustaf. Jou werk, jou studie, jou passies in die lewe. (Ek weet jy versamel onder andere bekende mense se handtekeninge.)

Ek kom uit ’n liefdevolle huis met ouers en grootouers – en later skoonouers - wat sovéél vir my beteken het. Hulle is almal al oorlede, maar ’n seëning is dat daar nie – wat my betref – met enigeen van hulle “onafgehandelde sake” was wat my op my oudag pla nie.

Albei my ouers was onderwysers wat hul beroep met onverdeelde trou beoefen het. Die begrip “staak” was nie deel van hul woordeskat nie. Albei was lief vir musiek en het my aangemoedig om klavierlesse te neem. Ek is besonder bly dat ek ook musiekteorie geneem het, sodat ek vandag darem ten minste ’n Beethoven-sonata se bladmusiek kan volg – eerder as om dit self te probeer speel.

Ek was in net twee skole in my lewe: die Brits Laerskool en die Heidelbergse Hoër Volkskool (in Gauteng.) Ná ’n jaar by die Leërgimnasium op die destydse Voortrekkerhoogte het ek regte gaan studeer aan die Randse Afrikaanse Universiteit RAU, nou UJ). Dit was in RAU se beginjaar, nou net mooi 50 jaar gelede (1968). Die ervaring om in sovele opsigte van nuuts af te bou aan ’n univeristeit se studentelewe is van my kosbaarste herinneringe.

Nadat ek die BIuris-graad verwerf het, het ek ses maande lank gaan aankla in Johannesburg. Die staatsdiens het my gevang en ek het ’n uitnodiging van die SAUK se Hennie Human om ’n omroeperstoets by die destydse Afrikaanse Radiodiens af te lê met albei arms gegryp. Die resultaat was ’n hoogs bevredigende loopbaan van 11 jaar by die openbare uitsaaier.

Ek het tussendeur die LLB-graad (en later ook die LLM-graad) verwerf en toe met inspanning – en aansienlike opoffering deur my gesin – van uitsaaier na regspraktisyn oorgeskakel. Dit het gelei tot ’n loopbaan van 25 jaar as prokureur op George. In 2012 is ek as advokaat toegelaat.

Naas musiek is ek uiteraard lief vir skryf. 

My handtekeningversameling hou my lekker besig. Ek versamel al jare lank getekende boeke van (hoofsaaklik) Afrikaanse skrywers en het daarnaas ook ’n – vir my – interessante versameling Suid-Afrikaanse historiese dokumente wat omtrent almal deur die betrokkenes geteken is. My fokus is tans om ook die handtekeninge van “struggle”-leiers te bekom – wat ongelukkig nie so eenvoudig is nie.

Ek en my vrou van byna 46 jaar, Corlina (née Grobbelaar), geniet ’n vreugdevolle aftrede op Vleesbaai. Ons reis graag en kampeer by voorkeur in die ongerepte natuur – dikwels buite die landsgrense. Ons is geseën met drie wonderlike kinders, liefdevolle skoonkinders en vier prettige kleinkinders. Hier by die see beoefen ek ’n deeltydse nering wat die beste van my twee loopbane verteenwoordig: die joernalistiek (uit my SAUK-dae) en die regte.

Die privaatspeurder, die rondloper en die Austin

My een regsdosent het destyds vir ons klas gesê: die werklike lewe en die lewe in die hof is nie LA Law nie. Stem jy saam? Daar is so baie bruin lêers, daar is soveel sleur aan prokureur- of advokaatwees. Hoe vind mens die stories tussen al die stowwerige reëls? 

Ja, ek stem volkome saam: televisiereekse (opwindend soos dit mag wees) is erg misleidend, soos wat talle jongmense wat slegs op grond dáárvan besluit het om regte te gaan swot, al tot hul spyt ontdek het. Baie van daardie reekse speel daarby ook af in die VSA, wat vir ons ’n gans vreemde regstelsel het – veral wat hul prosesreg betref. Ek lag in my mou oor Afrikaanse televisiehofdramas wat klaarblyklik gaan kers opsteek het by Amerikaanse regsdramas soos Suits en LA Law. Die onlangse reeks Fynskrif op kykNET is ’n sprekende voorbeeld. (Fynskrif se gedurige “Kom ons gaan wén!” is darem só LA Law en die venynige woordkartetse tussen opponerende regspraktisyns kom na my oordeel pylreguit uit Suits.)

Daarom hoop ek nogal dat skoolleerders wat ernstig is oor ’n toekomstige regsloopbaan, my boek sal lees, want goed oor die 30 verskillende regsdissiplines kom in die 100 stories ter sprake. Dit behoort vir hulle ’n gevoel te gee van waaroor óns reg handel en met watter regsbegrippe hul vroeg-vroeg in hul studie kragte sal moet begin meet.

