You make me possible
Karina Szczurek
Protea
ISBN: 97814853094378

Karina Szczurek's You make me possible is a compilation of correspondence between Karina and André Brink. Naomi Meyer, Menán van Heerden and Liné Enslin put their heads together and asked Karina a few questions about the book.

1. Karina, You make me possible is a compilation of correspondence between you and André Brink. Would you describe your relationship (as conveyed in this book) as an epistolary romance?

I think of it as a courtship in words. When we met in Austria in December 2004, there was an immediate attraction between us, but we did not acknowledge it in any way until we began writing these letters to each other after that first encounter. It was only in writing that we had the courage to admit that we were falling in love.

2. Is all the correspondence between the two of you published in this book, or did you keep some of the letters private?

From the moment we met at the airport in Vienna where I was picking up André to accompany him on the train journey to Salzburg for a symposium I was helping organise, through the weeks and months of falling in love which followed, until my final decision to move to South Africa to be with André in October the next year, we wrote more than 250 000 words to each other. For this book, I decided to concentrate on the letters leading up to our meeting in Paris on 14 March 2005, and selected the ones which tell the story of our first encounter, the subsequent acknowledgement of our mutual attraction, our falling in love and our decision to be together. There was the practical consideration of having too much material for one book. Many of the letters we exchanged were purely about practical arrangements, concerning phone calls or travel plans, etcetera. I left most of these out. And I kept some excerpts from the correspondence private for reasons explained below.

3. Did you censor any of the content in this book, ie did you leave out or change some of the content?

I would not call it “censoring”, but I did omit some passages while selecting the content for this book. In editing, I left out passages which allude to people and incidents which I felt were not mine to disclose. We shared many stories in our letters, as lovers do, but I did not feel that they were mine to share with others. André and I both used initials to refer to a few people in our lives; however, in some cases, I introduced initials, deleted names or changed them altogether to protect the identities of friends, family members or lovers. While sharing our story, I wanted to be as sensitive as feasible to the stories of others and tried to include only those that were integral to the understanding of our budding love affair. At the core of every relationship, there are treasures which belong only to the partners; those were the aspects of the correspondence which I wanted to keep only between André and me. As to other changes of the original letters incorporated in You make me possible, we edited for consistency and corrected typos and grammatical mistakes, but made sure not to rewrite any passages, apart from a few rare cases where it was unavoidable for the sake of comprehension and continuation.

4. Please will you elaborate on the title: You make me possible.

The title I chose for this collection derives from something I said to André when I visited him in Cape Town for the second time. Unbeknownst to me, he noted the words in his diary on 5 July 2005: “I love you because you make me possible.” He used the sentence for one of his characters in The blue door (2006). I commented on the statement when reading the manuscript, and André reminded me that I had said those very words to him once and said he had found them memorable. It was only after his death that I discovered the note he had made in his diary. The quote felt like the most appropriate title for a compilation of our letters which contains our hopes and the recognition, against all odds, of a possible future for us as a couple. The fact that we made all those dreams and wishes come true, not only on paper but also in reality, was a miracle I will continue celebrating for the rest of my life.

5. How do you think the interaction in a relationship differs in relation to the medium of communication – letters, phone calls, day-to-day life?

I think that any relationship can profit from a correspondence. It is a fascinating way of exchanging ideas. They can be more considered and articulated in ways which are often impossible during everyday encounters and conversations. Sometimes, you can say something in a letter that is impossible to voice otherwise. I only pick up the phone when I have no other choice. I have never been a phone person. The only people I feel entirely comfortable speaking on the phone with are my mom and my brother Krystian. However, André and I were very grateful for the opportunity phone conversations offered us in the beginning of our relationship. They made the words we exchanged in letters real, more tangible. And I loved listening to André’s voice on the phone. It was very special. He liked phoning people and had a few friends with whom he was on the phone daily.

6. Neither of you spoke English as a first language, yet you were able to communicate your intimate thoughts and feelings in a language that was not your mother tongue. Therefore, do you think that you expressed yourself differently?

I think, for André, there was no difference. He was absolutely in charge of the languages he wrote in. For me, English was and remains a challenge, but one I constantly delight in. I have been in love with the English language for nearly thirty years now. Being able to express myself in it is a joy and a daily discovery. Writing English to André pushed my linguistic boundaries in ways that only love can, as I wanted to touch him with words as much as I wanted to be able to touch his hand.

7. In the book, the first correspondence was thank you notes (before you met). What led to your decision to write him another longer thank you letter?

In hindsight, I think it was some kind of intuition. We both knew that something magical had happened when we met in Austria. The letters were the only way to attempt to express those feelings and ideas. There was an element of madness involved in the process, and it took loads and loads of courage. I am amazed how brave we were, how we knew that this was the right thing to do, against all odds. And, as the meeting in Paris confirmed, it wasn’t just words. It was all real, after all. André and I defied all those odds and turned all those dreams expressed in the letters into reality. The decade we spent together was everything we had hoped for and more. We often think that something is beyond our reach no matter how much we long for it. And, sometimes, when we are lucky – and courageous enough – the impossible becomes possible. That’s the miracle of love.

8. Why did you decide on this format, instead of the memoir format? Why only publish the original letters – an unprocessed text, in a way – thereby leaving the text open for interpretation?

I have written a memoir about our relationship and André’s death. Before publication, I was terrified how readers would respond. But the reception was extremely positive, kind. It is this kindness that made me decide to publish the letters. You cannot control how people will interpret a text – any text. But I hope that people will read the letters with open hearts and kindness.

The post <em>You make me possible</em>: An interview with Karina Sczcurek appeared first on LitNet.

Landbou Boerekos
Arina du Plessis
NB-Uitgewers
ISBN: 9780798177139

Arina du Plessis gesels met Naomi Meyer oor Landbou Boerekos, wat onlangs by NB-Uitgewers verskyn het.

Hallo Arina, baie geluk met Landbou Boerekos - die boek. Is hierdie boek soos wat die naam verklap: 'n samestelling van resepte wat voortspruit uit die Landbou Boerekos-tydskrifte? Wat is eenders, wat is anders (as mens boek en tydskrif met mekaar vergelyk)?

Dankie! Landbouweekblad se kostydskrif, Landbou Boerekos, se lesers het al na die eerste paar uitgawes begin vra vir ’n kookboek met van die gewildste resepte. Na 12 uitgawes van die kostydskrif het ons gevoel die tyd is reg om ’n boek saam te stel. Die boek bevat nie net resepte uit vorige uitgawes van Boerekos nie, maar ook van die lekkerste resepte uit Landbouweekblad se kosrubrieke. Die resepte is dus bekende gunstelinge, maar die kookboek is in afdelings ingedeel volgens plaasprodukte, wat dit ’n heel ander gevoel gee as ons kosrubrieke in Landbouweekblad en ook as ons Boerekos-tydskrif.

Julle Landbouweekblad se kostydskrif is 'n baie herkenbare en geliefde tydskrif. Wil jy dalk die agtergrond en geskiedenis van hierdie betrokke tydskrif gee?

Landbou Boerekos het ons almal se verwagtinge oortref. Toe ’n paar Landbouweekblad-redaksielede in 2012 een middag begin gesels het oor ’n kostydskrif as handelsmerkuitbreiding vir Landbouweekblad, sou ek nie kon geraai het dat dit so suksesvol gaan wees nie.

Die eerste uitgawe het van die rakke gevlieg en lesers het oorweldigend positief daarop gereageer. Ek is nog steeds na elke uitgawe uitgeboul oor die aantal lesersbriewe wat ons ontvang. Die tydskrif het ’n baie lojale en betrokke lesersmark wat dikwels die moeite doen om te bel of ’n e-pos te stuur net om te laat weet hoe baie hulle ’n sekere storie of resep geniet het.

Boerekos verskyn twee keer per jaar – ons someruitgawe is van Oktober tot April top die rak en die winteruitgawe van Mei tot September.

Praat asseblief met my oor Landbouweekblad en kos. Dis seker vanselfsprekend dat kos en boerdery met mekaar saamloop: die meeste kommersiële boere se oogmerk sal die verskaffing van kos en inkomste wat hieruit voortspruit, wees – of hoe? Dalk kan jy hierop uitbrei, as jy wil?

Landbouweekblad skryf al vir byna 100 jaar oor onder meer die produksie van kos. Tog was baie mense skepties oor die idee van ’n kostydskrif as handelsmerkuitbreiding vir Landbouweekblad. Hoekom sal ’n landboutydskrif hom nou besig hou met kos en resepte? Dan was Landbouweekblad se redakteur, Chris Burgess, se antwoord altyd: “Landbouweekblad is die oorspronklike kostydskrif! Want sonder boere wat Suid-Afrika se winkelrakke en spense laat kreun onder ’n verbysterende verskeidenheid kos, sou daar bitter min gewees het om oor te skryf in daardie fensie glanskostydskrifte!”

Van die begin af was ons doel met Landbou Boerekos tweeledig: ons wou eerstens skryf oor daardie geliefde geregte en geure wat uit plaaskombuise kom – die kos en smake waarna ons verlang en wat ons nostalgies laat voel; goeie kos, gemaak met vars plaasprodukte en sonder enige tierlantyntjies. Maar ons wou ook die lig laat skyn op die mense wat ons kos produseer. Ons Boerekos-tydskrif moes boere nader bring aan die mense wat hulle kos koop.

Die gepubliseerde gesprekke met boere – waar boere self met lesers kan praat oor hul bedrywe, produkte en die uitdagings wat hulle elke dag moet aanpak om te sorg dat die res van ons kan eet – is uiters gewild by ons lesers. Wat my keer op keer laat besef het dat daar ’n behoefte is onder verbruikers om te weet waar hulle kos vandaan kom, om die mense agter die produkte te ontmoet.

Daar verskyn baie kookboeke op die rak, maar hierdie een het my aandag getrek. (Ek is immers ’n koper van julle Landbou Boerekos-tydskrif.) Wat, dink jy, maak hierdie een uniek of onderskei dit van ander resepteboeke?

Omdat Boerekos ’n kostydskrif met ’n landbouhart is, het ons besluit om die boek se resepinhoud volgens plaasprodukte in te deel, soos ek reeds genoem het. Die A–Z van die lekkerste kos met plaasprodukte: van aartappels en amandels, beet, dadels, lamsvleis en lemoene tot by waterblommetjies en wortels. Die boek bied ook uitstekende waarde vir geld, met meer as 300 resepte. Die boek bevat ’n lekker mengsel van oud en nuut – tradisionele treffers en meer moderne boerekos. Daar is regtig iets vir elke smaak.

Die tydskrif is dikwels gekoppel aan 'n seisoen of 'n streek (in die herfs was daar nou onlangs 'n uitgawe met die klem op appels en pere, en die streeksfokus was die Overberg). In die boek word egter, soos jy nou reeds gesê het, klem gelê op produkte. Watter soort produkte?

Elke winteruitgawe van Landbou Boerekos is ’n reisuitgawe. Ons besoek ’n streek soos die Overberg, Kalahari of Oos-Vrystaat, waar ons saam met boere en hul gesinne in hulle plaaskombuise kook en bak. Ons vertel elke gesin se storie en fokus in hierdie uitgawes op tradisionele kos, familieresepte en streeksprodukte. Die mees onlangse reisuitgawe, oor die kos en mense van die Overberg, het onder meer heerlike resepte met streeksprodukte soos appels en pere, lamsvleis, persimmons en graanprodukte bevat.

Jy het reeds noem dat daar ou gunstelinge in die boek is, sowel as nuwe resepte – produkte wat ander baadjies aantrek? Kan jy effens hieroor uitbrei?

Al die ou gunstelinge is daar, ja! Wildspastei, tamatiebredie, afval, souskluitjies en sagopoeding, maar daar is ook ’n groot verskeidenheid vinnige, maklike en moderne resepte. Ons voel sterk daaroor dat alle resepte in Landbouweekblad en in Landbou Boerekos toeganklik moet wees vir ons lesers. Goeie kos, maar sonder vreemde bestanddele. Baie van ons lesers woon op plase of in klein dorpies waar hulle nie toegang het tot deliprodukte en spesialiteitswinkels nie. Dus maak ons seker dat ons resepte met alledaagse, bekostigbare bestanddele gemaak word.

Jy is ’n kosskrywer - wat is vir jou lekker daarvan om oor kos te skryf en wat is uitdagend? (Is dit nie soos die afneem van kos nie – mens moet beslis weet wat jy doen sodat mense die skepping wil eet – dit moet ware lusmakers wees?)

Alles omtrent my werk as kosskrywer is vir my lekker – die uitdagings (soos weeklikse spertye!) ook. As kosskrywers kry ons die geleentheid om kreatief te wees, tyd in die kombuis te spandeer en om te skryf – al my gunstelinge. Ek het op ’n plaas grootgeword en boerekos en plaasprodukte was van kleins af deel van my verwysingsraamwerk, daarom is dit nie vir my moeilik om vir Landbouweekblad te skryf nie. Dit is my mense – ek verstaan die mark. Ek was baie jonk toe ek aangestel is as kosredakteur by Landbouweekblad en aan die begin was dit nogal intimiderend om kosdemonstrasies te doen of kosartikels te skryf vir mense wat al baie langer as ek kosmaak!

Ek sien jy het ook ander boeke geskryf - wil jy dalk nog hiervan vertel? Hoe verskil Landbou Boerekos van ander boeke waarby jy betrokke was?

My eerste kookboek, Onthaal, het in 2004 verskyn en daarna was daar ’n reeks kinderpartytjieboeke saam met Bernice van der Merwe. Ook nog twee kookboeke vir Landbouweekblad. In 2016 het ek Plaaskos geskryf, die boek wat my die naaste aan die hart lê – oor die kos waarmee ek grootgeword het en wat ek in my ma en oumas se kombuise leer ken het. Die styl van die resepte in Plaaskos is baie dieselfde as die resepte wat ek vir Landbouweekblad en vir Landbou Boerekos skryf – boerekos, plaaskos is wat ek ken en waarvoor ek lief is.

Wat is jou gunstelingresep in die boek? Kan jy dit dalk met ons lesers deel?

Dit is onmoontlik om net een te kies! Maar ek het vanmiddag die gebakte kersiekaaskoek met sjokoladekors (bl 97) gemaak met ’n bakkie kersies wat ek in die vrieskas gehad het, en ek het al vergeet hoe lekker die resep is. Die kersieseisoen begin een van die dae – dis ’n fantastiese somernagereg of iets soet om vir teetyd te maak.

http://www.humanrousseau.com/Books/20467

The post <em>Landbou Boerekos</em> deur Arina du Plessis: van die plaas na die tafel appeared first on LitNet.

Tebatso gaan see toe
Maya Fowler
Protea Boekhuis
ISBN: 9781485309475

Naomi Meyer praat met Maya Fowler oor Maya se boek Tebatso gaan see toe.

Maya, heel eerste: Tebatso gaan see toe is geskryf in die intieme derdepersoonverteller–styl – uit die perspektief van 'n swart vrou. In hierdie tyd van agentskap en wie mag wie se storie vertel, wat was jou ervaring? Dink jy dat jy as wit vrou jou ewe veel kon verbeel hoe dit is om swart te wees as wat jy jou kan verbeel om enige van jou wit karakters te wees?

As 'n mens werklik sensitief te werk gaan, glo ek 'n skrywer mag op dié manier 'n storie vertel. Elsa Joubert byvoorbeeld het pragtig te werk gegaan met die verhaal van Poppie Nongena. Dit ís moeilike terrein, ja, maar solank 'n mens respekvol bly, kan dit werk. Wat my betref is enige skeppende skryfwerk in elk geval 'n verbeeldingsdaad, met ander woorde, die skrywer plaas haarself in die posisie van 'n ander mens. Sou ek skryf uit die oogpunt van 'n tagtigjarige wit man of 'n wit ma van twee kinders, is ek reeds ver buite my eie ervaringsveld, al is die karakters wit, soos ek. Die skrywer het 'n verantwoordelikheid om empatie vir ander te voel, en sodra 'n mens vir iemand empatie het, kan jy, nadat jy jou navorsing gedoen het, oor hom of haar skryf. Maar dit moet outentieke empatie wees – naïewe empatie lei na soetsappige skryfwerk, of nog erger, stereotipering.

Vertel asseblief kortliks die storie, sonder om te veel te verklap.

Die verhaal speel in Desember 1983 af, en juis tóé omdat dit in daardie dae gebruiklik was vir huiswerkers om saam met die huisgesin na 'n vakansiebestemming te reis om daar te werk. Vandag gebeur dit nog met au pairs, maar die dinamika is natuurlik heeltemal anders. Ook in 1983 het 'n nuwe Afrikaanse Bybelvertaling verskyn, wat 'n groot saak was, en verder was Suid–Afrika op die drumpel van die driekamerparlement–bedeling. Dinge was ernstig aan die verander, maar ook glad nie.

Dus: dis Desember 1983 en die Vrystaatse gesin vir wie Tebatso werk (met pa Lennert en ma Sandra aan die hoof) is op pad see toe van die plaas af. Dié vakansie aan die Suid–Kaapse kus is 'n groot familiesaamtrek, met Rina se ma by, asook Rina se drie susters, met mans en kinders. Net die jongste suster, Estelle, lief, stil, vaal en reeds in haar 30's, is ongetroud. Maar dan daag Estelle daar op met die onderwyser Adriaan, 'n goeie man, gaaf maar onkonvensioneel – en, helaas, getroud. Dit sorg vir enorme spanning in die huis. Wat sommige van die familielede nog erger dwars in die krop steek, is dat Adriaan glad nie deur deur Tebatso ge–“baas” wil word nie, en wanneer die geselskap Adriaan se vriendelikheid tenoor Tebatso misinterpreteer, is die gevolge verreikend en tragies.

Hoekom het jy die boek geskryf en wat was jou inspirasie(s)?

In my grootwordjare was swart huishulpe en tuinwerkers algemeen, maar werklik eintlik in die agtergrond. Natuurlik het die mate gewissel van gesin na gesin, en natuurlik is sulke werkers steeds met ons, maar in daardie jare het die gemiddelde mens baie min van sy of haar werker se eie lewe of gedagtes geweet. Die tye het verander, maar nie noodwendig oral nie, en die gegewe van werkgewers wat op werkers en kinderoppassers steun sonder om eintlik enigiets van die mense te weet, is internasionaal. (Leïla Slimani se boek Lullaby speel af in hedendaagse Frankryk, en daar ken die werkgewer beslis nie haar nanny as mens nie. Plus ça change ...) Nou ja, ek wou probeer om met die swart werker se oë na die wêreld te kyk. Die uitdaging was inspirasie genoeg, maar dinge wat ek tydens die navorsing raakgeloop het, het my ook inspirasie gegee. Ek dink veral aan die ou Huisgenote, Bonas en Saries waardeur ek in die nasionale biblioteek in die Kaap geblaai en gelees het.

Wonderlik vir my, die titel wat so half lekker vrolik klink, soos iemand wat praat oor 'n Desembervakansie van son, see en uitrus. Maar dis nie Tebatso se ervaring nie. Om die binnekant van 'n strandhuis skoon te maak, verskil nie juis soveel daarvan om die binnekant van die woonhuis skoon te maak nie. Of hoe? Jy skryf nogal soms oor skoonmaak. En jy woon self in Kanada. Daar maak mens mos self jou huis skoon, of hoe? Dalk verstaan jy tog Tebatso se leefwêreld nogal goed ...? Wil jy uitbrei op die skoonmaak van 'n huis, en waarom dit tog hierdie bagasie dra in hierdie land (Suid-Afrika), terwyl dit eintlik maar net iets is wat almal elke dag moet doen as hulle in hulle eie skoon huise wil woon?

Nee, natuurlik is skoonmaak maar skoonmaak, in enige huis, enige land, en dit bly maar 'n Sisifiese taak! Dalk is dit juis daarom dat mense die wêreld oor skoonmakers onderskat: wanneer 'n mens jou 'n huis verbeel, is dit skoon. Vir huise is "skoon" die norm. Dus kom die skoonmaker en maak die huis "reg" soos dit "moet wees", wat dan beteken dat mense die werk nie ag nie. Maar dit geld nie net skoonmakers nie; vroue oor die algemeen weet hoe dit gaan. In Suid–Afrika sou ek sê is een van die redes vir die bagasie maar dat baie vroue maar noodgedwonge huishulp moes word: sonder 'n opvoeding was daar nie veel ander opsies nie. Maar dis natuurlik werklik kompleks, en daar is baie redes. 

Gaan Tebatso ooit werklik see toe? Dalk kan jy praat oor die ander aspekte van Tebatso se vakansie, behalwe die skoonmaak.

Sy kom wel by die see, deur Adriaan se toedoen. (Die strand is vir wittes gereserveer – onthou, dis 1983.) Dis vir haar 'n verstommende ondervinding, en daar's 'n besonderse skulp wat sy vir haar kinders wil saamneem huis toe. 'n Ander aspek van haar verhaal is die verhouding wat sy met Petrus, die werker by die huis langsaan, aanknoop. 

Romantiese verhoudings, ervarings met hoe mans en vroue mekaar sien. Is dit inherent kultureel verskillend, of is daar meer raakpunte as verskille? Dalk sluit hierdie vraag aan by die eerste vraag: Hoe weet mens wie mag watter storie vertel?

Dis vir my baie moeilik om te raai, maar ek glo wel daar is sekere universele konstantes by verhoudings. En soos ek by die eerste vraag verduidelik, is selfs vir my om in 'n man van my eie agtergrond se kop te klim 'n skuif. En wie weet nou in elk geval wat in enige man se kop aangaan? (Grappie ...!)

Wat was vir jou lekker van hierdie storie, en wat was moeilik?

Ek het so lief geraak vir Tebatso. Dít was lekker. En ek het dit geniet om die kinders se dinge te beskryf: Tebatso se eie kinders, en Rina se kinders, die hele spul. Die moeilike deel was maar om te weet dat ek 'n risiko neem met die karakter wat ek skep. Ek voel ek het dit tot die beste van my vermoë gedoen, maar met enige boek hoop 'n mens maar lesers sien wat jy sien, dat hulle die saak interpreteer soos jy dit bedoel het.

Jy het onlangs ook Patagonië geskryf. Watter storie was eerste: Patagonië of Tebatso gaan see toe? 

Ek het Tebatso eerste geskryf, maar dit het toe gebeur dat Patagonië eerste verskyn het. 

Wat het jy onlangs gelees wat indruk gemaak het?

Ek het gisteraand Gabriel Tallent se My absolute darling klaargemaak en dit is 'n uitstekende, uitmuntende boek. My mond hang nou nog op die grond. Ek het ook onlangs Hitler, Verwoerd, Mandela and Me van Marianne Thamm gelees, en kan dit aanbeveel. En Fotostaatmasjien van Bibi Slippers is 'n wónderlike ding.

Jy was onlangs by die Etienne van Heerden–veldsoirée en dus in hierdie land. Wil jy iets van jou ervaringe deel – ervaringe hier en ervaringe daar, om in die buiteland te bly?

Dit was 'n enorme voorreg om by die Etienne Van Heerden–veldsoirée te kan wees. Ek het heerlik boeke gesels met wonderlike skrywers en met die liefste lesers, en saam met Izak de Vries en Chanette Paul het ek 'n fiksieslypskool aangebied. Soos jy sê, is ek nou terug in Kanada. Op hierdie oomblik sit ek – soos dikwels – in die hooftak van Vancouver Public Library. Dis 'n baie interessante gebou: lyk soos die Coliseum, het sewe verdiepings vol boeke en 'n daktuin. Met ander woorde dis baie na aan die hemel. Verder is dit nou herfs hier, met pragtige rooi blare en warm dae, maar eintlik sien ek uit na die sneeu!

Lees ook:

https://www.litnet.co.za/patagonie–n–onderhoud–met–maya–fowler/

https://www.litnet.co.za/patagonie–deur–maya–fowler–n–resensie/

https://www.litnet.co.za/etienne–van–heerden–veldsoiree–2018–fotogalery–1–4/

https://www.litnet.co.za/etienne–van–heerden–veldsoiree–2018–fotogalery–2–4/

https://www.litnet.co.za/etienne–van–heerden–veldsoiree–2018–fotogalery–3–4/

https://www.litnet.co.za/etienne–van–heerden–veldsoiree–2018–fotogalery–4–4/

The post <em>Tebatso gaan see toe</em>: ’n onderhoud met Maya Fowler appeared first on LitNet.

Kinnes
Chase Rhys
Uitgewer: Kwela
ISBN: 9780795708763

Chase Rhys se boek Kinnes het pas die rakke getref. Die storie handel oor vier jong mense op die Kaapse Vlakte wat op die rand van volwassenheid staan. Rhys (29) woon in Ocean View, Kaapstad en het in 2010 sy graad in Theatre and Performance aan die Universiteit van Kaapstad behaal. Benewens sy skryfwerk, is hy ook ’n stigterslid van Borderlands. Borderlands is ’n gemeenskapsprojek wat kuns gebruik om letterlike en figuurlike grense tussen gemeenskappe te oorbrug. Rhys is ook die eerste wenner van die Adam en Rosalie Small-prys vir debuutskrywers.

Mercy Kannemeyer het ’n bietjie met Rhys gesels.

Hoekom het jy besluit om die storie te vertel?

Ekkit die story vertel om te probeer sin maak van die donkerte in my omgewing oppie Kaapse Vlakte. Ek skryf sodat ôs nie verniet suffer nie – ôs kan die pyn gebruik en verander na iets positief. Ek wil mense remind dat ôs oneindig helderder as donkerte is. 

Wie is jou teikengehoor?

Die dedication in die boek het net twie woorde: "Vi ôs".

"Ôs" is die mense oppie Vlakte.

"Ôs" is die mense wattie hulself en hul taal in boeke sienie. Representation is altyd belangrik, daavoo het ek insist dat daa jong bruin mense oppie boek cover is.

