Titel: Puntemasjien
Outeur: Christo Meyer
Uitgewer: Naledi
ISBN: 9781928426813

Puntemasjien is ’n jeugroman met rugby as sentrale tema. Dit speel op ’n fiktiewe Bolandse dorpie af. Die hoofkarakter, Clint, word na die Boland-proewe genooi, met die oog op ’n plek in die Cravenweekspan.

Daar is struikelblokke in sy pad, soos die aanranding van sy vriendin, Yolandi, asook die verdwyning van haar ma asook sy pa se drankprobleem. By sy eie huis wag daar nog ’n yslike skok op hom. Hy besluit om hom aan die proewe te onttrek, maar sy liefde vir rugby is so diep gewortel dat hy nie sommer sy rug op die spel kan draai nie. Sy afrigter oorreed hom om sy besluit te heroorweeg en met sy aanmoediging begin lewenslesse uit dié sportsoort Clint se lewe verander.

..................

“Vrouemishandeling, ontvoering, tienerseks en selfmoord is maar enkele temas waaroor ek nie huiwer om te skryf nie. Dit is harde realiteite wat nie geïgnoreer kan word nie.”

Cliffordene Norton gesels met Christo Meyer oor sy  jeugroman.

Wat het jou geïnspireer om hierdie boek te skryf?

Foto: verskaf

Navorsing het bewys dat vandag se tieners nie mal is oor lees nie. Hulle sal ure op sosiale media deurbring, in plaas daarvan om met ’n goeie boek te sit en ontspan. Hier verwys ek natuurlik nie na voorgeskrewe boeke nie. My grootste inspirasie vir hierdie boek was om weer ’n leeslus by die jeug aan te wakker.

Hoeveel beplanning doen jy voordat jy begin skryf?

Ek beplan my stories soos die idees by my opkom en dan maak ek op my selfoon ’n nota daarvan. So byvoorbeeld besluit ek nooit vooraf hoeveel karakters in ’n verhaal gaan wees nie. My karakters het ’n gewoonte om hulself te kom aanmeld, soms laat in die nag as ek sukkel om te slaap.

Edwin Lombard, deesdae nuusredakteur by Cape Argus, het in sy dae as redakteur by Son op Sondag vir my goue advies gegee: “Begin altyd ’n storie met die einde in gedagte”. As deel van my beplanning pas ek daardie raad in al my stories toe.

Wat was die grootste struikelblokke en/of hoogtepunte wat jy tydens die skryf van die boek ervaar het?

Om eerlik te wees, ek onthou nie juis enige struikelblokke tydens die skryfproses nie. Alles het taamlik glad verloop. My grootste kommer was dalk die onsekerheid of ’n uitgewer belang sou stel om die boek te publiseer.

Van die hoogtepunte was die uitdaging om die storie uit beide die hoofkarakter, Clint Bonthuys, sowel as sy vriendin, Yolandi, se perspektief te skryf en om tussenin ’n bietjie Kaaps ook in te werk. Clint was later nie net die hoofkarakter nie, hy het begin voel soos iemand wat saam met my op skool was. ’n Doodgewone matrikulant wat ook skelm agter die skoolsaal rook‎, probleme by die huis het en met meisies wat hom bewonder.

Ek oorweeg dit sterk om ’n opvolg te doen, iets soortgelyk aan FJ Labuschagne se Beseringstyd, maar daaroor moet ek en my uitgewer nog gesels.

Puntemasjien spreek baie ernstige temas aan. Wat is die voordele en nadele hiervan? Ervaar jy enige huiwering om daaroor te skryf?

Vrouemishandeling, ontvoering, tienerseks en selfmoord is maar enkele temas waaroor ek nie huiwer om te skryf nie. Dit is harde realiteite wat nie geïgnoreer kan word nie. Die voordeel hiervan is dat die leser dit kan aanspreek wanneer ’n vriend of familielid in die werklike lewe daarmee gekonfronteer word, maar die nadeel is ook dat daar steeds mense in ons samelewing is wat verkies om nie hieroor te praat nie.

Hoe spreek jy ernstige temas aan sonder om vir jou jong lesers te preek?

Jong lesers is slim. Hulle sal gou agterkom as ’n skrywer vir hulle probeer preek en daar en dan besluit om nie verder as die eerste hoofstuk te lees nie. Gelukkig is die ernstige temas in Puntemasjien deel van die storielyn en hou ek die leser aan die raai oor wat volgende gaan gebeur, in plaas daarvan om dit prekerig te laat klink.