Stories is daar egter baie wat ’n mens deur die loop van ’n regsloopbaan met jou kan saamneem. Jy moet net jou ore en oë oophou vir die spreekwoordelike rosyntjies – soos dié onverwagse een uit my vroeë dae as prokureur op George: Ek en ’n kollega was gewikkel in ’n ongure egskeidingsgeding. Hy het, sê maar, vir die man opgetree en ek vir die vrou (ek kan nie meer daardie besonderheid onthou nie). Die eenvoudige waarheid is dat haas elke egskeidingsgeding uiteindelik wel geskik word. Ons het met die grootste moeite daarin geslaag om die belangrikste dinge te skik: beheer en toesig oor die kinders; onderhoud vir hulle; wie die TV-stel kry (in daardie vroeë dae van televisie was dít gewoonlik ’n hewige geskilpunt!); wat van die huis sou word – en dies meer. Tot ons verbasing kon hul egter nie die kombuisgoed verdeel kry nie, en ons het opdrag gekry om dit namens hulle te doen. So daag ons op ’n koue wintersoggend by die huis op: die meubels is al weg, en ons moet, in ons dagpakke geklee, op ons agterstewes op die verwaarlooste sitkamermat sit en teelepels, messe en vurke, potte en panne verdeel – soos in: “Een vir jou; een vir my.”

Die twee voormalige liefdesduifies was ook daar, en in die aangrensende motorhuis raak hul aan’t stry oor ’n visstok – trek tou daaroor: hy aan die een punt en sy aan die ander. Hulle praat later in tale wat ek nie hier sal herhaal nie. Skielik waai die skraal winterswind die deur tussen die motorhuis en sitkamer met ’n oorverdowende slag toe. Ek en my kollega wip van die skrik, en toe “strip” ons: Dít is nie hoe ’n prokureur met ’n greintjie selfrespek sy sout moet verdien nie, besluit ons.

Ons het opgestaan, die twee gaan groet en hulle vermaan om die pos dop te hou vir ons rekeninge.

Hulle het ons grootoog agterna gestaar – en toe blitsvinnig finaal geskik.

Ja, selde is dit dus soos in LA Law ...

Nogtans – as jou kop rég is, is dit ’n bevredigende loopbaan. Moet dit net nie vir geld doen nie: teleurstelling sál op jou wag – ten minstens aan die begin.

Eensame nursies

Jy skryf in die voorwoord van jou boek hoe jy hoop dat die neerskryf van die stories sal help bydra tot die oorlewing van Afrikaans as regstaal. Hoe lyk die toekoms van Afrikaans in die hof vir jou? Hoe sien jy dit as regskundige ook – het Afrikaans 'n voet om op te staan, is daar nog plek vir Afrikaans in die hof? Is daar byvoorbeeld mense in die land wat regtig eerlikwaar nie hulself in 'n ander taal as Afrikaans kan uitdruk nie en dan in die hof hul saak moet gaan stel? Maar hoe dan gemaak met Xhosa, met Zulu, met Sotho? Dink jy tolke kan ten minste help?

Ek sê dit teësinnig: as jy vandag by ’n “groot” saak betrokke raak wat dalk in die Appèlhof of selfs die Konstitusionele Hof kan eindig, loop jy – en jou kliënt – ’n geweldige risiko as jy jou saak in Afrikaans aanbied. Daar is net eenvoudig te veel landdroste en regters – van die laagste hof tot die hoogste – wat hoegenaamd geen vaardigheid in Afrikaans het nie.

Hoe betroubaar die tolkdienste is, kan ek nie sê nie, want ek kom nie meer in die howe nie. Ek onthou egter die tolkfiasko tydens die voormalige VSA-president Obama se huldigingsrede by die Mandela-gedenkdiens ’n paar jaar gelede. Ek het ’n spesmaas dit gebeur ook in ons howe dat daar staatgemaak word op mense wat as tolke aangestel is, maar wat ’n volslae onvermoë het om hul werk te doen.

Ek kry ook die indruk uit gesprekke met kollegas wat nog aktief in die praktyk staan dat daar landdroste en regters is wat ongeduldig is met die tolking van getuienis, omdat dit soveel bykomende hoftyd in beslag neem. En dan word daar dikwels getwis oor die betroubaarheid van die tolking van getuienis.

En ja, ek reken daar is tálle Afrikaanssprekendes wat sukkel om hulle behoorlik in Engels uit te druk. Selfs ek sukkel deesdae: ek is immers al amper ’n dekade lank nie meer ’n voltydse regspraktisyn nie, en ek kom agter dat ek in telefoongesprekke en e-pos-briewe nie meer so vaardig in Engels is nie. Immers: hier op Vleesbaai word Engels bitter selde gepraat.