Dieselfde tyd is die boek vi ammel van ek weet – ultimately is daar net een van "ôs". 

 Wou jy nog altyd ’n skrywer word?

Skryf is die gift wat ek gekry et, dit kô natuurlik. Van kleins af dra ek altyd ’n boek en pen op my. My hele lewe ontwikkel ek my skryfstyl in private. Ek het nieman toegelaat ommit te lees nie, wan ek het gewiet ek moes eers myself vind voordat ek iets kan offer, anneste maak ek net geraas. Nou wiet ek wie ek is en die werk is uit in die wêreld om te doen wat dit moet doen. 

Chase Rhys | Foto: Retha Ferguson

Vir hoe lank kom Kinnes nou al saam met jou?

Ek het Kinnes, die teaterstuk, in 2016 geskryf. Maar twie vannie karakters; Ahnie Brandt en Rolanda Fisher, het ek al tien jaar gelede create as ’n performative parody van Die Antwoord. Ek’s ’n character-driven skrywer, ek gebruik acting tegnieke om ’n karakter te skep en inhabit, dan vertel hulle soema self hul stories.

Toe ek Kinnes skryf, wassit my ou favourite, Rolanda, wat onverwags eeste uitgestiek et – sy't die story begin met "Yoh, I really lus for ’n entjie." Van daai een lyn vloei Kinnes se wêreld, die story ennie ander karakters vinnig na my toe. 

Ek het die teaterproduksie gesien – vertel so bietjie oor die skuif wat jy moes maak vanaf die stuk vir die verhoog tot die boek.

My drama-agtergrond help my om interessante karakters met outentieke dialoog te skep. Met die boek moes ek oek descriptive wies, especially vannie omgewing. Ek moes andaag gie annie plekke om my en leer hoe om ’n imaginary wêreld te bou met die selfde intricacies soes wat ek my karakters skep. 

Wie is die mense na wie jy opkyk in jou bedryf? Het jy enige rolmodelle?

Die mense wat voor my gekom et – Richard Rive, Adam Small en K Sello Duiker. En currently is Nathan Trantraal een van my favourite skrywers.

Wat is jou advies vir jonger skrywers? Mense wat dalk rolmodelle soos jy kort?

Vind uit wie jy is en skryf dan van daai posisie. Om persoonlike ervarings in jou skryfwerk te gebruik hoefie seer te wies nie – jy sal verstaan dis net deel van jou story, dis nie wie jy is nie. 

* Kinnes, die teaterproduksie, met regie deur Hennie van Greunen, is 6–17 November terug op die planke by die Kunstekaap. Kaartjies kan nou by Computicket gekoop word.

The post Onderhoud met Chase Rhys, skrywer van <em>Kinnes, ’n novelle</em> appeared first on LitNet.

Liefde in die tyd van die internet
Fransi Phillips
NB-Uitgewers
ISBN: 9780795801686

Fransi Phillips praat met Naomi Meyer oor Fransi se roman, Liefde in die tyd van die internet.

'n Moderne stadsprokie, en 'n romanse. So word jou Liefde in die tyd van die internet deur die uitgewer en deur die resensente beskryf. Hoe beskryf jy dit?

My doel was eintlik om die heersende tydsgees met sy potensiaal vir gruwels en wonderwerke te beskryf. Aan die een kant is daar die aanhaling voor, van Paul Simon: “These are the days of miracles and wonder” en aan die ander kant ou suurgat Phillips se kommentaar: “As daar al ooit ’n gefokte tyd was, is dit reg nou.”

Teenoor die hedendaagse tydsgees wat in die boek bespreek word, is daar tekens van ’n meer nostalgiese tydsgees aan die begin van die 20ste eeu, tot 1930, waarna Hanna se juwele en artistieke belangstellings, soos Art Nouveau, Art Deco, Diaghilev, Fabergé en die Belle Époque terugverwys.

Natuurlik is daar sprake van ’n romanse in die boek, maar om die verhaal in sy geheel as ’n romanse te bemark, sou misleidend wees. Dis ’n sprokie in soverre as wat dit die werklikheid en verbeelding integreer. Dis vir my belangrik dat liefde, erotiek en verbeelding met filosofiese, politieke, kulturele en historiese insigte en ook humor gekombineer moet word.

Jy is in jou storie. Nee, regtig, jy is ... Is jy?

Ek sou graag die Portugees-Mosambiekse skrywer Mia Couto uit sy kortverhaalbundel Every man is a race” wou aanhaal as antwoord hierop. Ongelukkig is al my boeke weggepak, so ek kan nie die spesifieke aanhaling gaan soek nie. Hy sê iets wat daarop neerkom dat mens nooit net een mens is nie, maar gedurig vermenigvuldig in ’n oneindigheid van identiteite. En hy eindig daardie aanhaling met ’n frase wat ek in Afrikaans vertaal en gememoriseer het: “Selfs nou terwyl ek my geheime ontrafel, sak die duisternis oor my toe, asof daar dinge is wat net die blindes kan sien.” So, daardie Phillips, soos wat sy in daardie boek is, was op daardie tyd een van my identiteite wat op haar beurt weer vermenigvuldig het in die identiteite van haar karakters. Maar op die oomblik is ek besig met navorsing oor die Boesmankunstenaar Vetkat Regopstaan Kruiper, wat beteken dat ek reeds weer iemand anders is.

Maar jy is nie die hoofkarakter van jou storie nie. Jy weet wat ek bedoel. My gevoel is dis Hanna. Wat dink jy – wie is die belangrikste karakters hier?

Jy’s reg, Hanna is beslis die belangrikste. Op een stadium neem sy selfs die storie oor, waar sy by die see vir ’n denkbeeldige Wolf79 sê dat haar sprokie kwalik swakker as Phillips s’n kan wees.

Die verteltegniek reg aan die begin, met die shrink. Dis bietjie soos Griet skryf 'n sprokie – ten opsigte van om die weg te baan vir die res van die verhaal. Of om die “lay of the land” aan te dui. Doelbewus? Hoe skryf jy 'n storie: planmatig, of soos die karakter/storie jou lei?

Nee, ek skryf absoluut nie planmatig nie. Gewoonlik het ek ’n einde as ek begin,maar in hierdie boek was selfs die einde vir my ’n verrassing. As ek te veel vooraf weet, word die verhaal opgevreet deur verveling. Ek voer nie graag opdragte uit nie, nie eers my eie opdragte nie. Die storie moet homself skryf of anders gaan niemand dit doen nie. Ek het ook baie min tyd om te skryf. My digbundel My lied van die niet het ek in twee dae geskryf, en die grootste deel van Liefde in die tyd van die internet is tussen treine op die Moskou-metrostasies geskryf, met die mees ondenkbare lawaai in my ore.

Jou storie laat mens lag, dit laat mens huil. Daardie verkragtingsaak en die manier waarop dit geskryf word. Wat is jou agtergrond (en het jy ooit in 'n prokureurskantoor gewerk)? Anders gestel: Hoe outobiografies is elemente van die storie (waarin Fransi Phillips, die karakter, haar nie bevind nie)?

Hmmm, ja. Ek het daardie verkragtingsaak bygewoon. Ek het in ’n prokureurskantoor gewerk, maar die prokureur in my boek is, net soos Hanna, denkbeeldig. Ek kry soms ’n soort agtergrond in die werklikheid, en laat dan my verbeelding daarin los. Die groot aantrekkingskrag van die skryf van ’n verhaal, en eintlik die enigste rede hoekom mens die moeite sal doen om te skryf, is juis dat jy jou verbeelding kan toelaat om ’n vervelige werklikheid te herskep soos wat jy lus kry.

'n Ent weg in die boek lewer jy sosiale kommentaar op hoe pateties die meeste vroue in heteroseksuele verhoudings is of kan wees. Mans se slawe, mans se speelgoed, I'm a Barbie girl vir wie Ken genoeg geld gee dat sy darem ook speelgoed van haar eie kan koop? Eintlik is Barbie slim. Maar sy is so dom om met hom in 'n verhouding te wees! Wat gaan aan met jou hoofkarakter, dat sy, slim soos wat sy is, by daardie prokureur is?

Die prokureur sê Hanna is dom, nie ek nie. Ek dink nie dit was domheid wat haar in die situasie met die prokureur laat beland het nie, eerder desperaatheid. Dom sou gewees het om by hom te bly. Sy was tydelik gevang in ’n situasie waar sy ter wille van oorlewing iets ondraagliks moes doen. Baie vrouens is binne die huwelik in so ’n situasie. Ek was ook al daar. Phillips was wel later vies vir Hanna omdat sy nie dadelik geval het vir Wolf79 nie, maar eers op haar simpel werk wou konsentreer. Op daardie stadium het Phillips, nie ek nie, vir haar gesê sy is onnosel om ’n kans om ’n verhouding met Wolf79 aan te knoop, deur haar vingers te laat glip. Dit gaan hier eerder oor vrouens wat feministies of onafhanklik probeer optree omdat dit “fashionable” is. Dis immers deel van die hele kringloop van stupidity waarin vrouens gevaar loop om opgeneem te raak. In Rusland is so ’n houding fisiek gevaarlik.

Die verhaal self staan teenoor die #MeToo-beweging wat mans vir alles blameer (en wat deel is van ’n tydsgees wat Phillips “gefok” noem). Hanna is dus heeltemal reg om haarself verantwoordelik te hou vir die situasie waarin sy is, en sy verwag van haarself om uit dit uit te kom. Wat dit betref, respekteer ek haar absoluut.

Die verhaal is ook teen die hedendaagse opvatting dat mans niks reg kan doen nie. Dis iets wat ek in Rusland geleer het: as daar nie die kere dat ek op die ys gegly het ’n sterk man was om my te help nie, sou ek letterlik kon verkluim het. Dis ’n harde kultuur, waarin die sterk man ’n baie belangrike plek het. Dis waar Wolf79 se karakter vandaan kom.

Is daar enige ander manier om oor die liefde te skryf as oor die absurditeit daarvan? Wat is die liefde?

Huh? Liefde sonder absurditeit? Dis te veel gevra. Ek dink absurditeit is ’n voorwaarde vir liefde.

Ek het op ’n stadium besluit ek gaan probeer uitvind wat die liefde is, maar hoe harder ek probeer het, hoe minder het ek dit reggekry. Op Doha-lughawe sê Phillips mos vir Hanna in ’n e-pos: “Ons sien deur ’n spieël in ’n raaisel”, waarop Hanna vir Phillips herinner dat sy nie op daardie oomblik, tussen vlugte, tyd het vir ’n preek uit I Korinthiërs 13 nie.

TEFL! In die negentigs en vroeë 2000's was dit Engeland, Leyton en so aan. Nou is dit die Ooste, en TEFL. Is dit wat jy ook in die werklike lewe daagliks doen om jou brood te verdien? Wil jy hiervan vertel?

Ek het dit vir die afgelope ses jaar gedoen, meestal in Rusland, maar ook vir ’n paar maande in Kroasië en in die Kalahari onder die Boesmans. Om met skeepsmagnate, Sberbank-bestuurders en Putin se raadgewers te werk was ongelooflik interessant. Die probleem is dat, in die huidige ekonomiese klimaat in Rusland, waarvoor ons Westerse sanksies moet bedank, mense eerder vir hulle kinders as vir hulleself betaal vir Engelse klasse. En al is die kinders hoe oulik, raak mens na ses jaar bietjie gatvol om voor ’n klas te staan en “one potato, two potato, three potato four” te sing. Ek wil nou iets anders doen.

Wat in jou verhaal is waar en wat is fiksie? Diek Grobler is ook daar. En Elsibe Loubser-McGuffog. Dit kan nog werk as Fransi Phillips vir Hanna skryf, maar hoe gemaak as Diek Grobler dit doen? Of Liekie Fouché (ek's nou al naby aan klaar gelees)? Wie's aan die woord: Is dit jy, is dit hy?

Ek hou glad nie rekening met wat is waar en wat is fiksie nie – ek gun myself al die vryheid op aarde om tussen die twee te fluktueer. In my heel vroegste werk regverdig ek hierdie neiging deur terug te val op die kwantumfisika, waar die onmoontlikheid om te onderskei tussen partikels en golwe ook die onderskeid tussen ’n “werklike” en “droom”-situasie ophef.

Diek Grobler se woorde kom uit sy mond; Liekie s’n het ek opgemaak. Agtergrondskarakters, net soos agtergrondswinkels, -geboue, -kerke en -stede bestaan iewers tussen die werklikheid en fiksie. As ek die naam van Moskou kan gebruik, kan ek die naam van Elsibe Loubser-McGuffog gebruik. By mense vra ek darem eers toestemming.

Wie is Hanna, uit Fransi Phillips (in die storie) se oë? En uit joune?

Hanna se karakter het geleidelik ontstaan. Haar voorkoms is ’n mengsel tussen dié van prinses Charlotte van Monaco en Danté Gabrielle Rosetti se La Ghirlandata. Soos baie van my ander vroulike hoofkarakters verwys ook haar karakter terug na die wilde, selfdestruktiewe en geheimsinnige Melisande in Maeterlink se Pelléas en Mélisande, na wie ek ’n paar keer verwys. Sy dra juwele en bestudeer kuns, ontwerpe en geboue wat terugdateer na die vroeë twintigste eeu, wat die tyd is toe Maeterlink die drama geskryf het. Sy het dieselfde geweldig lang hare, en ook die ring, ’n simbool van trou, speel by haar en by Melisande ’n rol. Uiteindelik keer Hanna egter Melisande se selfvernietiging, wat ook tot ’n groot mate deur haar spesifieke tydsgees teweeggebring word, in ’n postmoderne wonderwerk om.

Vir Phillips is Hanna ’n moeilike, eiesinnige en soms onnosel en ondankbare hoofkarakter, wat op ’n stadium selfs verdwyn uit die verhaal waarvan sy nie hou nie. Maar ek is trots op haar: sy’s mooi, classy, slim en ordentliker en meer diplomaties as Phillips. Sy staan haar man teen Phillips, werk haar eie heil uit en skryf selfs teen die einde haar eie storie.

Vertel my van Rusland wat jy leer ken het die afgelope tyd?

My eerste indruk, terwyl die vliegtuig land, was eindelose woude. Dit was in September, vroegherfs. My woonstel was naby so ’n woud, buite Moskou. Daarna die parke vol van hierdie witgesigmense wat snaakse geluide uitkners terwyl hulle skaak speel en langs die fonteine loop en vry, Baboesjkas met bloedrooigekleurde hare en plat goue skoene, ballerinas in die metro by Frunzenskaya, en jongmense met viole nader aan Metro Teatralnaya, wilde honde uit die woude wat sonder betaling op die metro’s saamry. Dae wat geleidelik kouer en donkerder word, die sneeuwerkers met die plat gesigte uit die suide wat my leer hoe om op ys te loop, die vodkatoue in die supermark, die winde uit Siberië wat my Tunisiese woonstelmaat van haar rocker af dryf, die onheilspellende gevoel dat een of ander moerse tragiese opera die uitspansel gaan tref. Pelsmusse en -jasse, kerkklokke wat mens deur die sneeubedekte woude lok na ’n binnekant van ikone en kersvlamme wat in goud weerkaats en waarvan die harmonieë in kore herhaal word. Stukkende houthuisies onder sneeu, tienerseuns in skaatsringe wat meisies se voete onder hulle uit skaats om hulle aandag te kry, ys in my keel en oë, ’n verlore teddiebeer in ’n ysblok, stukke ys wat van ’n lamppaal af teen mens kop vasslet. Pannekoekfees op die plein waartydens ’n strooiheks verbrand word wat winter verteenwoordig. My patetiese verlange na die son, wat wanneer hy terugkom byna deur die nag bly skyn sodat die voëls waansinnig raak en uit die bome val. Vrek stoute kinders wat mens versmoor onder blomme en geskenke, seuntjies in kerkpakke en meisietjies met intricate vlegseltjies om hulle koppe. Kremlin, Rooi Plein, Gorky Park, Moskourivier, die Bolsjoi, die vreemde huis van Gogol in ’n styl tussen Art Nouveau en Gotiek, metrostasies wat meer soos paleise lyk, eindelose goue koepels teen die horison, knaende vuurwerke. Wanneer ek daar is, die gevoel dat ek nooit grondvat nie; wanneer ek terug is, ’n verlange wat nooit weer sal ophou nie.

Wat was die inspirasie(s) van die verhaal?

Aanvanklik het ek bloot begin tob oor die snaakse ding van ’n netwerk wat alle plekke op aarde met mekaar verbind. Daarna was ek in die Kalahari, waar ek video’s gemaak het van die veranderende skaduwees. Êrens tussen hierdie twee eienaardige uiterstes het my storie begin uitbroei, en ek het dit geskryf toe ek ’n ruk later terug is Rusland toe.

Wat lees die Russe?

Russe moet op ’n baie jong ouderdom die Russiese klassieke werke lees, waarskynlik voordat hulle heeltemal gereed is daarvoor. Ek was eenkeer verstom oor twee sewejarige seuntjies wat mekaar beledig het met name soos Tolstoi en Poesjkin voordat hulle mekaar te lyf gegaan het. In ’n klas van volwassenes wat bestaan uit mans en vrouens, is dit opvallend hoe sentimenteel die vrouens steeds oor Anna Karenina en Onegin voel, en hoe hulle Tsjechof, Gogol, Dostojewski, Turgenev en ander groot Russiese skrywers bewonder, terwyl die mans dit haat. Die laaste plek waar ek gewerk het, Zheleznodorozhny, is bekend daarvoor dat dit die stasie is waar Anna Karenina voor ’n trein ingespring het. Die naam beteken “by die treinspoor”. Daar was lang besprekings in ons klas oor die verskille in die karakters Anna Karenina en Tatiana uit Onegin, tot groot irritasie van die mans. Dit lyk my die mans verkies deesdae wetenskapsfiksie: hulle hou van dinge soos “artificial intelligence” en robothonde wat hulle as soldate in ’n oorlog sou kon vervang. Ek is trots om te kan sê dat van my studente, voordat ek daar weg is, begin lees het aan The beautiful and damned van Scott Fitzgerald.

Een van daardie groep van Russiese jongmense wat ons verlede jaar hier kom beïndruk het met hulle perfekte Afrikaans, Dasha Turyanitsa, het in Moskou vir my Bulgakov se The master and Margaritha present gegee. En vir ’n ander een van my vriende in Moskou, Evgeny Artemov, wat besig is met ’n Russies-Afrikaanse woordeboek en ’n kortverhaalbundel in Afrikaans, het ek onlangs op sy versoek die 1942-uitgawe van ID du Plessiss se Goëlstories oorgestuur: net een van baie versoeke deur hom vir Afrikaanse boeke die afgelope paar jaar. Hy lees ook graag Lawrence Green se boeke oor Kaapstad.

 Die Russiese tieners is versot op Harry Potter, maar is ook lief vir Japannese animasiestories.

Die titel, en Love in the time of cholera: Is jou prokureur 'n seksuele predator, soos Florinto (is Florinto een)? Is Liefde in die tyd van die internet doelbewus 'n spel met Love in the time of cholera, of net 'n kopknik in daardie rigting?

Ek het gedink Love in the time of cholera is ’n mooi titel, omdat dit my herinner het aan Thomas Mann se Dood in Venesië, maar om een of ander rede het ek die boek na die eerste paar bladsye neergesmyt. Ek sou sê dat Marquez se Memories of my melancholy whores, wat Hanna tydens ’n Skype-klas met Wolf79 bespreek het, in werklikheid meer raakpunte het met Liefde in die tyd van die internet. Die titel het wel in my kop vasgesteek.

Liefde in die tyd van die internet en die vraag of dit bestaan. Ten spyte van. Soos met cholera. Gaan dit maar voort, meedoënloos, die liefde? Te midde van die moderne wêreld?

Liefde bestaan in my storie, as dit nêrens anders bestaan nie. Of dit ewig is? Niks op aarde is ewig nie. Meedoënloos? Ek dink dis meer meedoënloos as cholera. In die moderne wêreld floreer die hele popkultuur op die liefde. In my storie maak die internet die fisiese verwerkliking daarvan moontlik, en vorm sodoende ’n brug tussen die oersprokie en die inligtingseeu.

Vertel my van Wolf79.

Eers vertel ek jou hoe Russiese mans is. Russiese mans beskerm hulle vrouens en kinders. Verkrag ’n Russiese vrou, en jou keel word afgesny. Dis die rede hoekom die Russe oorloë wen: hulle beskerm wat hulle s’n is, en vra nie om verskoning daarvoor nie, en hou niks terug nie. Hulle gaan voluit, met ’n karakteristieke mengsel van fatalisme en vrygewigheid, wat op ’n sekere punt dieselfde ding is. Daarby is hulle ’n klein bietjie arrogant, soos Wolf79 wat totaal verbaas is wanneer Hanna nie dadelik vir hom val nie. Wolf79 se karakter was vir my ’n verrassing in die sin dat hy, meer as wat ek self verwag het, vir my gewys het presies hoe ek die Russiese mans wat ek in my tyd in Rusland ontmoet het, ervaar het. En dan natuurlik die voorkoms van Rudolph Nureyev, wat my vroegste kennismaking met ’n Russiese man was.

Het jy, Fransi, ooit tjello gespeel?

Nee, die dwarsfluit was my instrument.

Watter van die genres waarvoor jy al boeke geskryf het, is jou gunsteling?

Ek dink absoluut glad nie aan die verskil tussen genres nie. ’n Storie, of ’n gedagte, moet ’n vorm kry waarin hy gemaklik voel. Dis dit.

Wie is jou ideale leser? (Sê maar Bill Clinton kon Afrikaans verstaan?)

Ek het geen ideale leser in gedagte nie. Alles wat Bill Clinton oor homself in my boek kan lees, sou hy reeds op Wikileaks kon gelees het, in Engels. Blykbaar hou hy maar sy bek eerder as om nog meer aandag daarop te vestig deur daarop te reageer. Die waarheid van wat in Wikileaks staan, is op geen stadium bevraagteken nie. En die pogings om die boodskapper te skiet, kan op geen manier moreel regverdig word nie. Die bestaan van Julian Assange is wat my betref een van die “miracles and wonders” waarna die Paul Simon-aanhaling voor in my boek verwys.

En meng Fransi Phillips nie te veel in met haar karakters nie?

Ja wel, Wolf79 het haar eenkeer in die nag gaan wurg omdat sy nie genoeg aandag aan die verhaal gegee het nie, terwyl Hanna meestal net gewens het sy wil verdwyn. So, dit hang van die karakter af: wat vir een te min is, is vir die ander een te veel.

As jy bedoel polities: nee, polities is dit die karakters wat met Phillips ingemeng het. Net soos Wolf79, maak Russiese mans geen geheim van hulle politieke oortuigings, wat grotendeels met Wolf79 s’n ooreenstem, nie. En ek self, en Phillips, en ook Hanna, het hierdie menings teen wil en dank gekry.

Is daar liefde in die tyd van die internet? Is daar liefde in enige tyd? Is daar liefde? Wat is liefde? En die sin van die lewe?

Ja, daar is liefde. Op die internet werk dit vir my persoonlik beter: dit lê my minder aan bande en gee my meer kans om te droom. Die internet as medium tussen droom en werklikheid leen hom uitstekend tot die liefde.

Die sin van die lewe het te doen met ons eie projeksie van drome en vorme op ’n chaotiese realiteit, wat ook die punt is waar ons die goddelike in onsself ontmoet.

• Alle foto's verskaf deur Fransi Phillips

The post <em>Liefde in die tyd van die internet</em>: ’n onderhoud met Fransi Phillips appeared first on LitNet.

Asof geen berge ooit hier gewoon het nie
Pieter Odendaal
Tafelberg
9780624085614

Pieter Odendaal gesels met Naomi Meyer en Liné Enslin oor sy bundel Asof geen berge ooit hier gewoon het nie.

Pieter, oor die titel van jou bundel, Asof geen berge ooit hier gewoon het nie. Woon berge, of woon ons eintlik rondom berge? En ook: Waar is "hier"?

Berge is ou geeste; hulle is groter en wyser as ons – daar sal altyd iets onkenbaar aan hulle bly. In Peru het ek ’n poet-healer ontmoet, Américo Yábar. In die laatnagure het ons by sy huis begin praat oor die dinge wat altyd wild sal bly. Salka is die Quechua-woord vir die ontembare, die undomesticable. Dis die energie wat ons moet uitsoek, waar ons onsselwe moet begrawe om ’n ander, wilder self te begin kweek. Berge is die vergestalting van hierdie Salka, van die élan vital wat deur ons almal bruis. Dus: berge wóón vir seker; hulle is ’n force op hul eie, klipforte wat nie net woon nie, maar ook skuiling bied vir die lewensvorme wat rondom hulle woon.

“Hier” is die Boland in die eerste plek, omdat dit daar is waar ek rêrig vir die eerste maal saam met berge gewoon het. Maar “hier” is ook Suid-Afrika en ons geskiedenis van afmoor, afpen en tuismaak. Laastens is “hier” ook die planeet soos sy nou daar uitsien – troebelblou van al die vuiligheid wat ons agterlaat. I guess the title speaks to a particular way of being in this world, dismissing mountains, the histories of settlement and exploitation that they have undergone, the social fractures that they have witnessed.

Die boek is opgedra aan al jou “medestryders”. Omdat ons weet jy is betrokke by baie poetry collaborations in meertalige omgewings, wonder ons of jy verwys na spesifieke mense of na struggle-stryders. Wil jy hierop uitbrei?