Wat lei tot die grootste verandering in jou hoofkarakter, Clint, se lewe?

Ek wil nie te veel oor die storie weggee nie, want ek wil graag hê die leser moet vanaf die eerste hoofstuk die pad saam met Clint Bonthuys stap. Tog voel ek die volgende deel uit hoofstuk 20 speel ’n groot rol in die verandering in Clint se lewe:

Toe Clint die hekkie‎ oopstoot, draai al die koppe in sy rigting. Sy ma kom soos ’n besetene by die voordeur uitgehardloop met ’n polisievrou aan elke sy. 

“Clint,” sê sy ma terwyl haar oë in trane swem. “Waar was jy heelmiddag? Ek het jou probeer bel, maar jou selfoon was af.” Die uitdrukking op sy ma se gesig maak hom angsbevange.

“Wat is dit, Ma? Hoekom kyk Ma my so snaaks aan?”

“Dis ... dis jou pa. Iets het met hom gebeur.”

Watter skryfadvies sou jy as ’n aspirantskrywer waardeer het?

Ek is een van daardie bevoorregte skrywers wat oor die jare talle stukke skryfadvies van begaafde verhaleredakteurs ontvang het, al was dit soms net om te sê my styl en uitbouing van die tema is nie op standaard nie. ’n Skrywer moet nooit kritiek persoonlik vat nie en dit eerder sien as ’n manier om te verbeter. Hier dink ek byvoorbeeld aan Esme Mittner by Sarie, Bennie Fritz by Huisgenoot, Corlia Fourie by rooi rose asook Leon van Nierop, Dineke Volschenk en onlangs Melt Myburgh by Vrouekeur.‎

My eerste kortverhaal het in 2011 in die Son-koerant verskyn en sedertdien is ek ’n huishoudelike naam by hierdie publikasie, waar ek ook so een keer ’n maand ’n vervolgverhaal skryf. Ek is groot dank verskuldig aan Melvin Whitebooi, Edwin Lombard, Andrew Koopman en veral Eldridge Jason, wie se jeugroman, Gerook, onlangs weer herdruk is.

My advies aan aspirantskrywers sal wees om soveel as moontlik te lees en nooit moed op te gee nie. Deure gaan oop op tye wanneer jy dit die minste verwag.

The post "Ek wil hê die leser moet die pad saam met Clint Bonthuys stap" appeared first on LitNet.

Merle, waar kom jou belangstelling in skryf vandaan? Vertel asseblief van die publikasies waarin jou werk opgeneem is.

Ek is maar ’n “late bloomer”. Van kleins af het ek briewe geskryf. Sommige het ek gepos, en ander het ek onder my bed gebêre. Briewe aan Elsabe Steenberg het my laat jeuk vir meer skryf, want sy het teruggeskryf. Ek het my vingers deurgeskryf: briewe aan vriende, penvriende en Athol Fugard het onder die bed beland. Daar was ook briewe aan my verbeeldingsmaatjie en mense wie ek bewonder het. Maar ek het eers in my laat twintigs ’n brief aan ’n nou bekende skrywer gepos, wat toe terugskryf en sê: “Hoekom probeer jy nie ’n kortverhaal skryf nie?” Ek het, en dit was goed. Voëlvry het destyds twee stories gepubliseer, en toe ook Tydskrif vir Letterkunde. My reis het begin.

My werk is in die volgende publikasies opgeneem: “Disappear” in die bundel Incredible journey, “Discovery R” in The eleventh month en “206” in Jonk. Die verhaal “Record cards” het in 2019 derde plek in die SA Writer’s College se skrywerskompetisie gewen.

Hoe het jy op die idee van hierdie verhaal gekom? Gaan sit en werk jy ’n plot uit voor jy begin skryf?

Ek gebruik baie dinge wat by my spook, en maak dan fiksie daarvan. Ons bure op die plaas in die Kalahari het eens ’n slang in ’n vervalle kar aangehou. Ek en my pa het gaan kyk. Ek was maar ’n sensitiewe kind, en die beeld van die slang en die dooie muis het my lank bygebly. Ek het altyd geweet dat ek ’n storie daaroor sou skryf. Jare later het een van Kosie se honde vriende se dogter gebyt, en dit was die eerste keer dat ek ’n diep oop wond gesien het. Die res van hierdie storie is alles fiksie.