Ek wonder ook hoe dit gesteld is in byvoorbeeld die Noord-Kaap, waar Engels grotendeels ’n “foreign language” is, as jy my die woordspeling sal verskoon. Hoe kan ’n getuie sekuur oor ’n voorval – gestel dit was ’n koelbloedige moord – getuig as hy/sy dit nie in sy/haar moedertaal kan verwoord nie?

En dan is daar nog hoofregter Mogoeng Mogoeng se omstrede aankondiging van verlede jaar dat Engels voortaan die amptelike taal van rekordhouding in ons howe sal wees. Ek herinner my dat AfriForum en ’n handjievol Afrikaanse akademici die hoofregter gedaag het om aan te dui van waar hy die gesag kry om hoëpriesterlik so iets te beveel. Ek wonder wat daarvan geword het, en of sy stilswye die einde van die pad beteken.

Ernst Kotzé het ’n interessante artikel oor dié kwessie vir LitNet geskryf: https://www.litnet.co.za/the-decision-to-declare-english-as-the-only-language-of-record-in-court-in-south-africa-a-reaction.

Die toekoms van Afrikaans as regstaal sal afhang van die Afrikaanssprekendes self. Dit begin by Afrikaanse regstudente, wat ek wil aanmoedig om op onderrig in Afrikaans en op gehaltehandboeke in Afrikaans aan te dring. Waarom kan net die ouens wat van die Rhodes-, CR Swart- en MT Steyn-standbeelde op kampusse ontslae wil raak, hul sin kry? As dit oplaas nie vrugte afwerp nie, is die antwoord dan nie ’n eie, selfbefondste en gehaltegedrewe Afrikaanse universiteit nie?

Afrikaans se toekoms as hoftaal sal van die Afrikaanse “hofgangers” afhang – litigante sowel as hul regsverteenwoordigers. Hulle behoort aan te dring op die uitlewing van hul grondwetlik-verskanste taalregte in howe en ander forums waar regspleging plaasvind – arbitrasieforums, die KVMA en dies meer. Dit sal tyd neem om die standpunt wat ek aan die begin met huiwering ingeneem het, ongedaan te maak. Maar dit kán – veral as jy Afrikaans se onmoontlike stryd om erkenning oor soveel jare in gedagte hou.

Les bes behoort ons die burgerlike belangegroepe wat hul vir die voortbestaan van Afrikaans as regstaal beywer, te onderskraag. Ondersteun hulle byvoorbeeld geldelik, want litigasiekoste is hemelhoog.

Shapi die stout olifantjie

As daar een saak in die wêreldgeskiedenis was waar jy sou wou ingesit het, watter een sou dit wees? (Dit kan 'n onlangse een wees, of een van lank gelede.)

O, daar is baie: Salomo wat moes besluit watter een van die twee moeders die égte ma was van die kind oor wie hulle gestry het; Christus voor Pontius Pilatus; Gideon Scheepers en Jopie Fourie se verhore deur militêre tribunale; en dan ’n spekulatiewe een: Lee Harvey Oswald (as hy nie deur Jack Ruby vermoor sou gewees het nie).

Wanneer is jy 'n passasier van 'n Cadillac?

Het jy geloof in die Suid-Afrikaanse regstelsel? Wat sien jy wat goed is, wat laat jou twyfel?

My mentor – in talle opsigte – by die SAUK was Jan Schutte. Ek was aan sy kantoor verbonde toe hy direkteur-generaal was. Ons het by geleentheid uitgebreid oorsee gereis om talle uitsaai-instansies te besoek. Ek onthou dat hy een aand tydens ete die Noorweegse filosoof Henrik Ibsen aangehaal het wat sou gesê het (hy het wel getwyfel of dit wel Ibsen was): “Die ou waarheid het verbygegaan, maar die nuwe waarheid is nog nie wáár nie.” Dit is hoe ek tans oor ons regstelsel voel. Die Suid-Afrikaanse regslandskap is immers ingrypend verander met die koms van die huidige grondwetlike bedeling in 1994. Daar is dinge wat my opgewonde maak, soos die nuutverworwe vryheid, waardigheid, gelykheid wat die Grondwet vir die eerste keer vir baie Suid-Afrikaners waarborg.

Dit is ook nogal prettig om waar te neem hoe die Grondwet ons telkens verras met uitkomste wat die toutrekkende onderhandelaars van die vroeë 1990’s waarskynlik glad nie voorsien het nie. Die onlangse beslissing oor die wettiging van dagga vir privaat gebruik is ’n voorbeeld.

Aan die ander kant is daar waarskynlik min objektiewe regsgeleerdes – selfs al bevind hulle hul weerskante van die politieke spektrum – wat die Konstitusionele Hof se vreemde beslissing van Desember 2017 oor die taalkwessie by die Universiteit van die Vrystaat as “prettig” sou bestempel. (Die verwysing is Afriforum and Another v University of the Free State [2018(2) SA 185 (CC).)