Die opdrag is ’n provocation, ’n uitnodiging, ’n vraag. Waarvoor struggle ons generasie vandag, en struggle ons saam? Waar lê die ongeregtighede en die ontmensliking? I guess die medestryders is almal wat op een of ander manier ’n historiese sensibility aanwend om die teenwoordige “hier” in die soort toekoms te help transformeer wat ons braaf genoeg is om te verbeel. Ons het almal interseksionele identiteite, konfigurasies van self in terme van ras, klas, gender, seksualiteit en geestelikheid, en op grond van hierdie aspects of being beleef ons kombinasies van bevoorregting en marginalisering. Alhoewel ons elkeen se struggle teen hierdie privilege en verarmings daarom uniek is, deel ons tog ’n universele struggle – om onsself en ander se menslikheid ongetem te laat blom.

Jou gedigte is baie singtuiglik geskryf. Is dit vir jou belangrik en skryf jy doelbewus op hierdie manier sodat al daardie elemente (sien, voel, ruik, ens) vir die leser tasbaar word?

Ons sintuie anker ons in die wêreld. Dit rig ons en bevestig dat biede ons en die wêreld hier is. As ek ’n gedig skryf, probeer ek beliggaamde ervarings in die gedig oproep wat die leser ook sensueel kan ervaar. Dis immers die goëlary én oëverblindery van poetry: dat jy iets in die wêreld in woorde kan lê sodat iemand anders dit ook só, en ook noodwendig anders as jy, kan herleef.

Nie net die berge nie, maar ook die see, speel ’n rol in jou gedigte. Voel jy die digter is skeibaar van die aarde?

Die berge en die see deel iets – ’n onreduseerbaarheid, ’n geheimenis, ’n belofte. Hulle is my relativerende toevlug as die wêreld te veel raak. So is poetry ook vir my ’n terugkeer na die aarde, ’n pryslied vir hierdie soort toevlug. Maar as mense is ons obviously alte maklik skeibaar van die aarde in ’n geïndustrialisserde, neoliberale bestel – grotendeels te danke aan dit wat die supply chain aan ons doen. Ons word self deel van die supply chain met ons 9-5’s: als word kitskos om op sosiale media te verorber; en ons dink as ons ’n foto van ’n seeskilpad vasgevang in plastiek ge-share het en by Woolies kos koop, dan het ons ons deel gedoen. Maar daar is noodsaaklike dinge wat baie van ons vergeet – dat ons sonder skoon grond, lug en water eenvoudig sal vrek en dat ons altyd fundamenteel geborge aan Pachamama (Moeder Aarde in Quechua) bly.

Jy skryf meestal in Afrikaans, maar ook soms in Engels. En gebruik woorde van ander Suid-Afrikaanse tale in jou gedigte. Hoe sien jy die rol van ’n Afrikaanse digter in ’n meertalige en multikulturele land?

Ek kan hier net vir myself praat, en voorskriftelikheid het ’n manier om vining “suid te gaan”, maar Afrikaans is vir donkiejare lank kunsmatig afgesny van die veeltalige risome wat ons land deurkruis. Daarom probeer ek ’n deurlaatbaarheid met ander tale kweek wat anyway daagliks net so op duisende mense se tonge klap. Terwyl jy hierdie sin lees, meng iemand vier tale in ’n enkele sin in Jozi en praat mense oor en weer in Xhosa en Afrikaans in Kayamandi met mekaar. Daar’s ’n problematiese neiging om te dink dat die “suiwerheid” van ’n taal of kultuur sy lewensvatbaarheid bepaal. In ’n apartheidsklimaat sou so ’n siening sin maak as ’n strategie om die illusie van separatisme te perpetuate. Maar in 2018 voel dit vir my na ’n surefire way om jouself nog verder te isoleer en die toekomsmoontlikhede van saamleef en saampraat in ons land te verongeluk. En as iets makliker kom of beter klink in Engels, dan sê ek hom só.

Hoekom het jy hoofsaaklik in Afrikaans geskryf, ten spyte van al die politieke bagasie?

Ek skryf nie ten spyte nie, maar as gevolg van die bagasie. Op dieselfde tyd dat ek besig is om uit te reik na ander tale, keer ek ook inwaarts, want Afrikaans is my murgtaal en daar’s allerhande onverwerkte dinge in die Afrikaanse psige wat vir te lank te diep in kaste weggebêre is – die sielkundige effekte van isolasie op ons vermoë om onsself anders te verbeel, die kloof tussen wit en coloured, die traumas van die grens wat aangepass word na ons toe omdat ons pa’s nie praat nie.

Jy kombineer by voorlesings somtyds musiek of ander klanke met jou werk. En gedigte op sigself is eintlik reeds musiek, of het ’n musikaliteit en ritme van hulle eie. Benader jy dit anders as jy weet jou gedigte gaan saam met musikante voorgedra word as wanneer jy dink aan ’n gedig wat in stilte, op sy eie, gelees word? Hoe verskil daardie skryfproses vir jou (indien jy wel dink dis verskillend)?

Die gedig kom in die eerste plek in al sy woorderigheid na my toe, so ek laat die woorde toe om hul ding te doen, en kerf en plak op die bladsy tot die gedig op sy eie klaar staan voor ek engsins begin om die performance te oorweeg. Vir my is dit crucial om potensiële lesers en toehoorders te vergeet in die skryfproses – om die heeltyd te moet dink aan hoe die woorde ontvang gaan word sal lethal wees. Obviously kan mens later verstellings aan die poem maak as jy begin rehearse en dinge gel nie lekker nie. Maar om die gedig in stilte sonder verbeelde ore te skryf beteken dat ek die woorde kans gee om hulself te klink, dat ek die ritme en klankpatrone kan amplify. Dan kom die groot toets om hom hardop vir myself te lees – om myself en my brose ego dan ook te probeer vergeet, dat ek meer krities kan luister en ontvanklik kan wees as iets oneg of lomp klink. Eers daarna kan ek begin dink aan die performance self.

En wat stil voorlees aanbetref: ek glo dis anyway die beste om ander se gedigte hardop te lees, om die woorde in jou eie mond te laat klink – dan word dit ’n soort buikspraak, die woorde word inkantasie en kan hul magic op ’n ander manier in jou liggaam voltrek.

Daar is baie plekspesifieke gedigte: Hongkong, Bloemfontein, Stellenbosch, Zanzibar, Namibië. Jy het al op baie plekke gebly. Hoe beïnvloed jou leefwêreld en omgewing jou gedigte se geboorte of ruimte?

Die meeste van my poems is gewortel in my eie ervarings, om sin te maak van my verhoudings met die ruimtes en die mense wat saam my daar was. En dis in spesifieke plekke in spesifieke oomblikke met spesifieke mense waar ek iets van die terrible beauty van die wêreld ervaar wat my tot skryf laat neig.

Waar het jy al gebly en wil jy dalk foto's stuur van omgewings wat tot jou gespreek het, of enige persoonlike herinneringe.

Om te bly en te reis is twee verskillende goed, al moet mens ultimately anyway groet as jy aan die beweeg wil bly. Maar as jy lank genoeg iewers vertoef om nie aan die gegroet te hoef te dink nie, dan begin jy daar bly. In hierdie sin het ek al in Pretoria, Bloemfontein, Stellenbosch, Nottingham, Brisbane, Kaapstad en Cusco gebly – soms langer, soms korter. Onlangs was veral Cusco ’n transformerende ervaring gewees – ’n stad in die Globale Suide wat, ten spyte van haar armoede, tog ’n soort leefbaarheid het wat ons soms hier ter plaatse mee sukkel. Ek vermoed dit het onder andere te doen met die feit dat die grond nie daar net aan ’n handjievol bevoorregtes behoort nie, maar dat die campesino’s, die plaaswerkers, elk hul eie stuk grond het om te bewerk. Verder is gesonde, vars kos oral spotgoedkoop beskikbaar, of dit nou by die mark of kafee is. Peru het egter ook, nes Suid-Afrika, gebuk gegaan onder ’n koloniale geskiedenis en ’n onlangse fascistiese regime, en beide is multikulturele samelewings. So Peruvians and South Africans share similar but distinct negotiations of postcolonial identity politics, en dit is daar waar ons by mekaar kan leer. Ek het ook in Cusco ’n sense of spiritual purpose ontdek wat help om my kreatiewiteit te rig, en die berge en riviere bekoor my, soos hulle hier in Suid-Afrika ook doen.

Cusco stad; en die Templo de Agua, ’n sacred site net buite Cusco

’n Cypher op ’n rots langs die see by Byron Bay; en ’n feesstraat in Brisbane

Kaapstad se treinstasie, altyd aan die wag

Intersectional posbus, Observatory; en Deer Park saam met ’n groep waterdigters, beide Kaapstad

The post <i>Asof geen berge ooit hier gewoon het nie</i>: ’n onderhoud met Pieter Odendaal appeared first on LitNet.

Foto van Charl-Pierre Naudé: Alet Pretorius

Die ongelooflike onskuld van Dirkie Verwey
Charl-Pierre Naudé
NB-Uitgewers
ISBN:  9780624084341

Is alle skrywers dan nie maar voyeurs nie? Of "skisofrene", by wie onbekende mense kom spook, nie? Charl-Pierre Naudé praat met Naomi Meyer oor Die ongelooflike onskuld van Dirkie Verwey.

Charl-Pierre, baie geluk met Die ongelooflike onskuld van Dirkie Verwey. Ek moet jou oor die titel vra: waarom "onskuld" as woordkeuse? Dirkie Verwey kon baie ander dinge gewees het ook. En, beteken onskuld in hierdie geval nie aandadig of skuldig nie, of beteken dit kinderlikheid, eenvoud of naïwiteit? (Ook: is dit spesifiek Dirkie wat so ongelooflik onskuldig is? Ek kan jou natuurlik oor die woord "ongelooflik" ook vra. Ongelooflik is ook dubbelsinnig, of hoe?) Terug by die onskuld: Is hy so onskuldig?

Dag, Naomi. Dankie vir die belangstelling en die vrae.

Ek sien die woord “onskuldig”, binne die konteks van die roman, op heelparty maniere, en van hierdie betekenisse “trek teen mekaar”, in ’n soort net van aktiverings. Maar ek wil nie nou die leser se leesvertolking beïnvloed nie. Ook wil ek nie met te veel “diepte-interpretasies” die aandag aflei van die feit dat die roman op die eerste leesvlak gewoon ’n para-psigologiese mystery story is nie.

Die woord “onskuld” wikkel die teenstrydige betekenis “skuld” ook los, jy is reg. Maar in die eerste plek dui die woord op kinderlikheid, eenvoud en naïwiteit, soos jy tereg sê. Dirkie is ’n sielkundig gestremde karakter in die verhaal. Die woord “ongelooflik”, op sy beurt, roep die tema van die ewewêrelde op, en dis inderdaad ’n ongelooflike gegewe, wat uit die hedendaagse spekulatiewe wetenskap kom. Soos die stofomslag sê, die boek handel oor mense “wat meer as een maal lewe”, bedoelende dat hulle meer as een lewensweergawe van hulself beleef onder die druk van ’n ongewone sameloop van omstandighede, wat breedweg as die troebel tyd van apartheid beskryf kan word. Die Voorwoord sowel as die Nawoord verduidelik die begrip “ewewêrelde”. Die storie speel af in die Lyksovlakte, ’n streek in die Karoo, vermoedelik (soos ek dit lees) iewers in die breë strook tussen Brandvlei en die Garieprivier (Oranje). Die storie gebeur in die vroeë sewentigerjare tot die middel tagtigs. Die Voorwoord sê die gebeure is in die middel tagtigs opgeteken deur ’n joernalis, Hermanus Verdomp, een van die mense aan wie ek die publikasie van die boek opdra.

Die storie begin waar die koster van die plaaslike gemeente twee jong mense, Dirkie Verwey en Anna Bandjies, wat nog by hul ouers woonagtig is, een nag halfkaal en in ’n “droomagtige toestand” in die kerk tussen die banke aantref. Dit lyk of die paartjie van niks behalwe mekaar bewus is nie. Die koster roep die polisie en die twee betreders word in die konsistorie toegesluit. Maar, toe die geselskap (twee polisiemanne en die koster), na die ouerpare ry wat op twee buurplase etlike kilometers buite die dorp woon, om hulle van hul kinders se “onsedelike gedrag” in kennis te stel, word beide Anna en Dirkie in hul onderskeie huise vas aan die slaap aangetref. Terug op die dorp aangekom vind die ontstelde geselskap die konsistorie soos hulle dit toegesluit het. Maar: daar is niemand binne nie.

Die vraag vir die leser is dan: Wat het regtig daar gebeur? Die insident lui ’n belangrike tema in: die gelykstelling van die “werklike” wêreld met moontlike werklikhede.

Hoe het die oorspronklike storie by jou, Charl-Pierre, “beland”?

Soos my Voorwoord dit stel, is die manuskrip aan my aangestuur deur ’n vriendin van die skrywer. Haar naam is Rentia Melck. Die Voorwoord suggereer dat die skrywer, Hermanus Verdomp, die gebeure eerstehands amper vyftig jaar gelede as joernalis ervaar het. Die Voorwoord sê verder dat die roman onder my naam, die naam van die annoteerder, gepubliseer word omdat Verdomp niks meer met sy manuskrip te doen wil hê nie. Skerpsinnige ingeligte lesers sal dié inligting miskien as ’n literêre blufspel eien, as iets wat die oogmerk het om die waarheidsgevoel van die gerapporteerde gebeure by die leser te verhoog, en ek gaan hulle nie weerspreek óf in hul kwaad sterk nie. Ander lesers sal my Voorwoord op sy letterlike woord neem. En waarom nie? Soms is daar meer as een vertolking van ’n situasie, van ’n geskiedenis, wat ewe waar kan wees. En dit geld hierdie boek ook. Die hooftema, ewewêrelde, begin reeds hier, by die opset en samestelling van die boek.      

Die natuurverskynsel van ewelewendes, praat asseblief met my daaroor.

Ek hou van jou nuutskepping “ewelewendes”, Naomi. Jy neem die begrip ’n aks verder. Ek gaan jou vraag beantwoord deur regstreeks aan te haal uit my Nawoord tot die roman, by wyse van agtergrondverskaffing oor wat die ewewêrelde is:  

Die term “moontlike wêrelde” is aanvanklik deur die Duitse wiskundige en filosoof Gottfried Leibniz gemunt. In die eietydse wysbegeerte kom die begrip van veelvoudige wêrelde by die opspraakwekkende David Lewis, ʼn professor van Princeton-Universiteit in die VSA, en sy tydgenoot Saul Kripke voor. Veral Lewis was omstrede met sy filosofie van modale realisme, ook genoem die filosofie van moontlike wêrelde, waarin hy redeneer as enige werklikheid logies voorstelbaar is, bestaan dit as ʼn fisieke werklikheid iewers en nie net in die verbeelding nie.

Die hedendaagse kwantumfisika sluit hierby aan deur te glo dat ’n eindelose aantal kwantumwerklikhede moontlik is. Die beroemde fisikus Hugh Everett het geredeneer dat die mees basiese bestanddeel van fisika, kwantumpartikels, weens hul onvasstelbare kleinheid en vinnige spoed altyd op meer as een plek is. Dit maak dat dieselfde partikels meer as een aard het, wat aanleiding gee tot die bestaan van tallose, gelyksoortige kwantumwerklikhede.

Hiervolgens leef die indiwidu gelyktydig in meer as een bestaan, en dít wat nie in ons lewens op aarde gebeur nie, gebeur met eksemplare van onsself in ander werklikhede.

In die Voetnote net ná die Nawoord staan daar: 

Kontak tussen veelvoudige wêrelde is al ondersoek. Só staan dit in die aanlynensiklopedie Wikipedia se inskrywing “Many worlds interpretation” onder ’n subhoof “Weak coupling”: [A] speculation is that the separate worlds remain weakly coupled (e.g. by gravity), permitting ‘communication between parallel universes’.

Dit, ter agtergrond.

En dís waaroor die boek in die eerste plek handel: die onwaarskynlike gebeurtenis wanneer die moontlikhede naas die aanvaarde werklikheid as alternatiewe werklikhede sigbaar begin word, en selfs by hulle oorneem. In die storie is daar meestal ʼn verband tussen ʼn bepaalde werklikheid en sy alternatief wat realiseer. Gewoonlik gebeur dit as ʼn soort foltering omdat dit dikwels ʼn verband is wat eerder versweë moes gebly het.  

Soos die eerste aanhaling hierbo suggereer, is daar verskeie benaderings oor moontlike wêrelde. Maar die interessantste is die kwantumheelalle. Dis belangrik dat die leser die begrip “kwantumheelalle” nie sien as werklikhede wat fisiek langs mekaar bestaan nie, maar eerder wat fisiek “deur mekaar” beweeg, soos ek in die Nawoord verduidelik.  

Kwantumheelalle wat manifesteer is nie sommer enige kwantumheelalle nie, dis juis kwantumheelalle wat in naburigheid met mekaar bestaan, en wat dus sterk verbande met mekaar het. Dis húlle wat die beste kans op oorvleueling het, dit wat kan maak dat die individu ander weergawes van hom- of haarself, of van bekendes, in ’n alternatiewe gelyklopende bestaan kan ontmoet. Maar, dis ook die nabygeleë kwantumheelalle wat dikwels die grootste mate van skeiding ervaar, juis omdat hulle so eenders is en sodoende meestal vir mekaar onsigbaar bly.

Dis wanneer ek hierdie toedrag van sake as metafoor beskou, veral as politieke metafoor, dat die implikasies werklik opwindend raak.

Foto van Charl-Pierre Naudé: Alet Pretorius

"Op 'n herfsnag in die vroeë jare 70 het 'n klein gebeurtenis op 'n onbekende plek die fondamente van die wêreld geskud ..." Wie se woorde is dit? Jy is bekend as digter, woordvaardig. Het jy gekies om die verhaal wat by jou aangemeld het in jou eie woorde te herskryf, of wat was die prosedure?

Daardie is Hermanus Verdomp se woorde. ’n Mens moenie vergeet dat hy ’n skrywer is nie. Probeer jy vir my sê dat hy so bietjie soos ek klink? Dis moontlik. Dalk is ons ewewêreldweergawes van mekaar? Wie weet. Ek dink op meer as een plek word Rentia Melck deur my in die voetnote aangehaal, waar sy dit het oor Hermanus “se manier van dinge sê”.

Ek het nie die verhaal in my eie woorde herskryf nie, nee. As jy as leser wil aanvaar dat ek die boek geskryf het, nou ja, dan is dit ’n kwessie van ek het dit geskryf, nie herskryf nie. As jy, daarenteen, my beskou as die annoteerder van ’n ontdekte manuskrip soos die Voorwoord wil hê jy moet, dan het ek die boek geredigeer en geannoteer, niks meer nie, en geensins herskryf nie.

Verwysings na alledaagshede soos radioverhale, plaas die verhaal in 'n sekere tyd. Wil jy iets van die tyd vertel waarbinne die verhaal afspeel? Of dalk die tye waarbinne die verhale gebeur? Dalk gee ek te veel weg deur die vraag te vra. Kyk maar of en hoe jy wil antwoord.

Jy gee glad nie te veel weg nie, Naomi. Ek het reeds hierbo verwys na die tydsgewrig waarin die verhaal afspeel. Radioverhale was in die tyd voor 1976 aan die orde van die dag in Suid-Afrika, veral in die Afrikaanse uitsaaiwese. Dit was die tyd voor televisie. Mense het gelewe met die oor teen die radio. Dit was die radio en die naaste biblioteek wat ontspanning verskaf het.

Die roman het ’n episodiese struktuur, met hoofstukke en “gleuwe” binne die hoofstukke, net soos daardie radioverhale — waarin die mense hulself so ingelewe het en waarin hulle hulself so sonder voorbehoud herken het (gepraat van ewewêrelde). Interessant genoeg het van die oudste verhale, soos Homeros se eposse, wat ook in die boek ter sprake kom, ’n soortgelyke episodiese struktuur. Was Homeros se eposse dalk soos Die geheim van Nantes van sy tyd, Die Du Plooys van Soetmelkvlei?

Waaroor handel die storie(s), as jy dit in 'n sin moet opsom?

Die stories handel oor die veelvoud én veelledigheid én onderlinge verbintenis van alle ervaring; en ook die onreduseerbaarheid van die menslike bestaan. ’n Mens kan nie sê “dit” is die menslike ervaring, of “dat” nie. Maar bygesê, dit gaan ook oor die herkenbaarheid van die bekende in dit wat gans ánders is.

Ek sal ’n verdere sin as antwoord op jou vraag waag. Twee van die boek se karakters is inheemse sjamane, Oom Willempie en die vrou Reent. In dié twee “velddokters”, soos Verdomp hulle noem, se verwysingsveld is daar veel minder as normaalweg van ’n onderskeid te bespeur tussen die gedagtes as realiteit en die realiteit as idee (wat die realiteit immers noodwendig ook moet wees). Dit lê alles op dieselfde spektrum. Die vertelling eggo hierdie siening. Dit kom neer op die gelykstelling van die wêreld en sy moontlikhede.

Dié truuk van die boek, myns insiens, is dit: Om die tasbare wêreld relatief vervaag of uitgedof voor te stel, en die gedroomde wêrelde in te klee. Sodat albei éwe konkreet voel. Dirkie wat letterlik afwesig word in die verhaal, soveel so dat hy nie op foto’s kan vertoon nie en later vermis raak, is ʼn voorbeeld van hierdie vervaging van die gegewe werklikheid.     

Op die agterblad staan: "lees ook oor die mense wat meer as een maal lewe, of iemand wat so skaam was dat hy nie op foto's vertoon nie" — is dit 'n bonatuurlike verhaal?

Ek dink mens kan die verhaal as bonatuurlik beskryf, ja. Maar wat is nié bonatuurlik nie? Die natuurlike is maar net die bonatuurlike waaraan ’n mens reeds gewoond is.

Wie is die ek, Hermanus Verdomp? Aan wie word die storie vertel? Die Royal-bakpoeierblik —wie vertel wie vertel wie vertel wie?

Daar word na verskillende mense verwys met die woord “ek”. Verdomp verwys na homself as “ek”, en ek as Naudé verwys na myself in die voetnotas as “ek”. Maria verwys eweneens na haarself in haar dagboek (’n gegewe in die boek) as “ek”. Rentia Melck verwys in haar e-posse (aan my, C-PN) ook as “ek”. En ’n hele swetterjoel karakters verwys in hul dialoë na hulself as “ek”.

Daar is kommentare, en kommentare op kommentare. Daar is heelparty ekke. En ek tel drie of vier “ek-vertellers”. Jy is reg: Dis ’n bietjie soos die Royal-bakpoeierblik van Opperman. Maar daar is net een sentrale ek-verteller: Hermanus Verdomp.

Ons weet van die begin af al: hy (Hermanus) is verlief op Anna. En hy kan dit nie sê nie. Is dit 'n liefdesverhaal? Meerdere tragiese liefdesverhale? "'n Teëspoedige seëning" is hoe die romantiese verhouding tussen Hermanus en Anna beskryf kan word. Wat het jy daarvan gedink, Charl-Pierre? 

Ek dink die verhaal (verhale) van Hermanus en Anna word oplaas “ge-frame” deur die laaste twee hoofstukke (76 en 77). Veral hoofstuk 76 is die sleutel wat hul verhouding ontsluit.

Binne die konteks van die storie is daardie sinsnede “teëspoedige seëning”, wat jy aanhaal, ʼn verwysing na die Pous wat per ongeluk voet aan Suid-Afrikaanse bodem gesit het. Maar slegs per ongeluk was dit, weens ʼn storm wat gemaak het dat sy vliegtuig hier moes land. Dit was vir die Roomse sendingstasie in die storie ʼn dubbelsinnige seëning omdat die Pous die land onwillig besoek het. Verdomp beskryf sy verhouding met Anna ook as ʼn “teëspoedige seëning”, en die leser moet maar lees en uitvind waarom.

Daar is twee breë verhaalstrome: Dirkie en Maria, en Anna en Hermanus. Albei is liefdesverhale.

Daar is wel tragiek in die boek, ja. Dat die tragedies bestaan, is deels omrede die politieke en sosiale opset van die tyd waaroor die boek handel. Dis een helfte van die toonaard. Maar die roman gaan stadigaan oor in komiese tragedie, en vandaar oor in satire. So jy kry ook die versnyding: komiese tragedie. Sommige dele is meer tragies, ander dele meer komies of meer satiries.  Sommige lesers se oog sal die tragiek vang, ander se oog sal val vir die satire. Daar is dele wat glad nie snaaks is nie, wat uit en uit tragiek is. Dink aan die hoofstuk van Maria, die kind, wat deur stemme “beset” word. Dis geen grap daardie nie.   

Die tweede deel is merendeels distopiese satire. Dink aan die Lyksovlakte wat besig is om te vergaan en aan die wyse waaróp dit vergaan. Die satire is onbewustelike satire. Dis die styl daarvan wat “onbewustelik” (deadpan) is. Vergelyk ’n mens dit met die werk van Etienne Leroux, dan sien jy hierdie verskil. Laasgenoemde se boeke is bewustelike satire, waarin die vertellerstem bewus is van die satire.

Steeds by Verdomp. As enigiemand hom aanspreek, is dit 'n soort vloekwoord. Het jy ook aanvanklik met die van, soos met die res van alles wat die storie omring, gedink: dit prikkel my, kan dit waar wees, maar tog voel dit nie soos 'n leuen nie?

Ek het presies so daaroor gevoel, ja. Die naam is tegelyk vreemd én bekend. Op bl 372 is verwysings na verwante vanne, soos Verdom en Verdun. Dis vanne wat bestaan. En kyk maar na die telefoongidse: Domp en Dommisse. Ek dink Verdomp se van is een van die meer ordentlikes.

Foto van Charl-Pierre Naudé: Alet Pretorius

"Kan aanspreeklikheid voorlopig wees?" ('n Sin uit die boek, 'n vraag aan jou.)