Wat my egter werklik bekommer, is die klaarblyklike ineenstorting van ons strafregstelsel. Dit het ’n uitstelspektakel (of is dit ’n uitstelslagveld?) geword. Gedenk maar die verstommende Jacob Zuma-sage rondom sy vermeende betrokkenheid by die wapenskandaal, wat nou al ver meer as ’n dekade sloer. Regters wat (straks om den brode?) nie met ’n tang aan sake soos hierdie wil raak nie, speel ’n siniese rol om aan sulke vergrype ’n bestaansmoontlikheid te gee.

Ook jan en alleman ly onder die pynlik stadige draai van die wiel van geregtigheid, wat ’n wrange bevestiging is van die spreuk: “Justice delayed is justice denied.” Dink maar net hoe lank litigante moet wag vir verhoordatums in siviele gedinge – veral in die Hooggeregshof.

’n Betreklik nuwe verskynsel wat my interesseer – as dit my dan nie bekommer nie – is die aktivistiese rol van die ondersteuners van aangeklaagdes soos Jacob Zuma en Julius Malema tydens hul gereelde hofverskynings. ’n Mens kom dit ook toenemend teë by die eerste hofverskynings van veral wit mense wat aangekla word van een of ander rasverwante misdryf: daar is dan dikwels geweldige druk van oningeligte massas dat die hof hul vrylating op borg moet weier. Dit lyk asof mense dink dat hul deur die uitoefening van getalledruk – dikwels vergesel van buitensporige eise op plakkate – die regsproses in hul rigting kan “swaai”.

Hand aan hand daarmee is die rol wat sosiale media speel. En nou begeef ek my op gevaarlike terrein: ek verwys na die Oscar Pistorius-sage van ’n paar jaar gelede, met die verstommende rol wat sosiale media gespeel het om ’n formidabele gety téén Pistorius te monster – veral nadat hy bloot aan strafbare manslag skuldig bevind is. (Terloops: na my beskeie oordeel, ’n prinsipieel korrekte beslissing.) Ek voel ongemaklik oor die Hoogste Hof van Appèl se daaropvolgende inmenging in die verhoorregter se feitebevindings en die Hof se raaiselagtige hantering van die skuldbeginsel. Sou die opwelling van ’n grootliks oningeligte, emosiebelaaide openbare sentiment ’n rol in die finale uitkoms gespeel het? Ons sal nooit weet nie, maar ek het – saam met ’n gerekende strafregkenner soos Jonathan Burchell – my bedenkinge ...

Hoe die Suid-Afrikaanse reg oplaas getipeer sal word, kan niemand tans met sekerheid sê nie.

Die “nuwe waarheid” is dus nog nie “waar” nie. Ons moet maar met die spreekwoordelike een oog oop slaap.

The post <em>Regsalmanak: 100 stories uit ons regserfenis</em> deur Gustaf Pienaar: ’n onderhoud appeared first on LitNet.

Gert & Joey 
Pieter van Zyl
Penguin Random House South Africa
ISBN: 9781776093144

Pieter van Zyl praat met Naomi Meyer oor sy boek Gert & Joey.

Hallo Pieter, en geluk met die verskyning van Gert & Joey, nuwe lig op 'n raaisel van dertig jaar. En wát 'n raaisel: vir baie van ons bly dit inderdaad nog by, die koerant- en tydskrifstories uit ons kinderdae rondom Gert van Rooyen. Maar waarom hierdie boek skryf en waarom nou?

Dis nie iets wat ek gedink het ek sal ooit skryf nie. Ek weet van kollegas af dat jy jou kop in ’n byenes steek as jy skryf oor mense wie se families nog lewe, soos die Bird Island-boek dit weer bewys het. Jy moet soveel as moontlik pleit en smeek by sommige van die families om te help seker maak al die feite is korrek. Wat mense wat deur een of ander daad of optrede in die kollig beland nie verstaan nie, is dat deur nie met joernaliste te praat nie, laasgenoemde met mense rondom daardie persoon of persone sal moet praat (ekse, bure, vriende, vyande en helaas Facebook-vriende ook). En dan raak dit gevaarlik. Dis interessant dat die mense wat nie wou help nie, juis die mense is wat die grootste bohaai opskop as daar foute of mistastings is.

Daarom was ek baie skrikkerig om so iets soos hierdie boek aan te pak. Gert van Rooyen, Joey Haarhoff en alles wat rondom hulle gebeur het, is meestal in geheimenis onthul; baie maak nie sin nie.

Ek het middel verlede jaar die opdrag van die uitgewer gekry om die boek te skryf. Ek moes ’n inhoudsopgawe opstel en vir oorweging stuur. Hulle het daarvan gehou en dis waarvolgens ek die boek geskryf het.

En dis nou 30 jaar later. My magtag, is dit nie tyd om vir die ouers wat nog lewe antwoorde te gee nie? Daar is slagoffers aan beide kante. Ek stel dit ook duidelik in die boek dat Gert en Joey se mense óók wil antwoorde hê om aan te gaan met hul lewens. Soos ek geskryf het, het ek die frustrasie wat die families en vriende het, aan my eie vel gevoel.

Deur die jare het baie mense gedreig om ’n boek te skryf. Ons het net gevoel ná drie dekades moet daar weer lig gewerp word. Huisgenoot het baie geskryf hieroor en ek het uit artikels, koerantberigte en Facebook- en WhatsApp-groepe wat gemoeid is met die soek na antwoorde van die ses verdwene kinders, leidrade gevat en onderhoude met minstens 20 mense gehad.

My enigste doel met die boek is om nie net antwoorde te vind vir die ses meisies nie, maar ook vir ander kinders – dikwels naamloos – wat by hierdie pedofielnetwerke ingesuig is. Daar was baie verskillende kringe gewees destyds wat almal op een of ander manier verbind is. Daar is soveel mense daar buite wat antwoorde het. Met die boek smeek ek dat iemand sal uitpraat.    

Jy het al toekennings ontvang as ondersoekende joernalis. Maar dink jy, vanuit 'n storie- sowel as navorsingsoogpunt, dat mens nou, soveel jare later, werklik nuwe lig kan werp op 'n raaisel van lank gelede? Of is dit soos 'n manuskrip wat koud geword het: mens kan daarvan af wegstap en nou weer met nuwe, vars oë daarna kyk en nuwe antwoorde kry?

Ek dink beide. Destyds was daar nie internet en sosiale media nie. Daar was tiekiebokse en briewebusse. Inligting versprei deesdae soos ’n veldbrand oor WhatsApp en Facebook. Daar is tientalle van hierdie groepe, waar meestal Afrikaanse mense “grawe”, soos hulle dit stel. Al vir jare lank. En hulle kry interessante, nuwe goed losgespit. Ou polisiefoto’s duik op; slagoffers wat weggekom het; name van mense wat betrokke kan wees en iets weet. En as mens alles lees wat al ooit geskryf is oor die Gert van Rooyen-en-Joey Haarhoff-sage en jy met by die 20 mense onderhoude gevoer het, dan rakel jy name en plekke weer op wat in verband met die kinders gefluister word en onder die stof op polisietoonbanke beland het. Daar is baie nuwe inligting in die boek. Dis al oor en oor deur lesers bevestig.

Dana Snyman en ander se reaksie op die boek is dat dit ’n deeglike oorsig bied – vir die eerste keer – oor al die rolspelers en aspekte van die saak. Die polisie het ook al hul waardering vir my uitgespreek oor die inligting in die boek en wat ek vir hulle kon aanstuur:

The FCS [Family Violence, Child Protection and Sexual Offences Investigation] Unit has already started with an enquiry that will look into all these allegations.

Every allegation coming forward based on the book will form part of the investigations into the enquiry. Thank you for your continued assistance in this matter. – Kolonel Brenda Muridili

Die boek handel ook oor ander verdwene kinders, soos jy hier bo genoem het. Wil jy hierop uitbrei?

Die fokus is op Gert en Joey en ook die ses verdwene meisies en hul families. Maar ook op die ander kinders:

1. Glenn Wood (14) van George verdwyn op 19 Julie 1988.
2. Tracey-Lee Scott-Crossley van Johannesburg is op 1 Augustus 1988 ontvoer.
3. Fiona Harvey (11) van Pietermaritzburg verdwyn op 22 Desember 1988.
4. Joan Horn (12) van Pretoria is op 7 Julie 1989 ontvoer.
5. Odette Boucher (11) van Kempton Park is sedert 22 September 1989 soek.
6. Helena de Villiers (12) van Boksburg is vermoor nadat sy op 12 Mei 1993 weggeraak het.
7. Aletta Saunders (11) het op 1 Oktober 1993 in Oos-Londen verdwyn.
8. Anne-Marie Wapenaar (12) van Kempton Park het saam met Odette Boucher vermis geraak.
9. Yolanda Wessels (12) van Kempton Park het op 2 November 1989 weggeraak.
10. Joan Booysen van Pretoria is deur Gert en Joey ontvoer, maar het ontsnap.
11. Jannie Botha (7) van Pretoria het op 30 Maart 1992 verdwyn.

Maar daar was ook heel moontlik swart seuns en meisies betrokke. Pedofiele het nie voorkeure nie, vertel die kenners my.