Nee, aanspreeklikheid kan nooit voorlopig wees nie. Dis ʼn absurditeit. Daardie sin is ’n aanklag teen sy spreker in die roman. Jou aangehaalde sin kom uit die mond van ’n apartheid-polisieman. “Voorlopige aanspreeklikheid” het sy absurde eweknieë in sommige van vandag se politieke redenasies ook.

Ek bly by die boek se taalgebruik. Wie s'n is die volgende?: "Dit was hoë slanke vensters, bruide van glas". Hoe het jy die omgewing gevisualiseer? Het jy dit besoek, terwyl jy geskryf het?

Dis Hermanus Verdomp se taalgebruik. Hy is geneig tot vergelykings. Sulke langwerpige erkervensters met ʼn bobbel-en-skouersvorm aan die bokant, die vensters wat langs mekaar ingevoeg is, is nie aan my onbekend nie. En dis dikwels verglansde glas met silwer inlegte as versiering.

Ek ken wel sulke omgewings. Ek het al soortgelyke omgewings besoek, en ook al daar gewoon. Maar as jy my vra: was ek al in die Lyksovlakte, dan is my antwoord: nie by name, nie, nee. Maar ek het al lykso-agtige plekke gesien. Plekke wat mens aan ander plekke herinner. Daar is een buitekant my venster.

Die spookagtige foto (bladsy 20). Is dit dalk eerder 'n spookstorie?

Die woord “spoke” kom voor in die roman. Dis ’n woord wat vir vele onverklaarbaarhede in die lewe gebruik word. Maar soos Verdomp se storie wys: Ons weet nie altyd wat spoke is nie. Dis dalk ’n deel van onsself.

Kantaantekeninge van die een wat die boek geskryf het verskyn dwarsdeur die boek, plotseling en onverwags. Is die boek fiktiewe niefiksie?

Ek dink nie dit sal verkeerd wees om dit so te beskryf nie. Dis hoe Hermanus Verdomp dit sien. En dis dalk ook nie-fiktiewe fiksie. Op bl 343 maak Anna een van haar simpel grappies, sulke “knock-knock, whose there?” goeters, aan die klante van die boekkaravaan: “Wat is die verskil tussen fiksie en niefiksie?” En sy antwoord dan: “Moenie-fikseer-nie. Dis die verskil julle!”

Dis 'n storie, maar dis ook die waarheid van die een wat dit vertel het en daar is boonop 'n navorser wat alles moes uitsnuffel en herskryf. Iets soos Stephanus Muller se Nagmusiek?

Ek het tot my skaamte nog nie Stephanus Muller se hoog aangeskrewe boek gelees nie. Metafiksionele tegnieke ondersoek die aard van kennis, die aard van argivering, een van die postmoderne kultuur se groot onsekerhede. Vandaar die ondersoek, ook in die letterkunde, en op sulke velerlei maniere.

Ek skryf vir myself neer terwyl ek lees: "vreemde natuurverskynsels, die waarheid in die land vreemder as fiksie". Wat dink jy?

Ek dink die waarheid van hierdie land ís vreemder as fiksie, vir seker, Naomi. Maar waarheid en fiksie is ook bloedfamilie. Hulle word albei deur die menslike waarneming opgelewer. G’n wonder hulle lyk so op mekaar nie.

Nog iets oor die taal, ek haal weer aan: "Daar is geskiedenisse agter geskiedenisse. Is gedagtes ook 'n manier van gebeur? Is blote moontlikhede ook 'n vorm van gebeur? Veral as dit 'n groter invloed op lewens uitoefen as die sogenaamde werklikheid?" Het JY hierdie vrae gevra toe jy die storie ontdek het, Charl-Pierre? Wie is aan die woord hierso? 

Dis Hermanus Verdomp, die skrywer van die verhaal wat daar aan die woord is. Ek sou wel byvoeg dat ek dit met hom heeltemal eens is. Ek is bly jy het daardie sinne aangehaal, want dis sentrale sinne in die opset van die roman.

Foto van Charl-Pierre Naudé: Alet Pretorius

Ek dink aan jou nawoord. En ek wonder wat jy dink. Ly iemand aan skisofrenie? (Hoe verskil verbeelde werklikhede en stories dan nou waarlik hiervan?)

In terme van Verdomp se verhaal, as jy dit afspeel teen sommige opmerkings gemaak deur Rentia Melck teenoor myself (CP-N) in die voetnote, is die moontlikheid daar dat Verdomp vir ’n tyd lank in sy lewe ’n skisofrenielyer was. Daar is sprake in die verhaal dat hy gehospitaliseer was in ’n inrigting. Miskien is dit die rede waarom hy nie meer enige iets met sy boek te doen wil hê nie? Omdat hy nou verby daardie situasie beweeg het? Ek weet nie, dis vir die leser om te besluit. Maar eweneens bly die feit ook staan: Daar is hierdie mense in die boek wat hierdie ervarings gehad het. En daar is teorieë in die wetenskap en filosofie wat die moontlikheid daarvan ondersteun.

Wat is die waarheid?

’n Goeie vraag! Altyd.

Hoe lank het dit jou geneem om die boek te skryf?

Van wie praat jy? Van myself of van Verdomp? Jou ou ewelewende smous, Naomi! Verdomp impliseer dat die boek hom so twee tot drie jaar geneem het om te skryf, as ek reg onthou, vanaf 1985 tot 1987. Vir my sou die boek nie minder as ses tot sewe jaar geneem het nie, en aangesien dit onder my naam gepubliseer is dink ek die leser moet my in hierdie saak as die verwysingspunt neem. Die saadgedagtetjies van die temas (as ek nou vir myself praat, nie vir Verdomp nie) was jare lank, dekades by my aanwesig.

Het die boek jou lewe verander? Op watter maniere?

Naomi, ek dink so, ja. Die boek was vir my soos om deur ’n sleutelgat te kyk na ʼn ander wêreld. Die mense wat ek so afgeloer het, ek bedank hulle uit die diepte van my hart: Anna, Hermanus, Dirkie, Maria en die ander. Dit was bevrydend vir my om my “self”, daardie selfingenome trapkar van die digkuns, agter te laat en ánder lewens te beskou. Ek dink die boek het my gehelp om te groei. Dankie vir jou tyd en jou aandag, Naomi. Dit was ’n baie lekker gesprek.

The post <em>Die ongelooflike onskuld van Dirkie Verwey</em>: ’n onderhoud met Charl-Pierre Naudé appeared first on LitNet.

Rudi Buys se Brugbouers: Die Reitz-video en die pad na versoening is onlangs by Protea Boekwinkel op Stellenbosch bekendgestel. Willie Esterhuyse het met hom gesels.

Video opgeneem deur Naomi Bruwer.

Rudi Buys
Foto: Naomi Bruwer

Willie Esterhuyse
Foto: Naomi Bruwer

Brugbouers: Die Reitz-video en die pad na versoening
Rudi Buys
Uitgewer: Penguin Random House
ISBN: 9781776091843

Opsomming

Lees ook

Brugbouers deur Rudi Buys: ’n lesersindruk

The post Video: <i>Brugbouers</i> deur Rudi Buys word bekendgestel appeared first on LitNet.

Kantelpunt; Hipomnemata van ’n konvensionele, middeljarige, wit, Afrikaanse vrou
Sophia Kapp
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799390919

Sophia Kapp gesels met Naomi Meyer oor Sophia se boek Kantelpunt.

Sophia, baie geluk met Kantelpunt. Daar is so baie aspekte van die boek waaroor ek jou wil vra, maar hier is 'n paar vrae om agtergrond te skep: Waaroor handel die boek? Wat is die storie, wie is die hoofkarakter?

Die storie handel oor 'n konvensionele, middeljarige, wit, Afrikaanse vrou se soeke na haar eie stem. Dit is nie my storie nie, maar dis die storie van 'n vrou wat in die tyd grootgeword het waarin ek grootgeword het, en geleer het om aanvaarding te "verdien" deur stil te bly — in haar huwelik, haar gesin, haar werkskring, die kerk, die samelewing, in Suid-Afrika. Sy is grootgemaak met die idee dat 'n vrou opoffer, opvreet en stilbly, en solank sy dit doen, bly die strukture waarbinne sy moet leef haar goedgesind. Maar dan ondergaan sy 'n histerektomie, en sy word losgesny van die ding wat konvensioneel van haar 'n vrou gemaak het. Sy moet dan binne hierdie "nuwe" bedeling vir haar 'n nuwe vrouwees skep en haarself herdefinieer. 

Jou boek is nie 'n romanse nie, is dit 'n anti-romanse? Hoe sal jy dit beskryf?

Nee, dit is nie romantiese fiksie nie. Ek weet nie eintlik of dit in 'n netjiese kategorie pas nie. Dit is deels ekspressionistiese introspeksie, deels selfskrywing, deels protesskrywing, deels storieboek. Eintlik wil ek dit nie eers definieer nie, want Nellie behoort nie meer aan my nie, sy behoort nou aan die leser. En elkeen mag van haar maak wat hulle wil. 

Toe ek die omslag sien, met die vrou wat selfversekerd en kwaad daar staan, het ek aan agentskap gedink – sy vertel haar eie storie. In dié land word klem gelê op al die ander stories wat nie gehoor word nie, maar hoekom hierdie wit middeljarige vrou s'n?

Ek het self (meer as een keer in meer as een konteks) beleef dat (ouer) wit, Afrikaanse mans van my verwag om stil te bly omdat ek 'n vrou is. Ek word beskou as uitgesproke omdat ek 'n mening het en dit lug. As ek 'n man was, het niemand 'n oog geknip nie en het ek geen aandag getrek nie. Maar omdat ek 'n vrou is en sê ek is 'n mens en ek het 'n stem, is ek eienaardig. Toe is ek op 'n kol in 'n geselskap waar 'n jong, swart meisie vir my sê ek mag nie aan die debat oor die nuwe SA deelneem nie, want ek is 'n wit, Afrikaanse vrou en ek het my beurt gehad om te praat. 

Die onregverdigheid van die situasie het my soos 'n voorhamer getref: Vir jare lank moes ek stilbly omdat ek was wie ek was (wit, vroulik en Afrikaans), en nou moet ek weer stilbly omdat ek is wie ek is. Nellie se storie is daaruit gebore.

Die storie begin by 'n ginekoloog. Vrouwees is sentraal tot die storie. Wil jy iets hieromtrent sê?

Die storie is saamgestel om Nellie in al die kontekste te plaas waarin sy "minder" gemaak word (en haarself minder maak) om in te pas. Enige vrou weet 'n besoek aan die ginekoloog is die plek waar jy en jou vrouwees oopgespalk word sodat dit onder 'n mikroskoop ondersoek kan word. Jy voel op min plekke so weerloos. Maar dit is ook omdat die vrou se verbondenheid aan haar uterus so sentraal in die storie staan. Reg aan die begin is daar 'n spreuk Tota mulier in utero  wat jare lank die beginsel was waarop geslag bepaal is: Die uterus is die ding wat van jou 'n vrou maak. Die vraag ontstaan dan wat jy is as jy nie meer 'n uterus het nie. Hoe lyk so 'n vrou se vrouwees? Dis Nellie se vraag, en dis haar reis.

Jou persoonlike taalagtergrond: dink jy dit beïnvloed dit ook jou manier van skryf? Vertel asseblief meer van jou werk, van jou elke dag se besigwees met woorde?

Ek is voltyds taaladviseur vir die Virtuele Instituut vir Afrikaans. Dis 'n heerlike, verrykende werk waar ek voltyds met woordeboeke en grammatika besig is. Maar dis ook baie oorheersend linkerbreinwerk. Ek het begin skryf om die sleur van redigering en vertaalwerk te breek en net so 'n slag weer gebalanseerd en emosioneel mens te raak.

Ek lees heelwat aanhalings tussendeur en die titels van elke afdeling spreek boekdele: tota mulier in utero, hipomnemata. Jy is 'n woordmens. Is daar enkele van die aanhalings of woorde waaroor jy iets wil sê? 

Die aanhalings speel in hierdie storie 'n bepaalde rol. In die eerste plek is dit 'n genre: in die storie word die term "hipomnemata" gedefinieer. Die antieke Grieke het notaboekies by hulle gedra waarin hulle alles neergeskryf het wat hulle opgeval het en waaroor hulle moes nadink of besin, en dan is hierdie hipomnemata later omskep in behoorlike verhandelinge waarin hulle die probleem of kwelling sou oopskryf. Kantelpunt is Nellie se hipomnemata. Dis met ander woorde die rou materiaal waarmee sy later 'n behoorlike verhandeling oor haar eie stryd gaan skryf. 

Ek het spesifiek hierdie genre gekies omdat ek van die begin af mense wou stilmaak wat op enige tydstip vir Nellie sou wou sê: "Dis nie so erg nie." Want dis hoe die mense om ons en die samelewing ons stilmaak. Hulle laat jou verstaan jou ontsteltenis is ongeldig of vreemd of kleinlik of dom of mal. Kyk maar hoe maak politici met enigiemand wat hulle kritiseer: Hulle hang by voorbaat etikette om die opponent se nek, sodat niks wat die opponent sê as geldig beskou word nie. "You don' t count, you're fake news." So maak narcissiste: Hulle verkleineer jou sodat jy naderhand dink jy moet maar liewer stilbly. 

Die aanhalings is daar sodat die leser weet niks wat Nellie ervaar en geen reaksie wat Nellie het, is ongeldig nie. Daar is 'n rede waarom sy voel wat sy voel, dink wat sy dink, en optree soos sy optree. Dit beteken nie sy is altyd reg nie, maar dit beteken haar reaksie is geldig.

In hierdie boek is daar heelwat besinnings oor die huwelik — die evolusie van vrouwees, van 25 se selfversekerdheid tot 50 se onsekerheid, byvoorbeeld. Dink jy vroue praat gereeld hieroor, of genoeg hieroor? Of hou almal saam die status quo in stand soos wat dit is?

Dis deel van die hele stilblykwessie. Ek dink vroue praat daaroor, maar met hulle vriendinne of in kringe waar hulle veilig voel. Hulle praat nie kollektief daaroor nie, daarom verander dinge so stadig. Maar Nellie se ondersoek van vrouwees behels meer as net haar plek in 'n huwelik. Sy wonder oor oor haar plek in haar gesin, in haar skoonfamilie, in die kerk, in haar werksplek en in die land. Want oral is daar vir haar 'n netjiese kassie om in te pas en oral gaan sy verwerp word as sy nie inpas nie. En die grootste aanklaers in die verwerpproses is nie mans nie, dis ander vroue.

Tog bestaan jou boek nie uit stereotipiese figure nie. Mans versus vroue, maar tog 'n sagte man ook, soos die ginekoloog — bruin, vriendelik, manlik, 'n mens met deernis. Waar kom jou karakters vandaan? Ken jy sommige van hulle? Of verkies jy om hulle op te maak, uit te dink, te vorm en lewe in te blaas? Wat is jou werkswyse?

Dit sluit aan by bogenoemde: Ons is almal in 'n mindere of meerdere mate slagoffers van 'n bestel wat aan ons oorgelewer is. Ons is almal aandadig aan die oorlewering van die bestel aan die volgende geslag. Nellie staan op die kruispad waar sy moet besluit hoe diep haar aandadigheid lê en wat sy veronderstel is om te doen om dit om te keer.

Weet jy al vooraf, as jy begin skryf, wat presies gaan gebeur? Skryf jy vir jouself agtergrond neer van die karakter en allerlei besonderhede van wie sy is voordat jy met haar begin werk? Of is dit 'n meer organiese proses?

Ek dink die storie klaar voor ek begin skryf. Ek weet nie wat ek in elke liewe paragraaf gaan skryf nie, maar die struktuur is klaar bedink voor ek begin. Die hoofkarakters maak ek ook volledig klaar sodat ek weet presies wie, wat en hoe elkeen is en hoe hulle in die storie inpas. Dis een van die maniere waarop ek keer dat die storie met my weghardloop — dis lekker om karakters te skep, maar as hulle nie vir die storie iets beteken nie, moet hulle afsterf.

Pa's en dogters — ma-dogter-verhoudings, en ouer-kind-verhoudings (ouer kinders). Jou boek handel ook oor die kompleksiteite hiervan. Daar is kommentaar op die kerk, op die konvensionele gesinslewe, en die sosiale kommentaar op die Afrikanervolk. Waar begin jou hoofkarakter se aanvanklike kantelpunt, dink jy? (Ek sal nie oor die laaste kantelpunt vra nie, anders gee dit te veel weg. Maar ek hou van die dubbelsinnigheid van die titel.)

Nellie beleef verskeie kantelpunte deur die loop van die boek. Dis bietjie die aard van 'n ondersoekende ingesteldheid — jy kan nie so word en dan nie elke nou en dan beleef hoe jy in 'n ander rigting gestuur word nie. En ja, haar wêreld kantel nie net een keer nie. Alles wat sy vantevore as konvensionele kennis aanvaar het, kantel. Maar die belangrike is dat sy balans moet hou. Sy sê dit ook: Sy wil nie, omdat sy met die patriargie ontevrede is, 'n mannehater wees nie. Sy wil nie haar bra verbrand nie en sy wil nie haar grimering weggooi nie. Sy wil met ander woorde al die liggame en mense en organisasies en konvensies wat vir haar voorgeskryf het hoe om 'n vrou te wees, stilmaak, ook die linkses en radikales en die woedendes wat oorlog wil verklaar. Sy wil nie die patriargie verruil vir 'n ander stel voorskrifte nie. Sy wil bloot self kan sê wie en wat sy is en hoe haar vrouwees lyk.

Wat geniet jy om te lees? Of andersins: teater, film, kuns?

Ek lees baie min, want as 'n mens 16 uur per dag met woorde gewerk het, is 'n mens naderhand sat daarvoor. Ek vrek oor Aaron Sorkin se TV-reekse (The West Wing is my gunsteling) en ek gaan eendag met Bach die ewigheid in. Maar enigiets wat my siel voed, is vir my kosbaar. Soms is dit om by 'n vriendin op die bank te lê en niks te sê nie.

Sjokolade of wyn?

Albei. En nog brood en kaas en olywe en patee en koffie en likeur en gemmerkoekies ook. Ek leef gulsig. Dis mense wat nie weet dat gulsig en gierig twee verskillende goed is nie, wat met gulsig 'n probleem het.

Jy skryf oor politiek, oor gay verhoudings, oor temas waarvan mense miskien wegskram. Dink jy mense in hierdie land praat en dink graag oor onderwerpe soos waaroor jy skryf? Of is dit jou karakters se leefwêrelde en dit kon nie juis anders nie?

Ek dink ons beweeg in 'n praatfase in. Maar ons moet versigtig wees hoe ons die gesprek voer, want ook in die lospraat en oopskryf van dinge moet daar balans en begrip en deernis wees. Dit help nie ons vervang verstikkende konvensie met verstikkende anargie nie. Dis alles goed en wel om te sê die patriargie moet uitgeroei word (en dit moet), maar dit help nie jy vervang net manlike voorskrywers met vroulike voorskrywers nie. Veral in akademiese kringe is die gendergesprek gekaap deur mense met politieke en sosiale agendas, en daar is 'n verdagmakery en ondermyning aan die gang wat ek nie lekker kleinkry nie. (Ek vermoed dis 'n mishoopding, maar ek is nie "in" genoeg om seker te wees nie.) Uiteindelik is 'n samelewing se storie die somtotaal van al die stories wat uit sy mense kom. Dis al die stemme wat opgaan, nie net dié wat die hardste skree nie. Daarom is Kantelpunt ook maar net een stem. Idealerwys moet daar baie sulke stemme opgaan, wat elk 'n eie storie met 'n nuwe perspektief vertel. Eers as almal se stories vertel is —gay, straight, man, vrou, trans, bi, wit, swart, bruin en al die ander groepe waarvan jy kan deel wees —sal die samelewing se storie behoorlik vertel wees. Dis hoekom dit vir my so ontsettend gevaarlik is om skryfwerk te lewer om 'n sekere narratief, 'n uitgewer se voorskrifte of 'n gemeenskap se voorkeure te pas. Dan is dit 'n stem, maar dis 'n vals profeet!

Ek wou vra: plek-plek is dit 'n woedende boek. Hoekom? Of: is dit? Maar dalk is dit onsensitief om so te vra. So asof 'n vrou nie mag kwaad word nie, maar net mans. 

Ja, Kantelpunt spruit uit my eie woede en frustrasie, en dit was 'n losskryf van my eie ongedurigheid met mense se behoefte om ander minder te maak, kleiner te maak sodat hulle in beheer kan bly. Wat my verstom het, is my konvensionele mansvriende se reaksie op die boek voor hulle dit nog gelees het. Dis asof hulle bang is om nog 'n slag te hoor hoe sleg hulle is, want hulle is al so vuisvoos geabsorbeer aan feministiese aanslae dat hulle begin rebelleer. En dis asof dit nie tot hulle kon deurdring dat ek die reg het om te sê dat ek onbillik behandel is/word sonder dat hulle dit as 'n persoonlike aanval hoef te beleef nie. 

Toe ek dit snap, het ek vir die eerste keer verstaan hoe slagoffers van rassisme voel: Hulle word beledig en verneder, en as hulle sê dit gebeur, is daar ordentlike mense wat sê hulle kan nie meer na sulke uitsprake luister nie, want hulle is vuisvoos en moeg vir die aantygings.

Dit het my laat besef dat 'n wit vrou in 'n baie unieke posisie is: Sy is in die rassedebat die aangeklaagde, maar in die genderdebat is sy die aanklaer. Dit maak haar 'n baie belangrike deelnemer, want sy is die een wat met empatie behoort te kan luister na mense wat verniel is. Sy behoort vanuit haar eie verwysingsraamwerk te weet wat die prys is van voortdurende, ingeburgerde, ingebedde aftakeling en 'n gebalanseerde en oorwoë mening te gee wanneer daar oor diskriminasie op ander terreine in die lewe gepraat word. Sy kan ook, vanuit haar eie ervaring, mense identifiseer en ontmasker wat 'n werklike probleem (soos rassisme, seksisme, genderdiskriminasie) gebruik om 'n gemeenskap te polariseer. Natuurlik kan ander mense ook gebalanseerd wees en empatie hê en sinvol aan die debat deelneem, maar 'n vrou het dit aan haar lyf gevoel. Haar verpligting teenoor haar landgenote is dus anders. Haar verpligting teenoor die lewe is anders. En dis as sy daardie rol vervul wat sy werklik geldig word en haar plek volstaan.

The post <em>Kantelpunt</em>: ’n onderhoud met Sophia Kapp appeared first on LitNet.

Book title: The Enumerations
Author: Máire Fisher
Publisher: Umuzi
ISBN: 9781415209646

Máire Fisher tells Naomi Meyer about her book, The Enumerations.

Hi Máire! Congratulations on the publication of your book, The Enumerations. Please can you elaborate on all the meanings of the book’s title?

Hello, and thank you for taking the time to ask me such interesting questions about The Enumerations!

The title was an absolute gift from my editor, Frances Marks. I’d been toying with all sorts – The power of five, Saving Noah Groome, Noah and the dark – and one I really liked: Side effects. I really wanted the title to show that a condition like OCD doesn’t affect only the person who is battling against the condition – it has a knock-on effect on the people around him. But, if you google “Side Effects” (I’ve just done so again now), you get 180 million hits if you put it into inverted commas, 834 million if you don’t. So, a novel like mine would have sunk without a trace. That left me pretty stuck. When Frances suggested The Enumerations, the title clicked – like something that had been waiting to find a home. Using the plural made it feel like a family surname. So, that covered the side effects aspect of it. And then, there’s the word itself. Noah is a counter, a balancer, a checker, a follower of self-imposed rules, a list-maker. He draws strength from the number 5. His life is all about (and I mean all about) keeping everything in order, aligned, numbered and listed. So, from the word go, the title helps to show what sort of OCD he battles with.

Sometimes, it feels as if society is obsessed with counting, anyway. Keeping score. Counting how many people like a post on Facebook. Counting the days till the next holiday. Maths! How important it is to obtain good marks. When have you, while writing this book, discovered enumerating to be a problem/compulsion?

For Noah, as I mentioned above, it’s a constant and ongoing problem. And it’s exacerbated by the fact that the rules he creates, the ones that make him a prisoner in his mind, are constantly evolving. So, while chanting words connected to 5 (pentagon, pentathlete, pentasyllabic) might once have worked for him, that soon doesn’t feel effective, and so he has to build on that rule and create others. Using numbers (in sets of 5 as often as possible), counting every step, breathing in and out in sets of 5, timing every little thing he does – the more he meets his need for order, the more the need grows, and with it his anxiety.

In the course of writing this book, when I mentioned to people that I was writing about a boy with OCD who was a counter and a checker and a balancer, many people said to me that they, too, had traits that they felt were strongly OCD. Not just ones like Noah exhibits, but others, similar to those Noah’s father, Dominic, lists in the book. The big difference, though, is that not all of us are beset by the crushing anxiety that accompanies the fear of not getting it right, and what will happen to us or our loved ones if we don’t follow our self-imposed dictates to the letter (or, indeed, the number).

What inspired you to write this story? The original one, and then the new one, which you finished in the end and had published! (In an interview, you mentioned that you discovered an older, half-written novel in your drawer. And that was the beginning of The Enumerations?)

You’re right! After I finished Birdseye, I decided to revisit a previous, half-finished novel in which there was a young woman called Maddie. She worked in a bookshop and had a brother who was in some sort of care facility, but I wasn’t sure why. So, I decided to explore his backstory. Instead of fitting into that novel, Noah decided he’d like his own story. And he also showed that he was battling with OCD. Once that became apparent, it became my job to research the condition as thoroughly as I could and try to understand who Noah was and how his condition impacted on him and his family. So, yes, that was the beginning of The Enumerations.

Staying with the discovery of older manuscripts and the issue of bringing them to life once again, or changing them, did you find this easy? Or which parts of the process did you find difficult? (Because, when you originally wrote the unfinished manuscript, you were somebody else, and when you rewrote this, you had to go back to another self, in a way. Or do you not agree?)