En Gert en Joey was die “besems” wat die kinders in die rigting van pedofielnetwerke “gevee” het. Daar was en is groot pedofielkringe. Die regering en polisie kan betrokke wees, of kon gewees het.

Volgens die mees onlangse syfers van die polisie se buro vir vermiste kinders raak ’n kind elke vyf uur weg. Sowat 23% van daardie kinders word nooit opgespoor nie. Die meisies wat deur Gert en Joey ontvoer is, is deel van daardie ellelange lys van sowat 1 697 name.

Waar is hulle? Met die boek wil ek ook owerhede aanmoedig om na hierdie kinders te help soek.

Hoe lank was jy hiermee besig? Nou die dag verwys Laurika Rauch in 'n ander onderhoud na Rilke se Letters to a young poet, waar hy sê "Everything is gestation and then bringing forth." Was jy ook in jou kinderdae baie bewus van die Gert van Rooyen-stories? Op die agterblad van jou boek word genoem dat jy grootgeword het "digby die Moot, vanwaar Van Rooyen en Haarhoff glo op slagoffers jag gemaak het".

My spertyd vir die boek was ses maande vanaf Oktober verlede jaar tot Maart vanjaar. Toe ek my ouers vertel van die boek, het die stories uitgeborrel van ons tyd daar. Daarom is die eerste hoofstuk “Ek en Gert”. Ek is in Bronberg, Pretoria gebore. My ouers het saam met Gert in ’n kerkkoor gesing en hulle het selfs saam op toer gegaan. Ek onthou hoe ons in 1998 in Hoërskool Gimnasium gebid het vir die vermiste meisies. My maatjies in Kempton Park, waar my ouma-hulle gebly het, was saam met hulle in die klas. En selfs op universiteit op Potchefstroom was daar ’n dorpshuis vir seniormanstudente, Oom Gert Hulle, met die lollipop op die muur wat my koue rillings gegee het ... Dis asof ek my hele lewe lank voorberei is vir die boek.

Mag ek 'n persoonlike vraag vra? Nou die dag se onderhoud met Murray la Vita sluit ook hierby aan. Die blondekop-seuntjie in jou familie. As jy iets oor hom wil sê, is jy welkom. As jy nie wil nie, wil jy dalk iets sê oor jou familie in die algemeen? Jou boek is aan hulle opgedra.

My familie het deur ’n baie moeilike jaar gegaan. Dit het ons nader aan mekaar gebring, maar die huil en seer wil net nie weggaan nie. Klein Adam Clayton is op 7 dood in ’n motorongeluk. My kleinsus en sy ma, Tina Clayton, het bestuur. Sy en my ma, Nellie, in die passasiersitplek, en die ander kleintjies en sussies van Adam, Elizabeth (11) en Melody (5), het seergekry, maar herstel gelukkig goed. Fisiek. Maar sielkundig is dit ’n nagmerrie. Ons was ’n gedugte span daar in die hospitaal in Bloemfontein om mekaar op enige manier te ondersteun. My pa is ’n afgetrede predikant van Welkom wat nou op Rosendal in die Vrystaat woon en nog steeds een keer ’n Sondag vir die klein gemeenskappie preek. Ek is so trots op my familie wat hierdeur werk. Soos in enige pastorie moes ons gedurig van ander mense hoor wat deur tragedies gaan. En hierdie keer is dit ons op koerantvoorblaaie. By my ouers het ek geleer om alle mense lief te hê, selfs dié met wie ek nie saamstem of van hou nie. Dit het my gehelp met die boek, om myself oop te maak vir al die karakters oor wie ek geskryf het.

Vertel my meer van jou, Pieter. Die eerste keer wat ek jou ontmoet het, was as uitruilstudent in Duitsland. In watter skool was jy? Was skool vir jou lekker?

Ja, genau. Ons was mos saam daar anderkant. Dit was my gap year. Ons albei se leeslus het ons mos laat kliek. In my rugsak was Marita van der Vyver se Griet skryf ’n sprokie, Barrie Hough se My kat word herfs, De Aanslag deur Harry Mulisch en die Duitse vertalings van The Prince of tides deur Pat Conroy (Herr der Gezeiten) en Michael Ende se The neverending story (Die unendliche Geschichte).

Ek het in Berchtesgaden en Bremen beland. Dit was my mees opwindende en vreesaanjaende  jare. Ek moes my voete vinnig vind en het baie vriende en vyande gemaak. Dit was mos in die vroeë negentigs met ons demokrasie wat aan ’n spinnedraad gehang het. Ek onthou ek moes in ‘n klas in Bremen vertel van die einde van apartheid en ons ervarings met die oorgang. Ek het foto’s gewys van die inhuldiging van president Nelson Mandela, politieke moorde met brande motorbande (necklacing). Ek het vertel van Rosie Makandela, ons huishulp, wat dood is weens haar man se rondslapery, en hoe sy my pa gevra het ons moet Nonzima grootmaak as sy nie meer daar is nie. Met die uitstap moet ek van die onderwyser hoor: “Sit net jou stoel op jou tafel. Ons het nie swartes wat dit vir ons doen nie.”

So ek het skoolgegaan in Suid-Afrika en dit daar ewe veel gehaat, omdat ek wou droom en net wou doen wat my siel gevoed het. Ek was in vier verskillende laerskole en twee universiteite, Potchefstroom en Stellenbosch, waar ek ’n BA-graad, honneurs in Afrikaans-Nederlands, honneurs in sielkunde en ’n BPhil in joernalistiek verwerf het.

My ma noem my haar Storieman, van kleins af. Hallo, ek is Pieter Jurie van Zyl. Ek is verslaaf aan mense se stories vertel. Dis maar al. Vir die volgende 45 jaar.

Skryf jy aan iets anders? 

Ek skaaf aan iets. Dis ’n passieprojek wat ek seker al vier jaar aan werk en voor wag om gepubliseer te word. Ek het met by die 30 families en geliefdes gesels oor hulle ervaring met ’n iemand in hul midde wat met een of ander psigiese siekte lewe. Ek skryf ook oor my eie ervarings met depressie, angsstoornis en bipolêre gemoedsteuring. Ek het ’n uitgewer gehad, maar dié het vroeër vanjaar besluit om alle “selfhelp-boeke en sommige van hulle kookboeke” te sny. Dit het indirek daartoe gelei dat ek ’n ineenstorting gehad het. Saam met ’n psigiater wil ek daaraan skaaf met baie praktiese raad. Dis ’n boek wat ek nie gaan toelaat om deur die krake te val nie. Hierdie mense ... ek ... verdien om hul stories van aftakeling, vrees, liefde, woede, geduld, dapperheid en sorg te vertel. Om iemand lief te hê wat ’n paar krakies het, is inderdaad uitmergelend by tye, maar ook inspirerend, want as daardie krakies met goud ingevul word, sorg dit vir ’n baie spesiale kunswerk, soos die antieke Japannese kintsukuroi-pottebakkery. Dit kan dalk die titel wees.

Ek is op die oomblik besig om drie boeke te lees, wat my ook kriewelrig maak om dalk fiksie te skryf: Die tragiese saak van Pamina Vermaak deur Annie Klopper (2018), Swart koring deur Joan Hambidge (1996), en André P Brink se Die kreef raak gewoond daaraan (1991). Joan se boek het ek saam met Annie s’n begin lees omdat beide ’n genre op sy kop keer: die hygroman en “chicklit”. In al drie die boeke gaan karakters “op reis” om hulself te vind. Dalk is dit iets wat ek ook in ’n boek mag durf waag om te doen.

My kortverhale is al opgeneem in Deborah Steinmair en Gerda Taljaard se Skrik op die lyf en Hartlam. ’n Gruwelverhaal en ’n liefdesverhaal. Sal ’n kombinasie kan werk?

Wil jy iets oor jou reise van die afgelope tyd vertel? (Reise: letterlik of figuurlik.)

As Huisgenoot-joernalis ry ek die land plat: van Memel tot Mier. In die beginjare was ek in Amerika vir Michael Jackson, op Maledive vir ‘n reisstorie, en in Engeland vir Madiba se verjaarsdag in Hyde Park. Nou is dit meestal die platteland, soos in Aberdeen, waar ons ’n storie oor Fanie Marx en sy Bernice se pasgebore baba skryf. Fanie is ’n gewilde deelnemer aan die kykNET-reeks Boer soek ’n vrou. Dis vir my so lekker op klein dorpies om met interessante inwoners te praat, soos die tannie in Graaff-Reinet wat desjare enigiets wat te doen het met ’n padda versamel het. Of die oom met die huis vol klokke in Molteno.

Die reise wat egter hierdie jaar die grootste impak in my lewe gehad het, is die pad van rou saam met my familie oor klein Adam. En my reis na binne, toe ek twee weke lank in die psigiatriese eenheid van ’n hospitaal in die Tuine, Kaapstad, was. Dit was weens erge depressie en angs.

Gert en Joey se verdwene ses meisies en al daardie derduisende ander kom besoek my soms steeds in my nagmerries. 

The post <em>Gert & Joey, nuwe lig op ’n raaisel van dertig jaar</em>: ’n onderhoud met Pieter van Zyl appeared first on LitNet.

Herman Lategan se Opstokers, Fopdossers en Tweegatjakkalse is op Saterdag 6 Oktober by Protea Boekwinkel in Stellenbosch bekendgestel. Martie Retief-Meiring het met Herman gesels.