Well, because this became Noah’s story, most (if not all) of the novel that I went back to is still sitting unfinished. There’s still a young woman sitting in a bookshop, and I think I will go back to her and finish her story. It feels cruel not to! In the meantime, though, she has lost her name and her brother. I’ll have to find some way of making that up to her.

That being said, this novel went through many changes. I started off putting everything into the present tense and using the first person for Noah and the third person for everyone else. Sometimes, I think I should have called it The Incarnations, because Noah went through so many of them. But none of that writing and rewriting was wasted. I needed to find ways of getting inside Noah’s head, because so much of the story happens there, and so writing him in the first person was exceptionally helpful, as was dealing with every event as it happened in the present tense. Making the changes from first to third person, from present to past, was time-consuming, but I was happy that I had initially worked through the novel in that way. I eventually went for a very close third-person telling for all the characters – so close that, at times, I felt as if I were living inside several heads at once.

“All happy families are alike; each unhappy family is unhappy in its own way,” Tolstoy wrote. Can the effects of mental conditions on a family be counted? All families have their own issues, but one in which a member of the family is struggling with OCD must have even more burdens. Do you want to elaborate?

I don’t know that they can be counted. Each family is different, each family member is different, and so the way in which they deal with the effects of a mental condition will, of course, be different. The conditions themselves are different, each arriving with its own set of symptoms.

I’m not an expert; I didn’t even do psych when I was a student, many years ago! All I can say is that I researched Noah and OCD as deeply as I could, and the one thing I felt sure of was that his situation would have an effect on his parents and his sibling. So, looking at this particular family, we have Maddie, a little sister who is fiercely protective of her older brother. On top of that, she understands that her role in the family is to be the good child, the one who gives her parents no problems, because they have enough to cope with. Kate, Noah’s mother, is pretty well stuck in the middle. She has a husband who is reluctant to acknowledge what is going on, a daughter she worries about neglecting and, of course, a son whose condition leaves her feeling helpless. (One might almost say hopeless.) And then, there is Noah, who is fully aware that the dark voice inside his head is not rational, that he cannot control the world and keep it safe for his family, but he is compelled to do so, knowing all the while that his condition is debilitating for both him and his family.

Noah’s story takes place in his seventeenth year, and explores his life and that of his family in the time before that. I can’t say what happens to him in the future, or to his family. I can only wish them well.

The incident at the beginning of the book – is this book a whydunnit, in a way? One understands something about Noah, right from the start, all the many 13s (symbolic, too!). But one still has to figure out whether you are going to like him or not, what is going on with him. Maybe it is not about liking him or not. It is about caring about his circumstances. What do you think? 

I like the idea of it being a whydunnit, but I really do hope that readers will land up liking Noah and understanding more about him. I think it’s really important that we see people as people, not as being defined by their conditions. I hope that The Enumerations goes some way towards destigmatising OCD and, by extension, hopefully other conditions as well. That’s part of the reason why I originally wrote Noah in the first person. So much happens inside his head, he is so reluctant to use his words, and so to understand him I needed to be as close to his thoughts as possible. My ideal reader would be someone who learns to like Noah, to care about him deeply and to care about his circumstances.

Did characters from Birdseye, your first book, inspire you to be reborn again in The Enumerations?

The characters in this story were, as I said, people who arrived in a book I had started writing before the idea for Birdseye came to me, so there’s no rebirth happening there.

What I can say, though, is that Bird herself is in the process of being reincarnated in my third novel (very much a work in progress). Quite a few people said to me that they wanted to see more of her, and so the seed was planted. Bird seems happy to be brought back in a new novel, and she’s off on a pretty hair-raising adventure.

Did you visit psychiatric clinic for research when you wrote The Enumerations? (Maybe this sounds terrible, but then again: writers eavesdrop every day, and spy on friends and relatives. Nothing is sacred. Or is it?)

I didn’t visit psychiatric clinics, but, as I mention in the acknowledgements, I was very fortunate in having as a friend a woman whose daughter was in a facility for young people with OCD in Germany. This young woman gave me such insight into what life there was like, and her mother shared details of what it felt like to be the parent of a young person with OCD. I dedicated the novel to them, because I was profoundly grateful to them for sharing their experiences so willingly.

I also went onto many forums where parents talked about their worries for their children, and where siblings said what it was like to live in a family where someone was battling with a mental condition. I spoke to psychiatrists and psychologists who work in the field of mental illness. It does feel a little like eavesdropping on difficult situations, and that is why I was so very concerned about getting details relating to Noah’s life and those of his family correct. I felt I owed it to him and, indeed, his parents, to be as mindful and respectful and responsible as I could be.

Just this afternoon, as I was finishing your questions, I met with two women, a grandmother and mother of a young girl who struggles daily with emotional contamination, a subtype of OCD that involves fear of certain places or people, because they feel dangerous or have been contaminated in some way, and therefore have to be avoided at all costs.

Both women found The Enumerations really useful and have passed it on to family members, because they feel it will help them understand what they have found so difficult to explain about OCD. The young girl’s mother was sure I either had OCD or had a child with OCD, and so she was very surprised to hear how Noah had come to be. Incidents like this (and hearing that the young woman in Germany struggled to read The Enumerations because it cut so close to the bone) have been deeply gratifying – a real validation of the hours I spent researching Noah and his condition! (The young woman in Germany was really pleased to report that although the read was a difficult one, she was incredibly proud of herself, because she’d been able to call on all she had learned while in the clinic, and so she’d beaten her monsters back.)

I want to ask you about yourself, your Irish name. Were you born in this country? Do you want to say something about your own personal background?

I was born in Zambia and educated in Zimbabwe at the Bulawayo Dominican Convent. My parents emigrated from Ireland in the 1950s, and my mother always said that if she had a daughter, her name would be Máire, a common enough name in Ireland – not so much in Africa! I was taught by German nuns and, as you can imagine, not many of them knew that “Máire” is pronounced Moyra.

I studied at the University of Cape Town, where I met my husband, Rob. After we married, we circumnavigated for four years, and then came home and started a family. I saw a very thin strip of the coastlines of the world. We have two amazing sons, Daniel and Kieran – #bestsonsever. Our home is very quiet these days, now that both boys are out on their own, but happily Kieran is just down the road in Stellenbosch, so he comes home frequently. I think the main draw is our two rescue dogs, Robin and Fynn!

Staying with you, and your main character: please tell me 5 things about yourself.

Oh, great question, riffing off “5 things about Noah”! I’ll stick to 5 things about myself and my writing for this one, if I may.

1. I started writing quite late in life, at the age of 40, when I joined the late Anne Schuster’s writing workshops. I had given myself the workshop as a birthday present, and once I started writing with her, I made sure that I did every course she offered. She was a gifted writing teacher, and I owe so much to her.
2. I like to work away from home, and try to block out chunks of time to write in cafes and on weekends away and writing retreats. I’m lucky that I can write really fast, so can cover page after page, in a desperately untidy scrawl, in the space of a morning.
3. I freewrite nearly all of my first draft writing; I’m a firm believer that my characters know their stories – all I have to do is let them tell them. “Head to heart to hand to paper” – that’s pretty much my mantra, as I’m secure in the knowledge that there’ll be plenty of time for editing later.
4. I used to work as an editor, but stopped that a while ago. I now run writing workshops with a friend of mine, Chantal Stewart, and I love them! There’s nothing better than watching a room full of writers immersed in writing, hearing what they have written, seeing them surprised, excited and delighted by their writing. I also run writing workshops in schools and am on the programme for UCT Summer School 2019.
5. I wish I were rich, for one reason and one reason only – much as I love my day job, I’d love to be able to write full-time. I’d hire a typist – typing up all those handwritten pages is one of my real bugbears! And, if I were really rich, I’d deposit huge amounts of money into my writing friends’ accounts so that they could also write without worrying about paying the rent. Wouldn’t that be nice!

The enumerations by Máire Fisher: a book review

The enumerations by Máire Fisher: reader impression

The post <em>The Enumerations</em>: an interview with Máire Fisher appeared first on LitNet.

Daar's ’n engel in my koskas
Willie Strauss
NB-Uitgewers
ISBN: 9780798177498

Hallo Willie! Geluk met Daar is ’n engel in my koskas. Jou boek is ’n lus vir die oog. Die roomys en kersies op die voorblad lyk heerlik en die ander foto’s in die boek is ook mooi. Van die visuele gepraat: jy skryf in die voorwoord jy het as klein seuntjie gekyk hoe jou ma kos maak. Wil jy dalk vir ons lesers ’n blik op jou lewe gee – van kleintyd tot nou? Anders gestel: hoe lyk Willie Strauss se lewe, en vertel asseblief van jouself?

Ek het op ons plaas Vyfbeker in die Noord-Kaap grootgeword. My pa was ’n skaapboer gewees.

My ma was een van daai mense wat lekker kon kosmaak. Niks fênsie nie. Gewone kos. Trooskos as ons naweke huis toe gegaan het. Daar was altyd iets lekker om te eet en sy het graag vir mense kos gegee. Jy het die hele tyd geëet. Skuinskoek, terte, koue boud met mosterdslaai. Dit het haar gelukkig gemaak. My liefde vir kos het daar op die plaas begin. Ek kook soos sy. As ek nou terugdink ... aan hoe ek "Afrikaanse treffers" geluister het in ons sitkamer met altyd iets te ete. Dit was die begin van my loopbaan in musiek en kos. Daar het die engele al my loopbaan vir my beplan, sonder dat ek dit besef het. Nooit gedink dat my loopbaan in ’n kosrigting sou gaan nie. Dit was ’n natuurlike beweging en ek geniet elke oomblik. Ek het drama studeer by Pretoria Technikon. Na ’n vertoning van "Van Berlyn tot Bapsfontein" het ek besef, dit is wat ek wil doen. Stories vertel met liedjies. As jy vryskut, doen jy mos alles. Ek beoordeel my jonglewe om aan kunswedstryde. Geniet dit om die jong talent te sien. Deesdae doen ek die Kook en Sing-produksie waarin ek my oorspronklike liedjies sing, stories lees en kosmaak. Die mense geniet dit en ek sien uit om volgende jaar by die US Woordfees te kom sing en kook! Magda Swart het my die geleentheid gegee om kosrubrieke vir Rapport Tydskrif te skryf. Sy het my aangemoedig om te skryf. Deesdae gesels ek gereeld op Pretoria FM en RSG oor resepte en kos en geniet elke oomblik daarvan. Om mede-aanbieder van "Kos is oppie Tafel" te wees is vir my ’n fees om te doen. Hoe meer ek kan doen en my besige kop aan die gang hou, hoe beter vir almal om my ... 

Kerrievis

Rondom smaak. Waarom ’n kookboek en watter rol speel kos in jou lewe?

Die kombuis is die plek waar ek regtig gelukkig is. Bella, my bulterriër, is by my voete en proe graag wat ek bak en brou. Ek is nie ’n opgeleide sjef nie. Ek maak net kos omdat dit vir my lekker is. Min dinge is vir my so lekker om te sien hoe mense my kos geniet. Ek moet erken ek sal eerder mense na my huis toe nooi as wat ek by ander sal gaan eet. Ek hou van my sinkhuis. Is my veilige hawe. Ek het lank gedroom om my eie kookboek vas te hou. Die eerste keer toe ek die boek in my hande vashou, het ek die geveerdes bedank. My wens is regtig dat mense lekker trooskos en hartskos saam met die engele in hulle kombuise gaan kook. Dit was vir my belangrik om resepte te kies wat gewone mense kan kook. Nie bestanddele wat jy sukkel om uit te spreek nie. Kos waarmee ons grootgeword het. Saam met my kosstories wil ek jou graag lekker laat eet. Ek is baie bevoorreg dat my manuskrip in die hande van Annake Müller van NB-uitgewers beland het. Sy het my droom nog mooier en spesiaal gemaak met haar kundigheid.

Die reuke van kos speel ook ’n rol, of hoe? Dalk kan jy vertel watter geure bly jou by – van kleintyd tot nou.

My ma is ’n paar jaar gelede oorlede. Sy was so opgewonde toe ek aan die manuskrip begin werk het. As ek haar mis, dan bak ek skuinskoek of anysbeskuit. Die reuk van anys laat my aan haar dink en so nooi ek die herinneringe na my sinkhuiskombuis toe. Van die knie van die deeg af, gesels ek met haar. As daai beskuit uit die oond kom ... breek ek stukke af en geniet met botter, vyekonfyt en biltong soos sy dit altyd vir ons gegee het. Die smaak maak die verlang beter. Kwepers, vye en granate is my ander groot swakpunt en ek is daarvan oortuig dat dit die engele se spesiale vrugte is.

Wortelkoek

Watter resep in hierdie boek is jou gunsteling? As jy een of twee moet uitsonder. 

Ooo, genade. Dit is moeilik. My kerrievis is op die oomblik my gunsteling, veral in die hitte. Ek kan dit die hele dag eet. Die wortelkoek is my ander gunsteling. Dit is regtig ’n jir-like klam wortelkoek vol vreugde.

Wat is jou wense vir Kersfees vanjaar?

Elke jaar dié tyd is vir my ’n stilwordtyd. Om in te asem en die jaar te onthou. Die sleg te vergeet. Dankbaar te wees vir so ’n geseënde jaar. My wens vir Kersfees is engele om elke mens – en borde vol kos, harde lag en stilte binne jouself.

The post <em>Daar’s ’n engel in my koskas</em>: ’n onderhoud met Willie Strauss (en twee resepte) appeared first on LitNet.

Jean Oosthuizen se Die opkoms en ondergang van die NG Kerk is Donderdag 22 November  in Die Bôrdienghuis in Wellington bekendgestel. Jacques Steenkamp het met hom gesels.  Die geleentheid is gereël deur die Breytenbach-boekklub.

Jean Oosthuizen en Jacques Steenkamp
Foto: Naomi Bruwer

Skrywer: Jean Oosthuizen
Uitgewer: Penguin Random House
ISBN: 9781776093267
Prys: R260

Lees ook

Die opkoms en ondergang van die NG Kerk deur Jean Oosthuizen: ’n lesersindruk

The post Video: <i>Die opkoms en ondergang van die NG Kerk</i> deur Jean Oosthuizen appeared first on LitNet.

Charl-Pierre Naudé se Die ongelooflike onskuld van Dirkie Verwey is onlangs by Protea Boekwinkel op Stellenbosch bekendgestel. Louis Esterhuizen het met hom gesels.

Video opgeneem deur Naomi Bruwer.

Charl-Pierre Naudé
Foto: Naomi Bruwer

Charl-Pierre Naudé
Foto: Naomi Bruwer

Louis Esterhuizen en Charl-Pierre Naudé
Foto: Naomi Bruwer

Louis Esterhuizen
Foto: Naomi Bruwer

Die ongelooflike onskuld van Dirkie Verwey
Charl-Pierre Naudé
Tafelberg
ISBN: 9780624084341 

Op ’n dag in die vroeë sewentigs bemerk ’n afgeleë Noord-Kaapse gemeenskap ’n gebou in hul midde waar voorheen net ’n stuk braakgrond was. Drie weke later verdwyn die gebou . . . 

Lees ook oor die vreemde werklikheid van mense wat meer as een maal lewe, oor die jong man wat so skaam is dat hy nie op foto’s kan vertoon nie, en oor die intense liefdesverhouding van ’n paartjie wie se lewenspaaie net vir ’n paar sekondes gekruis het. 
                                ---
Die roman het gedien as ’n voorlegging vir die verkryging van ’n MA-graad in literêre teorie, kritiek en skeppende skryfkuns, gedoen aan die Departement Afrikaans en Nederlands, Duits en Frans, aan die Universiteit van die Vrystaat, in 2016.

Lees ook

Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: Die ongelooflike onskuld van Dirkie Verwey deur Charl-Pierre Naudé

Die ongelooflike onskuld van Dirkie Verwey: ’n onderhoud met Charl-Pierre Naudé

The post Video: <i>Die ongelooflike onskuld van Dirkie Verwey</i> deur Charl-Pierre Naudé word bekendgestel appeared first on LitNet.

Die generaal
Hans Pienaar
NB-Uitgewers
ISBN: 9780624085812

Hans Pienaar gesels met Naomi Meyer oor sy boek Die generaal.

Die grensoorlog, Hans. Waarom dink jy prikkel dit mense deesdae van voor af? Mens sien die herlewing hiervan in mense se belangstelling in soos films soos Kanarie, of die toneelstuk Die reuk van appels. Waarom het jy juis nou Die generaal geskryf?

Daar is seker ’n nostalgie op dreef in die benarde tyd waarin ons leef. Dis sentimenteel en ’n teruggryp na ’n gewaande meer stabiele tyd, wat natuurlik nie so was nie. Miskien is mense ook nou reg om weer na die grensoorlog te kyk vanuit die oogpunt van die dienspligtige as slagoffer, iets wat tot nog toe as irrelevant beskou is. Dit kan ook pure toeval wees dat sekere kunsprodukte op dieselfde tyd gedoen is om unieke redes wat meer met mense se individuele loopbane te doen het.

Deborah Steinmair skryf in haar resensie dat die boek in sekere opsigte ’n Bildungsroman is. Hoe outobiografies is dit? En het jy gedeeltes hiervan reeds jare gelede geskryf?

Die eerste weergawe is reeds in die 1990’s geskryf, maar die uitgewery wat dit sou uitgee, het toegemaak. Hierdie weergawe was heeltemal te woordryk, en te eksperimenteel, en ek en verskeie uitgewers daarna kon mekaar nie vind nie. Dit het agter in my laai beland, en ek het dit eers weer vir die Groot Romanwedstryd in 2018 afgestof en herskryf, en dié keer het ek al die eksperimentering laat vaar en dit net ’n leesbare roman probeer maak.

Dis taamlik outobiografies, ja, maar die verhaal, die intrige, is heeltemal fiktief. Ek was self op Chirundu in die destydse Rhodesië, waar die grootste deel van die verhaal afspeel, en ek was diep betrokke by die voorbereidings vir die inval in Angola.

Ek gebruik die doek waarteen jou verhaal geskilder is (die grensoorlog) as vertrekpunt, maar waaroor gaan die storie vir jou?

Oor die verskillende vorme van rebellie, en wat dit aan jou gees doen, hoe dit jou verander. Soos Willie Burger dit mooi gestel het (ek parafraseer): Die hoofkarakter moet besluit waarom hy nie selfmoord wil pleeg nie, wat natuurlik verwys na Albert Camus se argumente hieroor in Die mite van Sisuphus. Onder die jonges is daar drie soorte rebelle en dan is daar op die hoogste vlak die generaal se eie vorm van weerstand.

Wil jy iets oor die karakters in jou storie sê? (En lewe hulle nog – in jou kop, of in die werklike lewe?)

Dis komposiete karakters, uit verskillende bronne saamgestel. Hulle lewe nog sterk in my kop, maar gelukkig is elkeen ver van die werklikheid af. Daar is dalk net een, mindere karakter wat homself sal herken, maar ek gaan nie sê wie nie.

Hans Pienaar

In jou storie word Johan grens toe gepos. Dink jy hy het meer van ’n keuse gehad as sê nou maar die mense wat na townships geskuif is? Dis ’n onregverdige vraag reg aan die begin, maar het Johan ’n keuse gehad?

Johan kon teoreties geweier het. Alle grensdiens was sogenaamd vrywillig. Maar as jy nie wou nie, is die lewe moeilik gemaak vir jou, en is jy dalk in elk geval ge-"volunteer". Die weermag het altyd maniere gehad om jou te kry waar hulle jou wou hê. Maar Johan huiwer nie, weens die tweespalt wat in hom heers: Aan die een kant geniet hy sy diensplig, die avontuur daarvan, die opwinding van grootskaalse militêre projekte. Aan die ander kant besef hy alles is nie pluis nie – hy is egter net nog te jonk om te sien dat hy bloot ’n pion is, dat hy bitter min sê in sy eie lot het, dat die uiteindelike doelwitte dié van wit oorheersing en onderdrukking is.

"Die absurditeit van die grensoorlog" gee weer wat jou eie indrukke van hierdie oorlog was. Of is dit? Was die oorlog absurd? (En is die lewe en allerlei ideologieë waaraan mense vasklou, dit nie maar in die algemeen nie?)

Ek gebruik self nooit die frase nie – dis die bemarkingmense. Maar ja, oorlog is in sy wese absurd, futiel. Oorloë word bedryf deur die politieke maghebbers van die dag, wanneer rede hul gefaal het. Hulle agenda is nie dieselfde as die dienspligtige s’n nie, hoewel laasgenoemde ’n burger van die land is wat ideaal gesproke deelneem aan die politiek van die land. Op daardie punt alreeds is dit absurd. Vanuit sekere oogpunte gesien is die lewe ook absurd, maar dit beteken nie ons moet mekaar te lyf begin gaan nie. 

Wat was die sneller vir hierdie verhaal? Dalk destyds, maar ook die feit dat dit herleef het, dat jy besluit het: Hierdie verhaal word nóú ’n boek?

Dit het begin as ’n kortverhaal in Engels om my ervaringe op die grens te probeer vaspen. Mense wat die kortverhaal gelees het, het sekere basiese vrae oor die karakters en storie gevra, en in die pogings om hul vrae te probeer beantwoord het dit tot romanlengte gegroei. Met die laaste herskryf het ek ’n meganisme gevind wat allerlei probleme met die spanningslyn eensklaps kon oplos, en dis seker op daardie punt dat dit lewe gekry het. My medewerking aan die boek Ek is Lisa Smit, waarin die moorde op Robert en Cora Smit die sentrale fokuspunt is, het ook ’n rol gespeel om die aanvanklike flou einde ’n hupstoot te gee.

Waaroor skryf jy die maklikste, of watter gebeure dryf jou tot skryf?

Ek skat die verlede, die persoonlike verlede, werk die beste vir my. Dis oor die algemeen moeilik vir my om te skryf, veral omdat ek in ’n Engelse wêreld leef en werk. ’n Mens se Afrikaans raak afgestomp. Komplekse gebeure prikkel my, waarin verskeie ineengevlegte faktore ’n rol speel. Maar dikwels is dit ’n enkele beeld wat iets aan die gang sit.

Jy skryf as vryskutjoernalis vir verskeie publikasies. Vertel iets van hoe jou joernalistieke skryf verskil van die skryf van ’n roman.

Ja-nee, dit verskil soos dag en nag. In die joernalistiek werk jy met die kwessies van die dag, en jy is ingestel op feitelikhede. Dit moet jy saamvoeg in ’n redenasie met ’n vermaaklike aspek. Dis veel nader aan die skryf van essays, veral as jou redakteur jou kans gee om jou verbeelding te laat gaan, soos ek toegelaat word. ’n Roman is iets veel dieper. Dit woel met geskiedenis, geheue, sielkunde, ens, en doen iets op ’n epiese skaal wat deel is van mense se alledaagse brood-en-botter-lewens: die vertel van stories.

Jy het al heelwat bydraes gelewer tot LitNet se universiteitseminaar. En lewer ook gereeld meningstukke vir Voertaal. As jy bestekopname kan maak van hierdie land, wat sien jy? Op die oomblik, en met die oog gerig op die toekoms?

Die polarisasie pla my. Daar is irrasionele halfgodsdienstige formasies aan die linker- en regterkant wat in ander lande en geskiedenisse nog altyd moeilikheid voorspel het. Daar is ’n geweldige renons in Afrikaans, selfs onder wit Afrikaanssprekendes. Ons beleef die opkoms van ’n swart rassisme, en saam met die onnosele meerderwaardigheidsgevoel wat nog onder baie wittes heers, maak dit die toekoms moeilik. Ek dink tog wel die pragmatiese en tegnokratiese sentrum is sterk genoeg om ons deur te trek.

Lees ook:

Die generaal deur Hans Pienaar: ’n resensie

Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: Die Generaal deur Hans Pienaar

Kanarie: ’n dorp is ’n plek in jou kop

Kanarie: persoonlike indrukke

The post <em>Die generaal</em> deur Hans Pienaar: ’n onderhoud met die skrywer appeared first on LitNet.

Elf dae op ’n eiland
Elizabeth Wasserman
Tafelberg
ISBN:  9780624085805

Skrywers oor hul nuwe boeke. Elizabeth Wasserman vertel vir Naomi Meyer van Elf dae op ’n eiland.

Hallo Elizabeth! Die skool het pas weer begin en ek’s seker baie mense droom reeds weer oor vakansie op ’n tropiese eiland. Waar het jy die idee gekry vir Elf dae op ’n eiland?

Ek skryf graag oor plekke wat ek ken – en ek ken die Seychelles redelik goed. Ek ken die see en die diere daar rond en die ekosisteem van die eilande is uiters interessant, sowel as die navorsingswerk wat daar gedoen word. Daar is hope materiaal vir stories – van die ou seerowerskatte wat na bewering steeds daar begrawe is, die geskiedenis van die kokosneutplantasies en boerdery met speserye en vanilla, snaakse stories oor die Britse en Franse besetting totdat die eilande uiteindelik onafhanklik geword het iewers in die 1950’s, en natuurlik die troppe toeriste wat daar opdaag met ’n versugting na ’n paar dae in die son. Die meeste mense beskou die eilande deur ’n waas van romanse. Nie sonder goeie rede nie!

Tog. Hierdie tropiese vakansie is dalk nie heeltemal wat Danika, of die leser, verwag van ’n vakansie op ’n eiland nie. Hierdie aanhaling uit die boek bied dalk ’n leidraad: "So: weens onvoorsiene omstandighede bevind Danika Kuyler, doodgewone graad 11–leerling aan ’n redelik ordentlike meisieskool in Kaapstad, met ’n glamorous ma maar min ware vriende, haar eensklaps op ’n eiland iewers in die middel van die Indiese Oseaan." Wil jy dalk kortliks vertel waaroor die storie handel?

Dit gaan oor ’n tiener wat per ongeluk tussen ’n span navorsers op ’n reservaat in die Seychelles beland. Sy leer vinnig van bewaring en tussenin het sy ’n hoop persoonlike krisisse om te hanteer. ’n Ryk sakeman probeer een van die eilande op ’n slinkse manier bekom en die goeie werk van die span wetenskaplikes om ’n paar spesies van uitwissing te red, word bedreig.

Ek hoop die storie is ’n waardige tweede in my “Elf dae”–reeks. Na ek my eie tiener grootgemaak het, bly ek gefassineer met daardie stadium rondom 16 jaar, wanneer die donker wolke van hormone en sosiale intriges soms net so bietjie wegskuif om die groter wêreld daar buite te wys. Ek probeer my stories só skryf dat dit vermaak. Reisverhale werk goed, en snaaks genoeg loop die meeste lesers weg met die idee dat dit romantiese avontuurverhale is. Dan is dit so! Maar ek glo dat enige storie moet op sterker bene moet staan. As jy die boek klaar gelees het, moet jy (bewustelik of onbewustelik) voel dat jy effens ryker is. Jy het van ’n nuwe plek geleer, of nuwe mense. Jy het ’n situasie teëgekom waarmee jy kan assosieer (soos ’n afwesige ouer) en gesien hoe iemand anders, al is dit bloot ’n karakter in ’n storie, sulke probleme te bowe kom. Jy het gesien hoe iemand in min of meer dieselfde situasie as jy dit regkry om sin te maak van haar lewe, op een of ander manier.

Die proloog tot die verhaal dui daarop dat Danika nie net eksistensiële krisisse gaan ervaar nie, maar werklik ook in lewensgevaar beland. Dis ook raaiselagtig dat Danika, soos dit op die agterblad van die boek staan, haar pa vir die eerste keer na sestien jaar sal ontmoet. Dan is daar ook ander kwessies waarmee jou hoofkarakter worstel – wil jy iets meer van haar vertel?

Jonger as 16 is mens baie weerloos. Danika het grootgeword met ’n stel gegewens, en sy het die beste daarvan gemaak sonder om dit reg te kry om ’n merk op haar omgewing te laat. Sy is bloot gewoon. Nie te lelik nie, nie te dom nie, nie te arm nie, nie te ongewild nie. Tieners streef dalk daarna om so deel van die massas te wees, om “in te pas”. Maar dit hou nie vir altyd aan nie. Op een of ander stadium moet elke mens sy spesiale voete vind. Vir Danika kom die oomblik toe sy sien hoe ’n karetskilpad eiers lê op die strand van Cousin-eiland. Die bohaai oor die bewaring van die Aarde maak skielik vir haar sin, want sy besef hoe breekbaar die klein deeltjies is waaruit ons geheel saamgestel is. Hierdie skielike wysheid kan sy oordra aan haar verhouding met haar pa: sy maak vrede met hom want dis belangriker dat sy hom nou het, as dat hy afwesig was in haar verlede. Sy kry bietjie rigting in die elf dae waarin die storie afspeel. Sy kry ’n plek wat haar pas.

Jou vorige boek, Elf dae in Parys, is deur die ATKV bekroon en die titel mag dalk ooreenkomste toon met hierdie nuwe een van jou, maar die karakters en die verhaal is anders. Waarom die spesifiek elf dae en waarom bestemmings in verre lande?

Die parallelle in die stories (en in die wat nog hopelik kom, want “Elf dae” word ’n reeks) is die krag van reis en nuwe ondervindings, spesifiek op ’n ouderdom waar mens baie vatbaar is vir nuwe invloede. Veral wil ek dit lekker maak om te lees. Ons doen baie om ons klein outjies te laat lees, veral in hul moedertaal, maar dan moet ons hulle nie verloor sodra hulle begin soek na lekkerlees–fantasie vir jongmense nie. (Die fantasie is nie so dik in Eiland nie, maar ek sê nog altyd dat die wetenskap meer wonderlik is as towerkuns). In Parys het dit gegaan oor die rol en krag van kuns in ons lewens. Eiland gaan oor bewaring en wat die wetenskap kan doen om die natuur te help. Hopelik gee die temas in die agtergrond ’n bietjie meer skop, sonder om die pret van die verhale te verdun. Ek skryf dus die soort stories wat ek self graag lees: stories met soliede feite–voete, maar ook stories wat jou heel laat voel as jy die boek toemaak. Ek is nie goed met smart en ellende nie – as dokter sien ek genoeg daarvan elke dag. Ek skryf vir my eie vermaak, en hopelik deel ek die pret met my lesers.

Boekresensie: Elf dae in Parys deur Elizabeth Wasserman

Jy is ook bekend vir die Anna Atoom–reeks en ander boeke vir jonger kinders. Wat is vir jou verskillend aan die skryf vir jonger kinders en dan tienderjarige lesers?

Definitief moet jy ’n heel ander stem uithaal. Ek probeer myself inleef in die ervaring van die ouderdomsgroep. Elke woord tel, maak nie saak vir wie jy skryf nie. En intelligensie is daar van kleins af – dus kan jy nie “eenvoudiger” skryf vir jonger outjies nie. Dis eintlik baie moeiliker! Jy moet hul aandag hou deur die pas van die storie styf te draai. Kleiner outjies, soos die wat Speurhond Willem lees, hou ek heeltyd aan die beweeg met allerhande snaakse gebeure. Maar ek probeer die boeke só skryf dat grootmense dit ook sal geniet, as hulle dit voorlees vir hul kinders. Tieners kyk dieper, en hulle is ook baie meer selfbewus. Vir hulle moet jy ’n hele wêreld skep, en hulle harder laat werk om by die storie uit te kom. ’n Boek gebeur mos iewers tussen die skrywer en die leser. Dus moet jy die leser se ervaringswêreld (eerder as ’n spesifieke ouderdom) die hele tyd in gedagte hou, of die storie val op die grond.

Wie is jou ideale leser? 

Die “Elf dae”-stories is vir sestienjariges van alle ouderdomme. Ek raak altyd paniekerig as ek gevra word vir watter ouderdom my boek spesifiek geskryf is. Lesers verskil. Ek lees nog steeds kinder– en jeugverhale. Ek het snaakse goed gelees toe ek tien jaar oud was. Madam & Eve het my eie dogter leer lees, en toe Jeremy Clarkson. Stories het eers later gekom! Dit is erg dat almal “moet lees” en dan word sekere boeke in hul hand gestop. Laat die kind toe om self te ontdek waarvan hulle hou, en kyk wat gebeur! Maar as ouers en onderwysers nie self lees nie, en nie deur hul gedrag wys dat lees so belangrike ding is dat daar tyd daarvoor gemaak moet word nie, sal dit nie sommer ’n aantreklike opsie vir hulle wees nie. My ideale leser is die een wat my boeke vind en sê: "Ah! Dis lekker."

Foto van Elizabeth Wasserman: Brenda Veldtman

Oor die skryfproses: Het jy Elf dae op ’n eiland vooraf beplan en dit toe neergeskryf, of het die storie ontvou soos wat jy dit geskryf het?

Soortvan. Stories spring gewoonlik in my kop terwyl ek besig is met iets anders. Gewoonlik is daar iets wat dit sneller: ’n standbeeld, in die geval van Parys, of ’n prentjie op ’n advertensie bord (in Eiland – ek beskryf daardie gevoel min of meer in die toneel waar Danika in ’n ry staan by doeane op die lughawe en ’n advertensie sien vir ’n luukse vakansie oord). Dan gaan stap ek gewoonlik ’n lang ent met my hond, gryp ’n notaboek as ek terugkom en skryf bladsye vol onleesbare notas waarna ek nooit weer kyk nie, en dan begin ek skryf. Van daar af dra ek maar net die storie oor van ’n plek iewers in my onbewuste, waar dit sekerlik vir jare reeds lê en broei.

Wat dink jy laat kinders en jongmense wat op sosiale media soos YouTube boer, nog graag boeke lees?

Daar is baie pret en inligting op You Tube en ander webaanbiedings, maar outeurskap ontbreek. Dis ’n heel ander ervaring om ’n boek te lees. Ek glo dat al die moeite wat daarin gaan om ’n hele wêreld tussen twee buiteblaaie te skep wel tot iets spesiaal lei – ’n verpakte ervaring. Sosiale media is los fragmente – pret, natuurlik, en onmiddellik herkenbaar. Dit verg minder konsentrasie en voeg op die ou einde miskien minder waarde by? Dus is dit belangrik dat stories van kleins af ’n spesiale plek kry. Dis ’n waardesisteem en ’n kultuurding en daarom verdien dit respekvolle aandag. Ek beklemtoon weereens die krag van voorbeeld: as kinders in ’n huis grootword vol televisieskerms, gaan hulle nie lees nie. As die boekrak ’n trotse meubelstuk is, volgeprop, gelief en gereeld besoek, sal hulle lees. En hulle kinders ook, eendag. Dis belangrik want in boeke bereik ons die lewens van ander mense met baie meer diepte as om hulle op Instagram te volg. Dis nou nie te sê dat sosiale media en die internet nie ’n plek het nie. Maar hoekom net een ding doen?

Wat lees jy graag? Of onlangse lekker boeke vir jou?

Ek lees baie niefiksie – wetenskap en tegnologie. Ek lees graag boeke saamgestel deur wetenskapskrywers soos John Brockman en ek lees ook tydskrifte op die internet. Dan het ek ’n goeie skoot fiksie nodig as vermaak en ek is geneig om ’n paar boeke gelyk te lees. Die beste is wanneer jy iets kry wat jou heeltemal vasgryp en jy vergeet skoon van alles anders waarmee jy besig is. So ’n onlangse lekkerleeservaring was byvoorbeeld A gentleman in Moscow deur Amor Towles. Ek het dadelik al sy ander boeke verorber en kan nie wag dat hy weer met iets vorendag kom nie. Ek is geneig om in sulke “binges” van ’n spesifieke skrywer se werk te verval. Lekker.

’n Karakter soos Tin Tin is vanjaar negentig jaar oud. Wat dink jy oor die tydloosheid, al dan nie, van kinderboekkarakters: soos Pippie Langkous of Heidi, ensovoorts? Wanneer deurstaan ’n kinderboekkarakter die toets van tyd, of watter kinderboekkarakters bly jou by, of het jou kind se verbeelding aangegryp?

Tin Tin, Pippie Langkous, ja! En daar was ’n koddige Sweedse speurder met die naam van Agathon Sax (Nils–Olof Franzén) wat ek verslind het net wanneer ek kon. My dogter was ook mal oor hulle almal, dus tydloos. Alle karakters werk egter nie vir almal nie, en ek kon nooit vatplek kry aan sommige ander wat steeds heel gewild is nie. Winnie the Pooh, byvoorbeeld, was vir my ’n raaisel – heeltemal te vervelig – alhoewel ek mal was oor Eeyore. Wie ken nie sulke mense nie? En Alice in Wonderland! Haar karakters loop die wêreld vol, oral. Ek assosieer persoonlik met die ruspe op die paddastoel (die een wat die waterpyp gerook het). Dit kon ek gewees het, sowaar. Dit is sekerlik die ding: as ’n karakter dit regkry om herkenbare eienskappe vas te vang, dan bly hy/sy/dit van toepassing vêr verby die tyd toe die boek geskryf is. En jou kinderdae is daardie wonderlike tyd van eerste ervarings: die tyd wanneer jou gedagtewêreld begin vorm aanneem en indrukke blywend is. Daarom is dit ’n vreeslike belangrike en verantwoordelike taak om boeke vir kinders te skryf.

The post <em>Elf dae op ’n eiland</em>: ’n onderhoud met Elizabeth Wasserman appeared first on LitNet.

Sanri Steyn: Die rustelose mummie
Theresa van Baalen
LAPA-Uitgewers
ISBN: 9780799383850

Skrywers oor hul nuwe boeke. Theresa van Baalen praat met Naomi Meyer oor Sanri Steyn, die rustelose mummie.

Theresa, jy is die skrywer van die Sanri Steyn-reeks. Onlangs het ek en my dogtertjie Sanri Steyn, die rustelose mummie gelees. My dogtertjie wou weet: wat het jou die idee vir die storie gegee?

Wie het nog nie gewonder wat gaan aan onder ’n mummie se verbande nie? Mummies het al baie die verbeelding geprikkel en in ’n wêreld van sê-nou-maar (waar skrywers gedurig kuier) is enigiets moontlik, ook ’n mummie met spesiale kragte wat eintlik “lewendig” is. Daarby is mummies lekker grillerig, met net genoeg misterie om lesers aan die raai te hou. In rekenaarspeletjies en flieks is die mummies dikwels die slegte ouens. Ek het gedink dat ’n mummie wat Sanri en Markus se hulp nodig het, maar wat ook vir hulle so ’n klein bietjie gevaar inhou, ’n interessante storie sal uitmaak.

My dogtertjie het ook gevra: het jy al 'n regte mummie in 'n museum gesien en hoe het dit gelyk?

 Nee, ek het ongelukkig nog nie ’n regte mummie in ’n museum gesien nie.

My kind wou weet: hoe op aarde kon die mummie dit regkry om daardie Coke te drink? 

Sanri kon nooit agterkom hóé die mummie dit reggekry het om die Coke te drink nie. Al bewys wat sy gehad het dat hy probeer het om die Coke te drink, was die foto’s wat sy voor en na die tyd geneem het. Dit het haar gehelp om tot die gevolgtrekking te kom dat die mummie lewendig moet wees, of dalk een of ander  spesiale krag moet besit. As dit nie daarvoor was nie, sou sy nooit snuf in die neus gekry het of die saak verder ondersoek het nie. En dan sou hulle ook nie die mummie probeer help het nie.

Ek wil graag hoor oor jou as skrywer: wat gee jou idees vir stories in die algemeen? 

Wie weet waar idees vandaan kom? My eerste twee boeke, Aspris-krokkedis en Karla Krullebol, was beslis deur my kinders se manewales geïnspireer.  Met Sanri Steyn was ek doelbewus opsoek na ’n lekker idee wat die pontensiaal sou hê om ’n reeks te kon word. Die idee vir Sanri het homself mettertyd aan my geopenbaar. Met die Vakansiepret-reeks het ek ’n gaping in die mark gewaar, en weer eens doelbewus begin dink oor wat ek kan skryf om daardie behoefte aan te spreek. Die idee het ook mettertyd vanself gekom. Sodra ek ’n storie wil skryf en myself oopstel vir idees, kry ek gewoonlik presies waarna ek soek. Ek staan egter diep afhanklik voor die groot gewer van idees, en dink nie vir ’n oomblik dat ek ooit enige stories self uitdink nie.

Watter boeke het jy as kind gelees en dien dit vir jou as inspirasie vir die boeke wat jy self skryf? 

“Mystery”- en avontuurverhale was my kos. Die eerste biblioteekboek wat ek ooit uitgeneem het, was een van Enid Blyton se Secret Seven. Ek was nege. Van daar af het ek vir jare amper nooit weer aan ’n Afrikaanse kinderboek geraak nie, en het The Famous Five, The Hardy Boys, Alfred Hitchcock and the Three Investigators, en Nancy Drew gevolg. Ek lees tot vandag toe graag tiener- en jeugverhale, en probeer op hoogte bly met veral die nuutste Afrikaanse publikasies. Maar ja, daai eerste boeke het beslis die grondslag gelê vir byvoorbeeld die Sanri Steyn-reeks. En dit was met daai eerste Secret Seven-boek dat ek besluit het ek wil eendag ’n skrywer word.

Wie is jou ideale leser, het jy so iets? 

Nee, ek dink  nie ek het ’n ideale leser nie. Ek hoop wel my stories beland in die hande van onwillige lesertjies, want ek probeer die gegewens van my stories so buitengewoon en verrassend as moontlik aanbied, sodat selfs die onwillige leser geboei sal word en wil aanhou lees.

Vertel my van Sanri Steyn, heldin van jou Sanri Steyn-reeks. 

Sanri is nuuskierig, sy is effens voor op die wa en sy hou daarvan om in beheer te wees. Kortom: Sy het ’n sterk persoonlikheid en staan nie terug vir enige seun nie. Ek het doelbewus ’n storie probeer skep met ’n vroulike hoofkarakter, maar waarby seuns ook sou aanklank vind. Party seuns sterf eerder voor hulle erken dat hulle hulle met “meisiesgoed” ophou, waar meisies dikwels glad nie omgee om te erken hulle lees bv “seunsboeke” nie. Met Sanri is dit anders. Vanuit die terugvoer wat ek al ontvang het, blyk dit seuns lees die stories net so graag en geniet dit net so veel soos die meisies. Ek dink dis omdat Sanri onkonvensioneel is. Sy laat haar nie voorsê nie, en met Markus aan haar kant skep dit ’n bietjie balans in die stories. Daarby spreek die avonture wat sy en Markus beleef tot beide seuns en dogters.

Sanri is 'n joernalis van die Raaiselfontein Gazette. Dis 'n handige manier om haar op die spoor te plaas van die avonture wat sy beleef. Hoe werk jou eie skryfproses: skep jy die raaisel wat jy moet oplos en pluis dit dan so saam met Sanri uit, of weet jy vooraf reeds hoe die storie gaan eindig? 

Ek weet altyd hoe die storie moet eindig, maar ek het dikwels geen idee hoe die storie van die begin tot die einde gaan vorder nie. Meeste van die tyd pluis ek dit saam met Sanri uit.

Is jy besig om nou al aan 'n volgende Sanri Steyn-avontuur te werk, of skryf jy ook aan iets anders? Ook: skryf jy voltyds?

 Daar sal nie in 2019 ’n Sanri Steyn verskyn nie, maar hopenlik weer in die toekoms. Ja, ek skryf voltyds. Ek werk tans aan ’n wetenskapfiksieverhaal vir tieners wat later die jaar verskyn. Ek wil ook die jaar my romanse-skryfvaardighede afstof en weer ’n romanse of twee skryf. Min mense weet dit, maar ses van my romanses het reeds onder die skuilnaam Cheryl Rogers verskyn. Verder skryf ek gereeld artikels en so nou en dan ’n kortverhaal vir Vrouekeur, om die pot aan die kook te hou.

Wat lees jy graag? 

Ek wil graag dink ek lees nogal wyd. Ek is veral mal oor sogenaamde young adult novels, beide in Afrikaans en Engels. Ek geniet ook stories met ’n fantasie-element, wat dikwels ook maar op tieners gerig is. Ek geniet stories oor vrouens en hul lewens, veral as daar ’n bietjie humor by betrokke is. Ek is ’n groot aanhanger van Dan Brown en vind sy verhale baie interessant en boeiend. Ek het onlangs David Michie se drie The Dalai Lama’s Cat-boeke gelees en verskriklik geniet. So, ek kan niks uitsonder nie. Daar is soveel interessante boeke daarbuite, en ek kan maar net hoop ek het genoeg tyd om by almal uit te kom!

The post <em>Sanri Steyn, die rustelose mummie</em>: ’n onderhoud met Theresa van Baalen appeared first on LitNet.

Matthys Strydom vertel vir Naomi Meyer van sy boek Stories teen my muur.

Matthys, jy was die eienaar van die Strydom-galery in George, wat nou gesluit is. Jou boek Stories teen my muur skop af met ’n inleiding oor jou persoonlike reis met kuns. Reg aan die begin vertel jy hoe die ontstaan van jou kunsversamelings te danke was aan jou seun se behandeling in Groot Schuur-hospitaal in Kaapstad. Wil jy kortliks iets hieromtrent vir ons lesers vertel?

Ek dink my belangstelling in kuns is geneties (soos by vele Suid-Afrikaners). Belangstelling moet egter wakker gemaak word deur blootstelling en stimulasie. Dít het eers vir my by die Universiteit van Kaapstad gekom, waar ek (medies) en my latere vrou, Helene Röll (argitektuur), albei eerstejaars was in 1953. Sy het ’n bietjie op skool in Wellington geskilder en ons het saam spontaan die behoefte gehad om na kunsuitstallings te gaan. Die stimulus om van blote belangstelling na die lus om kuns te besit oor te skakel, het eers gekom na die episode van ons seun se operasie wat ek in die boek se inleiding beskryf.

Jy is ’n mediese dokter. Waar het jou liefde vir visuele kuns begin?

Ons familiebesigheid, ’n meubelsaak met takke in Oudtshoorn en George, het ek einde 1968 om sentimentele redes gekoop, toe my vader nie daarmee kon voortgaan nie. Ons het dit geleidelik, oor jare, in ’n kunsonderneming omskep. Die primêre doel was om, met die hulp van Suid-Afrikaanse kunstenaars van wie se werk ons gehou het, die Suid-Kaapse publiek geïnteresseerd te maak in kuns. Dit was harde maar bevredigende werk. Dit het uiteindelik gelei tot ’n suksesvolle galery wat internasionaal bekend geword het.

In jou boek skryf jy oor kunswerke in jou versameling en noem name soos Boonzaaier, Irma Stern, Judith Mason, Bevans Mekhabele, George Ramagaga. Dalk kan jy kortliks vertel van ’n handvol maniere waarop hierdie mense se kuns jou galery betree het?

Na my uittrede uit die kunshandel (my jongste broer Leon het die galery na 30 jaar in 1999 oorgeneem) het ek besluit om stories gekoppel aan werke in ons privaatversameling neer te skryf – vir myself en my kinders. Ek het vir twee uitgewers van my voorneme vertel, maar albei het my laat verstaan dat dit nie vir hulle ’n proposisie sou wees nie. Ek het aanvaar dat dit vir hulle ’n groot waagstuk sou wees, met duur kleurwerk en ’n beperkte mark.

Ek het Braam de Vries deur die Strydom Galery leer ken. Toe hy hoor van die stories waarmee ek besig is, wou hy een daarvan lees. Dit het daartoe gelei dat hy en Wium van Zyl my arm begin draai het, en uiteindelik oorreed het om ’n privaat-gepubliseerde boek daarvan te maak. Die stories in die boek is dié wat klaar was toe ek daartoe ingestem het. Die werke en kunstenaars oor wie dit gaan is nie gekeur nie – bloot “herinneringe wat bo gedryf het in my kop”. Ek gaan maar voort met meer, soos die een oor Hardy Botha wat ek jou gegee het (daar is nog vyf ander “klaar”). Daar is nog meer as genoeg om oor te skryf vir ’n tweede volume, maar of ek dit op my ouderdom klaar gaan kry, weet ek nie.

Judith Mason se Leopard of Delight, soos afgeneem deur Matthys Strydom. Oor hierdie skildery skryf Strydom: "Dis die skildery waaraan ek Mason se storie gehang het. Haar storie is vir my een van die belangrikste in die boek. Ek was baie bang dat sy negatief daarop sou reageer, omdat daar onthullings in is wat sy nooit self sou vertel het nie. Ek het 'n e-pos van haar die oggend van haar dood ontvang, waarin sy sê hoe sy dit geniet het. Sy het die boek net twee weke voor haar dood ontvang en dit was die laaste boek wat sy gelees het."

Wie sluit mens in en wie laat jy weg? Dis die groot vraag in die gesprek rondom Suid-Afrikaanse kuns. Die waarde van so baie kunstenaars se werk is voorheen doelbewus nie erken nie, of is uitgesluit. En ook: Koop jy iets omdat dit vir jou mooi is, of tot jou spreek? Wat is jou maatstawwe as jy ’n kunsversameling aanhou en dan oor die stories van elke kunswerk skryf? 

My redes waarom ek die werke aangeskaf het, blyk duidelik uit die stories. Ek benader nie kuns uit ’n akademiese of ekonomiese oogpunt nie. Ek luister liewer na my binnegoed en probeer ook nie definieer hoekom ek van iets hou nie. Ek het werke by bekende en onbekende kunstenaars, selfs studente, uitgesoek om in die galery uit te stal, meesal werke wat ek graag self sou wou hê. Na twee maande se blootstelling aan die publiek het ek dan probeer om dit self te koop as ek dit kon bekostig. Die meeste van die werke in ons versameling was dus in die galery beskikbaar.

Tegnieke en jou eie kunsagtergrond: Jy skryf oor die tegnieke wat die kunstenaars volg - wat is jou eie kunsagtergrond en -opleiding?

Ek was vroeër ’n geesdriftige amateurfotograaf en het probeer om van elke foto darem ’n soort “kunswerkie” te maak. Die enigste skilderye wat ek self gemaak het, is twee klein olieverfskilderytjies wat ek gedoen toe ek ’n uitdaging van Judith Mason aanvaar het dat sy my oor een naweek kon leer skilder. Dit was nadat ek geargumenteer het dat mens eers oor ’n lang tyd moes leer teken voor jy probeer skilder. Ek het die weddenskap verloor (danksy ’n wonderbaarlike leermeester).

Jy het by die Richmondfees verlede jaar oor hierdie boek gesels. Is daar ander geleenthede waar mense jou kan nader om nog meer van die boek te hoor, of praat jy soms by kunskringe omtrent die boek of die kuns in jou versameling?

Ja, benewens die Bookbedonnerd-fees in Richmond (waar dit saam met een ander eerste geplaas is in die kategorie memoires vir private publikasies) het ek al oor die boek gepraat by by ’n kunsgalery (Art @ 39 Long), Groot Brak (in gesprek met Riana Scheepers, wat baie lekker was), in Durbanville by die Durbel Leeskring, die Oos-Kaapse skrywerskring in PE by ’n Skrywersaand op Koopmanskloof van Sybil Smit, en ’n klein leeskring in George.

’n Nuwe en bygewerkte oplaag van die boek is te koop by my of Johan, een van my seuns in Kaapstad. Die prys is R300 plus R40 geregistreerde pos of R100 per koerier. Kontak my by: mjstrydom2@gmail.com.

The post <em>Stories teen my muur</em>: ’n onderhoud met Matthys Strydom appeared first on LitNet.