Herman Lategan

Martie Retief-Meiring

The post Video: <i>Opstokers, Fopdossers en Tweegatjakkalse</i> word bekendgestel appeared first on LitNet.

Foto van Dihanne Taute: Brenda Veldtman

Skadujagter
Dihanna Taute
Human & Rousseau
ISBN: 9780798177290

Dihanna Taute praat met Naomi Meyer oor Dihanne se boek Skadujagter.

Dihanna, waarom het jy Skadujagter geskryf? Was daar 'n spesifieke prikkel of inspirasie, of iets of iemand se situasie wat jy gesien het en wat jou laat voel het: hieroor moet ek skryf?

Ek was nog altyd gaande oor ’n sielkundige riller, een wat mens onverwags tref, een met ’n twist. Die inspirasie agter Skadujagter was meer ’n plek as ’n persoon: ’n godsvergete stuk grond – houthuise, ’n stofstraat en ’n droë graspol wat oor die pad rol. Heibrandt en sy situasie het eers later in die storie kom klim en toe sommer oorgevat.

Vir 'n ma soos ek is dit 'n moeilike tema om te lees: dwelmgebruik by jong volwassenes. Hoe moeilik was dit vir jou, ook 'n ma, om hieroor te skryf?

Ek moes ’n paar keer die pen neersit, verlof vat, iets lekker saam my gesin doen om die donker van Skadujagter af te kon skud, dan asemhaal voor ek weer kon voortskryf. Maar daar is ’n hele paar moeilike temas om oor te skryf, soos dwelmgebruik, selfmoord en gesinsgeweld, om net ’n paar te noem. Maar iemand moet.

Vertel asseblief kortliks die storie sonder om te veel van die intrige te verklap.

Skadujagter sny soveel dieper as dwelmgebruik en ’n seun met daddy issues. Dis ’n reis in die skoene van ’n ongewone tiener, sy soeke na antwoorde, na doel in die lewe, eie identiteit, liefde en aanvaarding.

Dwelms is natuurlik 'n uiters belangrike tema. Nee, dis meer as net 'n tema. Dis 'n gegewe in baie mense se lewens. Hoe skryf mens so 'n boek sonder om dit in 'n lessie te omskep, sonder om jou lesers te laat voel al wat jy doen is om te waarsku? Hoe hou mens dit 'n storie, net 'n leesboek, soos wat jy dit goed reggekry het?

Ek probeer my werk lees uit die leser se perspektief. Ek druk dan die grense tot net voor iets vir my te prekerig voel.

Jy het stewig in jou hoofkarakter se vel ingeklim: 'n jong volwassene, 'n jong man. Half-seun, half-man. Sy stem was helder en duidelik. Hoe het jy dit reggekry om in sy vel in te klim? Help dit dat jy ook kinders het, om iets te weet van hoe hulle koppe werk?

Ek dink dit help meer dat ek ook eenmaal ’n tiener was – nou wel nie ’n seun nie, maar tog nog die omgang van half-mens, half-volwassene moes deurmaak. En natuurlik om soos hulle te probeer dink en te redeneer. 

Jy is bekend vir boeke vir jonger lesers, soos die Lehandi-reeks. Is dit vir jou moeiliker of makliker, lekkerder of meer uitdagend om 'n boek te skryf vir jonger of vir ouer lesers? En ook: wie is jou ideale lesers? (Ek wil byna vra: is dit jou kinders? En: hoe oud is hulle?)

My kinders is 8, 9, 10 en 11 jaar oud, wat my baie gehelp het met die manewales van Die legendariese Lua Verwey, maar nie so seer met Skadujagter nie. Ouer lesers is vir my so ’n bietjie moeiliker om voor te skryf, maar ek hou vreeslik baie van ’n uitdaging. 

Julle het onlangs landuit getrek. Vertel asseblief ’n bietjie van jou lewe in Nieu-Seeland.

Die trek na Nieu-Seeland het ons soos sneeu in die middel van die somer bekruip – onverwags. Dit voel soms nog of ek droom dat ons hier is. Ons lewe het verander; skool en ons kinders se sport is soveel anders: als harde werk, maar op ’n rustige speel-speel-noot. En so tussen die wind en die reën deur is die lewe hier baie duur, maar lekker. Dis net Facebook-profiele van braai, biltong, beskuit en Mrs Ball’s Chutney wat die verlange soms moeiliker maak.

Wat is jou gunstelingboeke, of wat het jy onlangs gelees?

Dis vir my moeilik om ’n gunstelingboek te kies, aangesien daar so baie waardige kandidate is, maar ek het onlangs Karen McManus se One of us is lying en Kara Thomas se Little monsters gelees en dit baie geniet.

The post <em>Skadujagter</em>: 'n onderhoud met Dihanna Taute appeared first on LitNet.