Die wêreld van die storie
Willie Burger
Uitgewer: Van Schaik
ISBN: 9780627036071

Naomi Meyer praat met Willie Burger oor sy boek Die wêreld van die storie.

Willie, vir wie het jy Die wêreld van die storie geskryf? Op die agterblad staan daar oor jou geskryf: “Met sy resensies en rubrieke oor die letterkunde in verskeie populêre publikasies probeer hy om literêre navorsing ook buite die grense van die akademie te versprei.” Is ek reg dat die boek nie net vir studente van die letterkunde bedoel is nie?

Dalk is hier nog ’n vraag: Definieer "student van die letterkunde" – is dit ’n leser?

Een antwoord sou wees om te sê dat ek die boek geskryf het vir “almal wat van stories hou”. Dit sou egter klink asof ek van die begin af presies geweet het wat ek wil doen en hoe ek die boek gaan skryf, en dit is ’n bietjie oneerlik. Miskien help dit as ek meer oor die ontstaansgeskiedenis van die boek vertel?

Daar was eintlik twee beginpunte en ek het hulle self nie van die begin af saamgedink of as een boek gesien nie. Die redakteur van Vrouekeur, Eldaleen Hugo, het my jare gelede gevra om ’n reeks rubrieke te skryf oor hoe om romans te lees. Die grootste deel van hoofstuk 5 van die uiteindelike boek het uit hierdie rubrieke ontstaan. Hoewel ek die rubrieke aanvanklik dus vir “gewone lesers” geskryf het, het ek agtergekom dat my studente ook baat by daardie verduidelikings vind. Reeds van die begin af was die idee dus om toeganklik dog akademies grondig te wees.

Ek het dus met hoofstuk 5 begin en Van Schaik was entoesiasties oor die idee, maar ek het spoedig besef dat daardie bespreking binne ’n konteks geplaas moet word en geleidelik het ek uit my navorsingsbelangstelling in vertelling en uit sommige van die kursusse wat ek vir studente aanbied ’n ander verhaal begin vertel. Ek wou nie bloot ’n “hoe om te lees”-boek skryf nie (dit klink nogal pretensieus om vir ander sulke voorskrifte te gee), maar ek wou ook vir myself en vir moontlike lesers probeer verduidelik waarom ons stories lees, wat ons met stories doen, hoekom ons stories nodig het, wat stories met ons doen en wat dit vir ons kan beteken om stories en hoe hulle vertel en verstaan word, te ondersoek.

Ek het oor hierdie vrae geskryf, hopelik nie slegs vir studente van die literatuuur of vir akademici nie, maar vir enigeen wat in stories belangstel.

Dan is daar ’n tweede faktor wat ’n rol gespeel het. Ek dink nie dat daar noodwendig ’n groot verskil hoef te wees tussen “akademiese” skryfwerk en skryfwerk wat gerig is op mense buite die akademie (die “niestudente”-van-die-letterkunde) nie. Die vakgebied van die literatuurstudie verskil in sekere opsigte van die vakgebied van byvoorbeeld die fisika of biochemie. Letterkunde word immers nie geskryf slegs vir letterkundiges nie (of so sou mens hoop!). Literêre werke word deur baie mense gelees en geniet. Die meeste van hierdie mense is nie letterkundestudente nie, maar lesers. As hulle die literêre tekste kan lees, behoort hulle ook te kan lees wat die sogenaamde letterkundiges daaroor skryf (mits hulle natuurlik hoegenaamd daarin sou belangstel om kennis te neem van die letterkundiges se idees?).

Vandat ek ongeveer twintig jaar gelede rubrieke en resensies in koerante en populêre tydskrifte begin skryf het, vra ek myself dikwels af wat nou regtig die verskil tussen akademiese skryfwerk en skryfwerk vir ’n “algemene leser” is. Is dit nie maar altyd gewens om so helder as moontlik te probeer skryf nie? Ek het een keer in ’n onderhoud vir Chris Barnard gevra wat vir hom die verskil tussen sy verhale in populêre tydskrifte en sy “literêre” verhale is. Sy antwoord was dat hy glo daar is net twee soorte skryfwerk: goeie skryfwerk en swak skryfwerk. Vir hom maak dit nie saak waar dit gepubliseer word nie; hy probeer bloot om goed te skryf.

Dit mag ’n bietjie anders wees vir niefiksie , maar ek streef daarna om in al my skryfwerk, of dit nou vir Tydskrif vir Letterkunde of Vrouekeur is, so helder en verstaanbaar as moontlik te wees.

Die vraag is egter wat dit is wat akademiese skryfwerk ontoeganklik vir nie-akademiese lesers maak? Eerstens is daar natuurlik vakjargon. Vakterme wat onverstaanbaar lyk, word nie deur “kenners” gebruik uit ’n behoefte om slim te lyk of om ander te laat dom voel en hulle uit te sluit nie, maar omdat dit gesprekke makliker maak. Wat met een term vir ingewydes in ’n betrokke veld gesê kan word, moet vir oningewydes in ’n paragraaf of twee verduidelik word. Daarom is dit waar dat akademiese skryfwerk wat deurspek is van vakterme, gerig op ingewydes, dikwels vir buitestanders ondeurdringbaar lyk. Skrywers wat probeer om byvoorbeeld hoogs wetenskaplike werk te populariseer, het nodig om hierdie soort terme te vermy of gedurig te omskryf. Dit kan tot lompheid en ’n onnodig lang relaas lei. In die proses kan vervlakking en vereenvoudiging plaasvind.

Tweedens word leesbaarheid ook beïnvloed deur sintaksis – hoe lank of hoe ingewikkeld die sinne byvoorbeeld is (hoeveel bysinne in elke sin ingebed is). Ek dink egter die belangrikste manier waarop enige skryfwerk toeganklik gemaak kan word, is deur elke brokkie inligting behoorlik te kontekstualiseer. As die leser kan sien waar die nuwe inligting inpas en waarom dit hoegenaamd ter sprake kom, kan selfs die gebruik van onbekende terme en ingewikkelde formulering heelwat verlig word.

Wat ek in al my skryfwerk probeer doen, is om die konteks van die argument uit te spel en om die abstrakte argument self so helder as moontlik te hou (deur elke stap uit te spel, eerder as om spronge te maak en te probeer om elke stap deur middel van voorbeelde toe te lig). Ek dink ek is gewoon nie slim genoeg om té abstrakte argumente te volg of te voer nie, en daarom skryf ek maar stap vir stap uit om dinge ook vir myself helder te kry.

’n Verdere faktor wat ’n rol speel, is die feit dat ek hierdie boek in Afrikaans geskryf het. In Afrikaans word daar nie genoeg “intellektuele” gesprekke gevoer nie. En ek voeg dadelik by dat ek die woord “intellektueel” hier positief beskou, nie in die neerhalende sin van meerderwaardigheid en snobisme wat dikwels daaraan gekoppel word nie. Met “intellektuele gesprek” sluit ek aan by wat Van Wyk Louw as ’n soort “lewenshouding” beskryf het: ’n lewenshouding waarvolgens idees krities ondersoek word, 'n houding wat lei tot die ondersoek van vooroordele, van eie belange en oorweegredes, 'n oopheid vir nuwe en ander idees. 'n Intellektuele ingesteldheid spruit uit 'n bewussyn dat die wêreld soos ons dit ervaar, nie maar altyd so was nie, en dat daar redes is waarom dit, juis nou, só vir ons lyk. So 'n ingesteldheid behels onder meer dat erns gemaak word met die manier waarop die wêreld beskryf en ondersoek word. Onakkuraathede moet blootgelê word, vooronderstellings moet krities bekyk word, en veral daardie sekerheid dat ek reg is en die ander verkeerd, moet afgelê word. Die intellektuele gesprek is dus die soort gesprek wat op rasionele gronde gevoer word, ’n “oop gesprek” in Louw se terme, waarin daar plek is om oor enige onderwerp, op logiese gronde, met erkenning vir kundigheid en respek vir gespreksgenote, te streef na die verruiming van denke, na die ontdekking van ander moontlike maniere van verstaan.

Hierdie soort gesprek hoort nie slegs in die akademie nie. Ja, ons probeer studente lei om met so ’n ingesteldheid te leef, maar dit is die soort gesprek wat vir enigeen wat belangstel in idees, in ander se menings, met die onsekerheid oor eie waarheid, gevoer behoort te word. Sulke mense is nie noodwendig “studente van die letterkunde” nie, en ek het in my oormoed gehoop om vir sulke lesers leesbaar te wees.

Uiteindelik dink ek dus die boek is vir lesers – want ernstige lesers is mense wat met die optel van ’n nuwe boek hulself oopstel vir ’n ander ervaring en hopelik ’n konfrontasie met hulself. En die boek is vir hulle – nie net vir studente nie.

Miskien nog ook dit: Iewers in die boek verwys ek daarna dat ons almal ook leer om stories te vertel na aanleiding van voorbeelde. Ons gebruik die stories wat ons ken, wat ons baie gehoor het, om as modelle vir ons eie vertellings te dien. Toe ek ’n voorgraadse student was, het ek een vakansie die twee volumes van Van Wyk Louw se Versamelde prosa gelees. Wat my daarvan bybly, is juis dat sy werk altyd so helder en duidelik is. Hy het ’n intellektuele gesprek in Die Huisgenoot gevoer en in radiopraatjies (ja, toegegee, dit was ’n ander Huisgenoot as vandag, maar nogtans!). Hoewel ek vanselfsprekend bewus daarvan is dat ek nie as denker en skrywer eens in dieselfde asem as Louw genoem kan word nie, streef ek daarna om oor ingewikkelde filosofiese en kulturele sake te skryf op só ’n manier dat enigeen wat ’n Afrikaanse literêre teks kan lees, dit kan volg.

Die gevaar is natuurlik – soos ek in die inleiding noem – dat ek tussen twee stoele kan deurval – dat die akademici kan sê Burger skryf sommer sulke oppervlakkige goedjies sonder die fyn begrip vir die ingewikkelde nuanses van die akademiese argumente (en hulle sou nie heeltemal verkeerd wees nie), terwyl die nie-akademiese lesers kan kla dat dit te ingewikkeld is. Ek weet nie – ek skryf maar soos ek skryf. Die terugvoer sal seker nog kom.

Kom ons praat oor die ontstaansgeskiedenis van die storie. Het dit om ’n vuur begin, om te vermaak, om mense se aandag af te trek van hul dag se oorlewing en vlug en insamel? Om nie te dink aan môre se vrese en waar sal ons kos en die jagdiere vandaan kom nie? Hieruit spruit ook ’n vraag (b): Is hierdie soort vraag iets soos die arts versus crafts-debat? Hogere kuns versus handwerk? Was letterkunde bedoel om geïnterpreteer te word? Of was ’n storie wat dit was – ’n storie? En hoe verskil dit van vandag se stories, ongeag kulturele agtergrond, ongeag Westerse, Oosterse of Afrika-maniere om stories te vertel?

Om stories te vertel is een van die mees basiese maniere waarop ons sin maak van die wêreld. Om ’n storie te vertel is om verbande te lê tussen (sekere, uitgesoekte) gebeurtenisse, om die waarnemings van ons omgewing, die indrukke wat ons elke oomblik beleef, op só ’n manier te rangskik dat ons sin daaruit kan maak. Voordat ons ’n storie maak, het ons slegs data. Om ’n storie te vertel, is om die data wat relevant vir ons is uit te soek en op ’n manier te rangskik wat sin daaraan gee. Hierdie proses van uitsoek en rangskikking is niks anders nie as om ’n storie te maak. Sonder om sekere brokkies inligting uit te soek en te rangskik volgens tyd (en toe … en toe …) en kousaliteit (daarom … gevolglik) is ons bloot oorweldig deur inligting en te veel sensoriese indrukke. Ons het die stories nodig om te verstaan wat met ons gebeur en wie ons is. Daarom het ons uitdrukkings soos “ek moet nou eers my storie agtermekaar kry” of “ek moet nou eers tot verhaal kom”.

Stories het dus nie ontstaan om te vermaak nie, maar uit ’n behoefte om te verstaan, om sin te gee, om verklarings te gee (verklarings wat nie noodwendig “waar” is nie, en daarom is daar dikwels nuwe stories nodig wat die vorige stories weer vervang). Boonop word stories gedeel, aan ander vertel, oorvertel, en so ontstaan gedeelde maniere van verstaan.

Alle stories verg verbeelding – dit neem verbeeldingskrag om verbande tussen waarnemings te lê, om sekere gebeurtenisse saam te groepeer, ander uit te los, en hulle op ’n bepaalde manier te rangskik. Sodra die verbeelding ter sprake kom, is daar natuurlik ook die kans dat stories nie noodwendig met die bekende werklikheid ooreenstem nie. Wat meer is, stories maak dit moontlik om ook oor dinge te praat wat nie tevore op tasbare vlak in die werklikheid bestaan het nie. Mense kon stories vertel oor hoe die jag verloop het om te verduidelik waar die bok vandaan kom, maar hulle kon natuurlik ook vertel het hoe groot die bok was wat weggekom het (selfs as hul nie eens ’n bok gesien het nie). Stories kan “lieg”. Die moontlikheid om stories te vertel oor dinge wat nie bestaan nie, oor heldedade, oor eenhorings, oor spoke en oor gode, het mense in staat gestel om mekaar te motiveer en op groot skaal saam te werk ter wille van abstrakte idees. Stories oor dinge wat nie “regtig” bestaan nie, is nie noodwendig blote leuens nie – hulle bring ook werklikhede tot stand. Harari wys in Sapiens op die voorbeeld van geld. Die geldnoot in jou hand is eintlik ’n waardelose stuk papier, en jy gaan byvoorbeeld nie ’n sjimpansee oorreed om dit by jou te neem in ruil vir sy tros piesangs nie. Slegs as mens die storie van geld ken, kom die waarde daarvan tot stand. Die idee dat ’n stukkie papier waardevol kan wees, hang af van ’n gedeelde storie. Stories oor alternatiewe wêrelde (soos ’n beloofde land, die hemel – ’n Derde Ryk, ’n onafhanklike volkstaat) wat nie waarneembaar is nie en slegs in die stories bestaan, kan mense oorreed om op ’n bepaalde manier op te tree: as jy nou jou eie lewe opoffer met ’n bom om jou middel, kry jy ’n plek in ’n ander hemelse wêreld.

Maar natuurlik het stories nie slegs hierdie doel nie. Ons vertel ook aan mekaar stories oor ons eie ervarings ten einde mekaar beter te leer ken. Ons vertel skinderstories om sodoende vriendskappe te vorm en te bevestig. Ons vertel stories om mekaar te leer (in geskiedenis het hul ons van Racheltjie de Beer vertel om ons trots te maak op ons dapper voorouers, om die indruk te wek dat ons uit ’n volk van helde stam), maar dalk ook om te leer wat ’n goeie, aanvaarbare manier van leef in ons groep is.

Uiteindelik het storievertel vir vermaak ook ontstaan. (Sommige stories vir vermaak wil eintlik ook iets leer, ’n boodskap oordra, ’n gevoel vasvang.) Natuurlik is daar ook sommige mense wat stories tot vermaak van ander kan vertel en ander wat dit om de dood nie kan regkry nie.

Kortom: ons vertel stories om te verklaar, te verstaan, te leer, te stig, te vermaak, om nuwe moontlikhede te ondersoek, te skep. Stories kan ons ’n wye spektrum emosies laat ervaar. Fiksie – of dit nou populêre formulefiksie of sogenaamde Literatuur met ’n hoofletter is (en hierdie onderskeid is problematies!) – kan al hierdie funksies op verskillende tye en op verskillende maniere vervul.

Nou kom ek by jou vraag of die letterkunde “geïnterpreteer” moet word. Die taak van die letterkundestudie is nie in die eerste plek om die verhale te “interpreteer” soos jy dit hier noem nie. Elkeen wat dit lees, interpreteer dit in ieder geval op sy of haar manier. Watter sin die leser ook al uit die storie maak, hoedat enige leser dit ervaar, is reeds die gevolg van interpretasie. Die taak van letterkundestudie is nie in die eerste plek om “beter” te interpreteer nie, maar eerder om vas te stel waarom sekere tekste hoofsaaklik ’n sekere reaksie by lesers ontlok, om te probeer verstaan hoekom mense dit op ’n bepaalde manier interpreteer. Watter verteltegnieke word met watter effek aangewend? Die vraag is waarom sekere verhale op sekere maniere vertel word, wat wel ingesluit word in daardie vertellings en wat nie. Waarom vertel mense in ’n sekere tyd spesifieke stories en waarom is ’n bepaalde manier van vertel so gewild? Wat sê dit van die samelewing waarin daardie verhaal vertel word? Letterkundestudie het dikwels te make met vrae wat aan tekste gestel word, eerder as wat dit bloot die (verbloemde) betekenis van ’n teks probeer onthul. (Hierdie idee dat ’n middelaar nodig is om die teks te verklaar, is ’n indruk wat waarskynlik ontstaan het by die uitleg van heilige geskrifte waartoe slegs sekere skrifgeleerdes toegang gehad. Hulle interpretasies is dan aan die ander voorgehou: “Dit is wat hierdie skrifgedeelte eintlik beteken.” Miskien het die invloed van modernistiese letterkunde, wat dikwels as “moeilik” beskou is, ook ’n rol gespeel om die opvatting te vorm dat letterkundiges nodig is om daardie moeilike tekste aan die “gewone mense” te verduidelik.) Van die vrae wat letterkundiges oor literêre tekste vra is: Hoe werk magsuitoefening in die teks? Wat word verswyg in die verhaal? (Hoekom is daar byvoorbeeld geen beduidende swart karakters in ou plaasromans nie?) Letterkundiges vergelyk ook tekste met mekaar en plaas tekste in groter kontekste, met die gevolg dat literatuurgeskiedenisse ontstaan. Die studie van letterkunde omvat dus veel meer as interpretasie (wat dikwels slegs ’n vertrekpunt is).

Jou pad met Die wêreld van die storie: Waar begin dit? Was daar spesifieke kinderboekskrywers wat indruk gemaak het? Onlangs het ek, saam met my dogtertjie, vir Paul Biegel herontdek. Enige skrywer wat vir jou uitstaan, wat vir jou stories ontsluit het?

Een van die eerste invloede wat ek kan onthou, was WO Kühne se Huppelkind-stories. Ons het ’n plaat gehad en ek het ure lank onder die ou radiogram gelê en luister na daardie stories. Die wonderlike wêreld van Huppelkind, in die middel van die wêreld in die middel van die vlei, met karakters soos Diefman, die slim ou stokou Storieman, die Wolman en die broers Haak en Steek, het my geboei, maar ek dink veral die klankryke taalgebruik het my meegevoer.

Op laerskool het boeke oor seevaart en seerowers en ontdekkingstogte my geboei – Skateiland van Robert Louis Stevenson, en Lafras Kuyper-boeke. Ook ou-Kaapse verhale soos Gerrie Radlof se Buiterboeke, en boeke deur Dan Sleigh en Karl Kielblock. Daar was ’n wonderlike reeks vertalings uit ander lande, die Libri-reeks, wat werk ingesluit het soos Jack London se White Fang, die wolfhond, Die onsigbare man, Dr Jekyll en Mnr Hyde, Met Scott na die suidpool. Veral die boeke oor groot avonture in onherbergsame uithoeke van die wêreld het my geboei. Een vakansie het ek Louis L’Amour ontdek en ek het byna al my sakgeld by die tweedehandseboekwinkel uitgegee op sy westerns. Dit was die begin van my blootstelling aan romans in Engels. My Engels-onderwyseres in standerd 7 het Steinbeck se Of mice and men vir ons gelees en ek het Steinbeck se oeuvre deurgewerk. In Afrikaans het ek in standerd 8 Chris Barnard se kortverhaal “Bos” as begripstoets gekry en daarna al sy werk gelees. Brink se ’n Droë wit seisoen het ’n enorme impak op my gehad – dit het my laat besef, as skoolseun wat eintlik net graag branders wou ry en meisies wou vry (onsuksesvol met albei), dat stories ’n mens se gelukkige wêreld heeltemal kan omkrap en verander.

Die vraag oor wie vertel die storie en wie s’n is wie s’n ... Agentskap, ’n warm kwessie in hierdie land. Eienaarskapskwessies oor grond soos oor stories op eie bodem. Jy fokus op betowering, lees ek. Maar kan mens die storie van die verteller skei?

Natuurlik kan verteller en storie nie geskei word nie. Ek dink dat Etienne van Heerden hierdie probleem besonder vaardig ondersoek het in sy jongste roman, Die wêreld van Charlie Oeng. Dis ’n roman deur ’n wit Afrikaanse man oor ’n wit Afrikaanse man wat die storie van ’n Chinees vertel, welbewus geplaas binne ’n rassistiese Suid-Afrikaanse omgewing. Hy haak eintlik aan by probleme in verband met vertelling, die probleme in verband met die toe-eiening van ander se verhale. Dit is kennelik ’n ingewikkelde kwessie, maar ek dink dit is juis deur stories dat ons ingetrek kan word in ’n ander se ervaring van die wêreld, en sodoende word ’n ander manier van beleef ook ervaarbaar gemaak, verstaanbar gemaak. Wat stories anders maak as sosiale teorieë, of sielkundige teorieë, is dat dit altyd die klem laat val op ’n besondere individu se eie ervaring van die wêreld op ’n gegewe moment. Dit is juis daardie blootstelling aan ’n ander se ervaring wat deel van die betowering uitmaak. Die vraag is nie wie wie se storie gesteel het nie, maar of ’n storie tot ’n insiggewende, roerende ervaring van die wêreld uit ’n ander hoek lei.

Die storie en die kommersiële sukses daarvan: Hou dit noodwendig verband? Verkoop goeie stories altyd? Of, die omgekeerde: Wat van kommersiële suksesse – is hulle noodwendig goeie stories? Praat met my oor die verband tussen geld en stories.

Baie faktore bepaal kommersiële sukses. Een van die vernaamste redes waarom ons iets soos genrefiksie het, is dat ’n bepaalde kommersiële sukses daardeur gewaarborg word. Kyk maar hoedat ’n bepaalde roman wat skielik baie gewild is, gevolg word deur talle ander romans op dieselfde patroon. As speurrillers gewild is, volg talle ander skrywers dieselfde patroon om ook geld te maak.

Cawelti het gepraat van “formula fiction”. Dit is glad nie ’n neerhalende term nie, maar dui bloot op herhalende patrone wat voorkom. Mense hou van romanses, avontuurrillers, speurverhale wat ’n bepaalde patroon volg. ’n Roman wat ’n bepaalde formule volg, kan meestal ’n redelik voorspelbare inkomste genereer. Sommige skrywers kry dit reg om die formule ’n bietjie te vernuwe, te verskuif, en wanneer hulle daarmee sukses behaal, word die nuwe patroon weer deur ander gevolg.

Maar uiteindelik is daar nie slegs formulefiksie nie. As storievertelling slegs van die kommersiële sukses daarvan afgehang het, sou ons weinig verskuiwings gesien het, min aanpassings aan die formules wat “werk”. Daar is altyd ook skrywers wat heeltemal van die formules afwyk, wat elke geykte patroon van vertelling uitdaag en ondermyn. Meestal is hierdie soort vertellings nie kommersiële suksesse nie (soms op verrassende wyse wel!), maar uiteindelik is baie van hulle invloedryk en vind die verteltegnieke geleidelik inslag in die formules ook.

Maar ek dink nie daar is slegs hierdie uiterstes nie. Daar is baie fiksie wat “tussenin” is, wat elemente van die formule bevat maar op onvoorspelbare maniere afwyk. Soms verras ’n baie “literêre” boek met kommersiële sukses. Miskien is die kuns om ’n goeie storie goed te vertel, iets wat altyd indruk sal maak (nie noodwendig kommersiële sukses nie). Maar die probleem is dat wat ek hier met “goeie” bedoel, ook weer deeglik uitgepak behoort te word.

Gepraat van geld en stories en eienaarskap: Wat van kopiereg op stories? Die storie behoort dus tog aan ’n eienaar, maak nie saak wát mens dink nie. Wat is jou gevoel oor die voorgestelde kopieregwetgewing-wysigings? Kán dit, as dit reg hanteer word, toegang vir mense bewerkstellig tot stories wat hul andersins nie sou kon bekostig nie? Maar wat dan van die skrywer?

Dis nie so eenvoudig nie. In ’n sekere sin wil ek sê dat ’n storie immers eers bestaan as hy vertel is. Dan eers kan iemand dalk aanspraak maak op kopiereg. Ek kan nie sonder meer kopiereg op ’n storie eis wat ek nog nooit vertel het nie maar wanneer iemand anders dit vertel voel dit vir my asof my storie gesteel is. Dit sou ’n kwade dag wees as mense verbied word om sekere stories te vertel. Mag ek dan slegs ’n storie skryf vanuit die oogpunt van ’n middeljarige wit Afrikaanssprekende man om te voorkom dat ek ’n vrou of kind of Chinees se storie steel? Gaan ons slegs Herman Giliomee se geskiedenis oor die Afrikaner as outentiek aanvaar en T Dunbar Moodie se Rise of Afrikanerdom verwerp omdat hy nie van binne kan vertel nie? Dit sal die dood in die pot vir geskiedskrywing wees, vir verslaggewing. Ook vir letterkunde. Ons sal Madame Bovary moet verbied en ook Anna Karenina omdat hierdie klassieke romans oor vroue deur mans geskryf is. Letterkunde sal maar ’n vervelige spulletjie word as elkeen slegs oor hom- of haarself durf skryf. Hoe durf Dan Sleigh dan ’n roman soos Eilande skryf en mense van verskeie rasse, geslagte, klasse en gelowe se stories uit die verlede “steel”? Dit is juis die krag van die verbeelding waardeur die skrywer sigself in die ervaringswêreld van ’n ander in kan verbeel, en wat die leser of hoorder of kyker in daardie wêreld in kan trek wat fiksie waardevol maak, wat ons in staat stel om uit ons solipsisme te kan ontsnap; of as ons nie regtig heeltemal uit ons eie denke en wêreldjie kan ontsnap nie, dan ten minste so effens bewus kan word van hoedat ’n ander mens die wêreld uit ’n ander oogpunt kan ervaar.

Natuurlik is dit ingewikkeld wanneer dit kom by mense in magsposisies wat ander se stories vertel – soos Elsa Joubert wat as gevestigde skrywer met toegang tot uitgewers die storie van Poppie Nongena vertel. Dit word uiteindelik ’n roman wat aangewys word as een van die 100 belangrikstes uit Afrika. Het sy Poppie se storie gesteel en tot haar eie gewin aangewend? Moes dit liewer glad nie vertel gewees het nie? Het sy daarin geslaag om die storie nie vir haarself te steel nie? Hierdie soort vrae sal mens altyd kan vra, maar dit verg versigtige en genuanseerde antwoorde en kan nie ruweg veroordeel word as appropriasie nie.

Wat is ’n storie volgens jou?

Ek het hier bo gesê dat ’n storie ’n seleksie en ordening van inligting is. Die ordening vind plaas deur ’n vertelproses wat ’n soort samehang aan die geselekteerde inligting gee.

Wat is ’n goeie storie, volgens jou?

As ’n storie die seleksie en ordening van inligting is, is ’n goeie storie een waarin die seleksie en ordening op só ’n manier plaasvind dat dit die leser/kyker/luisteraar boei, vermaak, ontroer, insig gee en anders laat kyk na die wêreld en homself, wat ’n manier van verstaan moontlik maak wat nie moontlik was voordat hierdie verhaal vertel is nie. Ek dink dat dit meestal gebeur wanneer die leser in die wêreld van die storie ingetrek word sodat die vertelling nie meer slegs “van buite” gehoor word nie, maar dat die leser ’n ervaring het van betrokkenheid by die storiewêreld.

Maar dit hang ook af van wat jy met “goeie” bedoel. Goed waarvoor? Goed om jou te laat lag? Dan moet die storie snaaks wees. Goed om my aandag af te lei van my daaglikse sleur en spanning? Dan moet die spanningslyn van so ’n aard wees dat ek meegesleur word. Goed om my te laat nadink oor my wêreld? Dan moet die storie my konfronteer met aspekte van die samelewing waarvan ek nie tevore bewus was nie of my op ander maniere daarna laat kyk. Sommige stories is so goed dat hulle al hierdie dinge en nog veel meer doen.

Stories in die tyd van die internet en die sosiale media: Hoe sien jy die veranderinge deur die letterkunde beweeg? Is dit merkbaar in korter hoofstukke, in ander woordkeuses en spanningslyne en moontlikhede wat oopgaan of wegval?

Stories word op baie maniere vertel. Enkele sinne, “memes” wat aangestuur word, YouTube-video’s, foto’s op Instagram, noem maar op  – almal vertel stories. Maar dit bly stories. Ander tegnologiese moontlikhede maak voortdurend ander vertelmoontlikhede oop. Dink aan die verskuiwing wat plaasgevind het met die uitvinding van skrif of die boekdrukkuns. Stories kon langer word; meer storielyne word vervleg. In romans het plek ontstaan vir filosofiese nadenke, essayagtige gedeeltes, vir langer gedetailleerde beskrywings. Film het ook weer nuwe moontlikhede gebied om stories te vertel – ’n korter vorm as die lang roman, maar weens die visuele aard daarvan word ander moontlikhede oopgemaak terwyl sekere beperkings bly bestaan (interne fokalisering is byvoorbeeld taamlik moeilik om op oortuigende wyse in film aan te bied). TV het opnuut ander  vertelmoontlikhede oopgemaak, en reekse het die moontlikheid van lang epiese vertellings oopgemaak. Die feit dat reekse dikwels ge-binge-kyk word en aanlyn beskikbaar is, het nie slegs uit verbruikersoogpunt ’n verandering meegebring nie, maar maak eweneens ander vertelmoontlikhede oop. Ek dink vertelmoontlikhede wat in een medium oopgemaak word, vind dikwels ’n vernuwende roete na ander mediums van vertelling.

Die dood van die roman is al dikwels in die vooruitsig gestel – dat film die einde daarvan sou beteken, of televisie, of die internet. Tog lyk dit op hierdie stadium asof die roman heel goed vaar ten spyte van doemprofete. Miskien het Harry Potter ’n belangrike rol gespeel om die roman opnuut gewild te maak onder ’n nuwe generasie lesers (wat ook nou teruggaan na Tolkien se dik boeke!). Ek dink nie mens kan sommer so maklik beweer dat hoofstukke korter word vanweë die korter aandagspan van lesers weens die invloed van videospeletjies of sosiale media nie. Dinge is meer ingewikkeld as dit. Die afgelope klompie jare het talle besonder dik historiese romans, vol besonderhede en lang sinne en hoofstukke, die lig gesien – dink maar aan Hilary Mantel se werk. Kyk ook hoe gewild is juis dik historiese avontuurromanses nou! Kate Mosse skryf reekse van sulke boeke en mense kan nie wag om die volgende een te lees nie. Dikwels word hierdie romans weer verwerk tot films of TV-reekse en sommige TV-reekse gebaseer op romans kry weer ’n eie lewe, soos Game of Thrones.

Dink ook aan die ontstaan van fanfiction. Aanhangers van sekere verhale of reekse skryf nuwe avonture oor hulle gunstelingkarakters. Die fiksiewêreld bestaan reeds en hulle kan net aangaan en voortborduur of nuwe avonture in daardie wêreld bedink. Dit is sekerlik nie ’n nuwe verskynsel nie – mens kan maar net terugdink aan die talle weergawes van Don Quixote-verhale wat op Cervantes se eerste roman gevolg het, sodat dit vir hom noodsaaklik geword het om sélf ’n tweede deel te skryf waarin al die ander “vals” weergawes verwerp word. Maar wat nou anders is, is die skaal – enigeen wat kan tik, kan fanfiction uitdink en met miljoene lesers deel. Sommige skrywers beveel selfs beginnerskrywers aan om fanfiction te skryf omdat dit mens kan help om styl te ontwikkel sonder dat jy noodwendig ’n hele fiksiewêreld van voor af hoef te skep. Binne elke medium en genre word voortdurend ander moontlike maniere van vertel ondersoek. Ek dink dit is baie opwindend om te sien hoedat kruisbestuiwing plaasvind.

Die wêreld van die storie is oor ’n soort wêreld, maar ’n binnewêreld. Ons leef elke dag eie narratiewe, ons beweeg tussen andere se stories (soveel stories, soveel weergawes!). Tog het dié wêreld, die een van die storie, reëls. Maar wat van “to each age its art, to art its freedom”, om daardie groep Oostenrykse kunstenaars aan te haal? Hoe vry is die storie wérklik, in ’n oomblikgebonde, plekgebonde, realiteitsgebonde, polities-gebonde werklike wêreld? (Jy beantwoord hierdie vraag eintlik reeds waar jy skryf oor elke storie wat gebore word binne ’n kultuurhistoriese diskoers, maar tog … brei asseblief maar hierop uit.)

Ek dink nie enige storiewêreld kan absoluut geen verband hou met die wêreld waarin dit onstaan nie. Selfs in fantasiewêrelde is daar uiteindelik sekere konsekwenthede, sekere aspekte van ander wêrelde wat daarin opgeneem word – of dit nou is dat swaartekrag ook daar geld of dat karakters (van watter aard ook al) mag uitoefen, jaloesie en haat en deernis kan ervaar. Uiteindelik gaan dit in alle stories wat vertel word oor die manier waarop karakters op hulle storiewêreld reageer. Dit maak nie saak watter wêreld geskep word nie – ’n futuristiese wonderwêreld van ’n sterrestelsel ver, ver van hier, of ’n soort Middeleeuse wêreld met drake en towenaars, of ’n realistiese wêreld van Hillbrow se strate – die karakters wat hulle in hierdie uiteenlopende wêrelde bevind, sal, soos Thomas Pavel beweer, óf tuis in die wêreld wees, óf ontuis. As hulle ontuis in hulle wêreld is, sal hulle óf probeer om die wêreld te verander sodat dit ’n plek kan word waarin hulle tuis kan wees (as hulle daarin kan slaag, dan is dit ’n heldeverhaal, en as hulle nie daarin kan slaag nie, dan is dit ’n tragiese verhaal, of ’n komedie), óf hulle sal self moet verander sodat hulle tuis kan word in die wêreld (byvoorbeeld die bildungsroman).

Hoewel dit ’n groot fout sou wees om alle stories direk allegories te interpreteer, is dit tóg so dat ons iets van ons eie wêreld in daardie fiksiewêrelde herken, en ook iets van die karakters se handelings kan herken as iets wat vir ons in ons wêreld ook bekend is. Ons kan byvoorbeeld iets van die karakters se ontuiswees herken omdat ons soortgelyke ervarings het. ’n Mens hoef nie met presies die realiteit van ons eie tyd en plek gekonfronteer te word in die storie voordat mens sekere aspekte van ons samelewing daarin herken nie. Dit is juis een van die boeiende aspekte van fiksie, dat Homeros of Cervantes of Shakespeare ons kan bewus maak van aspekte van ons menswees en ons bestaan, net soos wat NoViolet Bulawayo of Chimamanda Ngozi Adichie of SJ Naudé dit doen.

Die punt is dat sekere aspekte van ons wêreld altyd opgeneem word in daardie fiksiewêrelde en dat ons deur die wyse waarop dit belig word, opnuut daardeur gekonfronteer word. Die verbeelding is dus vry om te hol en handelinge en situasies te bedink, om ander maniere van die weergee van situasies en handelinge te skep, om woorde en taal en prentjies en kleur op ander maniere in te span; maar omdat die spesifieke verbeelding ook gevorm en bepaal en gefilter word deur ’n spesifieke bewussyn, op ’n spesifieke tyd en plek, sal iets van daardie omstandighede neerslag vind in die vertelling.

Is enige storie verhewe bo ’n ander?

Die vraag kan minstens twee implikasies hê. Die een is of sekere stories beter vertel word as ander. Ek dink sekerlik is dit waar dat sommige stories nie boeiend is nie, nie veel bydra vir lesers/hoorders nie. Ander is weer meer boeiend. Of die implikasie met die vraag kan wees of sommige stories “waarder” as ander is en daarom “verhewe”. Die ekstreme postmodernistiese opvatting is dat ons in elk geval slegs stories het, en dat alle stories gelykwaardig is. Nie een kan meer aanspraak op die waarheid maak nie. Waarheid is slegs ’n konstruksie, die resultaat van ’n storie, en hang af van iemand met mag om dit in sekere omstandighede waar te maak. Hiervolgens sou mens kon redeneer dat die Nazi’s se storie oor Jode maar net nog ’n storie is, hulle oortuiging, en dat niemand grond het om op te staan om die storie te verwerp nie. Ek deel nie daardie standpunt nie. Al het ons net stories om mee sin te maak van die wêreld, beteken dit nie dat alle stories, alle weergawes van die wêreld, alle moontlike vertellings ewe waardevol is nie. Ek glo wel dat sommige stories beter konstrukte van die wêreld bied. Ons lees en hoor daagliks talle stories – weergawes van die verlede (geskiedenis), koerantstories, getuienis voor die Zondo-staatskapingskommissie (Agrizzi se voorlegging lees soos ’n misdaadriller!). Al hierdie stories ding mee om gehoor te word. Almal is nie gelykwaardig nie. Daar is maniere om weergawes te toets, te ondersoek. Sommige van die stories is meer fiktief as ander. Dit is soms bitter moeilik om vas te stel, maar daar is prosedures. Die belangrike is dat ’n mens voortdurend aan alternatiewe stories sal aandag gee, dat mens voortdurend jou eie storie sal herbedink, sal vrae vra oor waarom dit juis op hierdie manier vertel word, wat uitgelaat word uit die storie (doelbewus of weens blinde kolle); dat stories met ander woorde voortdurend hersien moet word, uitgedaag behoort te word deur ander weergawes van ervarings. Ons kan nooit aanspraak maak op ’n storie wat volkome van buite vertel word met volledige kennis oor alles en sonder enige vooroordele en doelwitte nie. Daarom moet stories uitgedaag word. My storie kan slegs in my eie bewussyn gevorm word, en al ervaar ek en jy presies dieselfde gebeurtenis, sal ons elkeen dit weer anders weergee. Dit beteken nie volslae relatiwiteit nie, maar wel versigtigheid tot toe-eiening van toegang to die “suiwer onverdunde ewige waarheid sonder woorde” (soos Treppie die hemel beskryf in Triomf). Niemand het daardie toegang nie en daarom moet ons aanhou vertel en hervertel.

Kom ons praat oor die oomblik, oor vandag. Mindfulness is ’n trefwoord. Wat sien jy vandag, op hierdie oomblik, in die Afrikaanse letterkunde? En hoe laat dit jou voel?

As ek bloot moet oordeel aan die aantal boeke wat per jaar op my tafel beland, gaan dit baie goed met skryfwerk in Afrikaans. Ek het nie nou statistiek by my nie, maar die gevoel wat ek kry, is dat daar elke jaar meer boeke deur nuwe skrywers verskyn. Ek wonder soms wie al hierdie boeke lees en hoeveel daarvan verkoop, maar alleen aan omvang gemeet, lyk dit asof dit baie voorspoedig gaan. Wat ook opval, is die verskeidenheid. Ja, verreweg die meeste van die boeke is genrefiksie, veral misdaadfiksie, en baie daarvan maak ’n sterk tweedehanse indruk, vol clichés van vertelling, van verhaal en van taal, maar daar is ook ’n groei in verskeidenheid en daar is ook talle voorbeelde van oorspronklikheid (iets soos Chase Rhys se Kinnes was ’n dekade gelede ondenkbaar; Alettie van den Heever se Stof bring wat taal en styl betref iets nuuts).

Miskien kry ek hierdie indruk van groter verskeidenheid onder meer omdat (anders as miskien ’n twintig jaar gelede) die skerp onderskeid tussen “hoë letterkunde” en populêre fiksie onder druk gekom het. Gevolglik word talle romans voorgelê om in aanmerking te kom vir literêre pryse wat voorheen waarskynlik nie een naastenby oorweeg sou gewees het nie. Deels is die harde grens tussen “Letterkunde” en “populêre fiksie” deur die groot sukses van skrywers soos Deon Meyer en Karin Brynard aan die vaer word; deels het dit dalk te doen met ’n algemene weerstand teen elitisme. Wat ook al die redes, dit is duidelik dat daardie ou onderskeid minder strak is. Hierdie onderskeid geld nie slegs vir genrefiksie en literêre fiksie nie, maar ook vir niefiksie  naas fiksie (Dana Snyman se Op pad byvoorbeeld, of Nagmusiek, Sneeuslaper, Wit issie ’n colour nie, ’n Ander tongval, of selfs Donker stroom).

Hier is talle vernuwende woelinge in die Wes-Kaap en die Noord-Kaap wat Afrikaans ’n leestaal buite klaskamers en aftreeoorde maak. Hoe groter die verskeidenheid stemme, hoe beter. Hoe groter die verskeidenheid wêrelde wat ondersoek word, hoe beter. Hoe groter die verskeidenheid maniere waarop die wêreld ondersoek word, hoe beter.

Lees ook:

Die wêreld van die storie deur Willie Burger

The post <em>Die wêreld van die storie</em>: ’n onderhoud met Willie Burger appeared first on LitNet.

Eva Mazza's debut novel Sex, Lies & Stellenbosch was recently launched at Gino's Stellenbosch. Eva was interviewed by her publisher Melinda Ferguson.

About the book

Sex, Lies & Stellenbosch uncovers what really goes on behind closed doors in the seemingly upstanding community of Stellenbosch, one of South Africa’s wealthiest small towns, home to 3 400 dollar millionaires (before they invested in Steinhoff shares).

Written as fiction to protect the innocent, the book exposes the explosive dark truths of the Winelands’ elite. All is revealed through Jen, wife of John Pearce, a renowned wine farmer and businessman. Jen stumbles upon her playboy husband in a compromising position with his sexy wine rep, Patty. Jen is forced to choose between leaving her marriage, jeopardising her standing and stability in the community or turning a blind eye to his infidelity.

On the day of the discovery, Jen books herself into a luxurious spa, using her cheating husband’s credit card, and serendipitously meets Claudia, a psychologist. This chance meeting helps Jen make sense of her crumbling world. She is betrayed by friends and bolstered by unlikely allies.

Jacana Media: MFBooks
ISBN: 9781928420378

The post Video: Stellenbosch launch of <i>Sex, Lies & Stellenbosch</i> appeared first on LitNet.

Medusa
Rudie van Rensburg
ISBN: 9780795801839
NB-Uitgewers

Rudie van Rensburg vertel vir Naomi Meyer van sy jongste boek, Medusa, wat ook vanjaar by die US Woordfees in ’n boekgesprek bespreek word.

Rudie, baie geluk met die verskyning van Medusa. Ek moet jou sê: hierdie boek van jou het my geraak en plek-plek my hart gebreek. Hoeveel van hierdie storie is waar?

Baie dankie, Naomi! Ongelukkig is die boek grootliks op die waarheid geskoei. 

Aspekte hiervan moet eenvoudig waar wees; dit klink onheilspellend moontlik dat hierdie soort dinge bestaan. Ek sien in die bedankingsgedeeltes hiervan dit was ook vir jou donker om hieroor te skryf. Hoe het die verhaal jou pad gekruis?

Verskeie koerantberigte oor kindermolestering het my op die verhaal laat besluit. Ek het egter nie toe besef waarvoor ek my inlaat nie. Toe ek navorsing oor pedofilie begin doen, het dit my onkant betrap en my omtrent uit my gemaksone geruk. Buiten vir die ontstellende navorsingsgegewens, was ek ook bang dat ek die grense van fatsoenlikheid met so ’n verhaal gaan oorskry. Ek het dit selfs in ’n stadium ernstig oorweeg om nie voort te gaan met hierdie onderwerp as tema nie. Maar  persoonlike gesprekke met Stella Potgieter, een van die land se voorste kenners op die gebied van pedofilie, en Celeste de Vaal, wat ’n kenner van mensehandel en “rape homicides” (kinderverkragting) is, het my finaal aangespoor om voort te gaan. Uit my gesprekke met hulle het ek ook tot die gevolgtrekking gekom dat die omvang van die misdryf in Suid-Afrika baie onderskat word. So ook die gevare waaraan kinders blootgestel word op die internet (onder meer op Facebook). Met letterlik miljoene mense wat onder vals Facebook-profiele opereer, is kinders sagte teikens vir pedofiele, allerlei soorte molesteerders en mensehandelaars. En ja, ’n groot deel van die storie is gegrond op ware gevallestudies wat ek onder meer in doktor Potgieter se doktorale proefskrif oor pedofilie raakgeloop het en toe gebruik het om ’n sekere karakter in die boek se gedrags- en denkpatrone geloofwaardig te beskryf.

Hoe gemaak as mens so betrokke raak by die karakters wat mens skep? Wat het jou laat aanhou (al weet jy almal se uitkoms is nie ewe gunstig nie)?

Dit is nogal ’n “intieme” proses. Jy leef elke dag saam met die karakters in jou kop. Dit is veral moeilik as jy effe verknog raak aan sekeres, maar weet daar wag ’n ongelukkige einde op hulle. In Pirana het een karakter so diep in my hart gekruip dat ek sy lewe in die boek "'gespaar"' het, wat aanvanklik nie die plan was nie. Maar ongelukkkig is dit soms in belang van ’n misdaadverhaal dat jy "wrede besluite" moet neem. Die lesers sal maar self moet lees om te sien of dit in Medusa die geval is.

Fynkam jy die koerante vir stories en storielyne of hoe vind jy van alles uit?

Ek is ’n fanatiese koerantleser, wat in elke brokkie ’n moontlike storie soek. Talle van my boeke het juis ontstaan as gevolg van koerantberigte of tydskrifartikels (Slagyster, Judaskus, Pirana, Ys en nou Medusa). Die storielyne kry gewoonlik eers gestalte wanneer ek begin skryf.

’n Boek per jaar, sien ek. Dis darem ’n kragtoer! Was dit ’n doelbewuste doelstelling toe jy begin het om ernstig misdaadromans te skryf?

Ja, ek wou altyd minstens een boek ’n jaar skryf. Ek handhaaf daagliks ’n gedissiplineerde skryfroetine en die afgelope twee jaar het ek harder as ooit gewerk  om vanjaar ’n tweede boek (in September) te laat verskyn. Dit is ook ’n spanningsroman, maar dié keer is Kassie Kasselman nie die hoofkarakter nie. ’n Sekere karakter in my debuutboek, Slagyster, spook al jare lank by my. Van die begin af het ek geweet hy het die potensiaal om ’n sterk hoofkarakter te maak en die September-boek handel oor hom. Daar sal egter volgende jaar weer ’n Kassie-boek verskyn.

En dit lees so vloeiend, jy word wyd bekroon. Word dit vir jou makliker?

Die skryfproses word beslis makliker. Dit help natuurlik ook dat ek ’n joernalistieke agtergrond het. Die basiese skryfboustene is in daardie omgewing gelê. En ek weet darem teen die tyd hoe om die slaggate te vermy waarin ek as debuutskrywer getrap het. Terselfdertyd moet ek ook erkenning gee aan my vaardige redigeerder, Suzette Kotzé-Myburgh, vir haar bydrae.

En kom die idees so vinnig by jou op? Maak jy gedurig aantekeninge oor nuwe stories al is jy nog besig met die een verhaal? Skryf jy sommer die volgende dag al, nadat die manuskrip weggestuur is, aan ’n nuwe verhaal?

Ek dink stories kom vinnig by my op omdat ek heeltyd op die uitkyk daarvoor is.  As ek dit nie in koerante of niefiksie-boeke kry nie, delf ek maar diep in my eie kop vir idees. Laasgenoemde gebeur gewoonlik as ek saans in die bed klim. Ek maak nie regtig aantekeninge nie. Wanneer ek aan ’n manuskrip begin skryf, het ek net ’n vae idee van hoe die verhaal gaan verloop. Buiten vir die navorsing wat klaar gedoen is, is my voorafbeplanning gering. Ek vermy fyn beplande raamwerke, want ek glo dit beperk my denkproses. Gedurende die skryfproses loop elke storielyn maar sy eie verrassende draaie, wat ’n mens in die beginstadium nooit voorsien het nie. As ek halfpad met ’n manuskrip is, het ek gewoonlik nie ’n idee hoe die verhaal gaan eindig nie. Vir my is dit juis die lekkerste deel van skryf om na daardie eindpunt toe te werk. Wanneer ek klaar is met ’n manuskrip, is dit vir my baie moeilik om stil te sit. Teen daardie tyd het ek al ’n groot deel van die navorsing vir ’n volgende boek afgehandel, wat ek saans doen om nie met my oggendskryfwerk in te meng nie. Ek vat gewoonlik ’n breek van ’n week of twee voordat ek ’n nuwe manuskrip aanpak, maar in Desembermaande gun ek myself ’n effe langer rustyd.  

Was die Griekse mite van Medusa ’n inspirasie? Op watter wyses, indien wel?

Ek sou nie sê daardie mite het as ’n inspirasie gedien nie. Maar die beeld uit my jeugjare van die lelike en onheilspellende vrou met die spul krioelende slange op haar kop, het perfek ingepas by die verhaal en veral die antagonis wat ek geskep het.

Is dit vir jou lekkerder om boeke te skryf as om koerantman te wees, of versekeringsman? Het jy toe ook maar geskryf, destyds, of het jy nie teruggekeer na ou manuskripte in die laai nie, maar vars en nuut begin skryf toe jy klaar is by die verskeringsmaatskappy?

Ek kan onteenseglik sê dat om boeke te skryf verreweg die lekkerste werk is wat ek nog gedoen het. Trouens, dit voel glad nie soos werk nie omdat ek die proses so geweldig geniet. Ek het ná my tyd as joernalis bly skryf en het vir verskeie koerante en ander publikasies rubrieke onder skuilname geskryf. In die tyd het ek ook die drama, Die begrafnis, geskryf. Ek het wel eenkeer ’n halfhartige poging aangewend om ’n boek te skryf, maar my tyd was eenvoudig te beperk om my volle aandag daaraan te gee. Ná my versekeringsdae het ek vars begin met my debuutboek se manuskrip.

Wat doen jy as jy tyd kry vir iets anders as skryf? Vertel ons van jou seëlversameling (as ek Kassie se stokperdjie as voorbeeld kan gebruik)?

Ek was in ’n stadium ’n ywerige gholfspeler, maar my onkonvensionele swaai was nie bevorderlik vir my lang rug nie. Ek en my vrou, Líze, hou baie van die teater. Ons ander groot bederf is om in Desember in Hermanus uit te span, waar ek van skryf en stories vergeet en nie eens my skootrekenaar heen saamneem nie. Ek is ook ’n groot sportliefhebber en kyk gereeld krieket, rugby en gholf op TV. En vanjaar het ek besluit om meer tyd in te ruim om te skilder, ’n passie wat ek die afgelope ses, sewe jaar gruwelik afgeskeep het.

• Kom luister by die US Woordfees na die gesprek "Stamina vir ’n speurreeks", met Rudie van Rensburg, Bettina Wyngaard en Mike Nicol: Dinsdag, 5 Maart om 15:30 in die ATKV-Boektent.

US Woordfees 2019: Volledig bygewerkte program nou beskikbaar

The post US Woordfees 2019: ’n onderhoud met Rudie van Rensburg oor <em>Medusa</em> appeared first on LitNet.