Oor plot: Ek weet gewoonlik hoe die verhaal gaan eindig voor enigiets anders. Soms lê die idee in mitologie, of iets wat ek op straat sien, of raaklees in ’n koerant. Ek is glad nie heilig oor my skryfwerk nie, en verander graag as dinge nie uitwerk nie.

Wie is jou gunstelingskrywers en wat lees jy graag?

Ek het onlangs drie haikoes oor my gunstelingskrywers geskryf:

Milan Kundera
Jonathan Safran Foer
Toni Morrison

Anne Michaels en Roy
Chigozie Obioma
Nicole Krauss, Zusak

Carlos Ruiz Zafón
Bukowski, Murakami
Ndlovu, Marquez.

Ek lees graag enigiets met ’n goeie plot en sterk karakters. Ek hou van moderne digkuns en lees graag die lirieke van my gunstelingmuso’s.

Lees Merle Grace se kortverhaal, “KleinKosie”, hier:

KleinKosie

Al die verhale van LitNet se Korona-kortverhaalfees is hier beskikbaar:

Korona-kortverhaalfees

The post Korona-kortverhaalfees: Merle Grace oor "KleinKosie" appeared first on LitNet.

Foto van Leon Wessels: verskaf

Encountering apartheid’s ghosts – from Krugersdorp to Constitution Hill
Leon Wessels
Uitgewers: Naledi
ISBN: 9781928518358

In sy jongste boek, Encountering apartheid’s ghosts – from Krugersdorp to Constitution Hill, grawe die oud NP-politikus Leon Wessels weer van die ou apartheidspoke op. Byna 30 jaar na die afskaffing van apartheid kyk hy terugskouend daarna en verduidelik waarom hierdie spoke steeds nie tot rus kom nie.

Wessels se jongste boek word beskryf as die kroniek van ’n apartheidspolitikus wat sy konserwatiewe agtergrond ontgroei het en ’n revolusionêre woordvoerder vir verandering geword het wat die ongeregtighede van die verlede vierkantig in die oë kyk.

In ’n openhartige gesprek met Jean Oosthuizen vertel Wessels waarom hy en ander verligtes soos hy vir so lank in die Nasionale Party se apartheidsbanke gesit het en nie vroeër wou erken apartheid is ’n misdaad teen die mensdom nie. Hy praat ook oor die tweeslagtige rol wat die NG Kerk soms tydens apartheid gespeel het en bespiegel oor die toekoms van die ANC.

Wat het jou laat besluit om weer oor die apartheidspoke te skryf? Het ons nie al genoeg daarvan gehad nie, en is daar nog iets nuut daaroor om te sê?

Dit was vir my belangrik om die stories wat ek in my vorige twee boeke in Afrikaans geskryf het, toeganklik vir alle Suid-Afrikaners te maak. Dit het my geleentheid gebied om ou stories met nuwe invalshoeke te skryf. Tyd het ook oor daardie ou stories geloop. Hulle kon dus vars aangebied word.

Geskiedenis is nie soos voetspore in die sand wat deur die wind doodgewaai word nie. Die ou stories word veredel en nuwe perspektiewe word geopen.

Jou boek het midde in die grendeltyd verskyn wat vir die boekbedryf ’n baie slegte tyd is. Aanvanklik kon die gedrukte weergawe glad nie verskyn nie en slegs die elektroniese weergawe was beskikbaar. Intussen kan die gedrukte weergawe darem nou ook bestel word, maar daar is steeds geen boekbekendstellings nie. Hoe raak dit die verspreiding van die boek en die bewusmakingsveldtog daarvan?

COVID-19 het alles verander. Verspreiding en bewusmaking is beslis ’n uitdaging, maar ook ’n avontuur. Die grendeltyd en die nuwe bemarkingstegnieke het my baie van Suid-Afrikaners en my vriende se leespatrone geleer: Wie lees e-boeke, wie is totaal onmagtig om boeke per SMS te bestel wat by jou huis afgelewer word, en wie wil die boek op ’n winkelrak sien.

Dit moet vir jou sowel as die uitgewer baie frustrerend wees om geen boekbekendstellings te kan hou nie. Daar is ook nie kunstefeeste in die nabye vooruitsig waar dit blootstelling kan kry nie. Hoe hanteer julle dit?

Die afwesigheid van oog-tot-oog-kontak tydens boekbekendstellings en kunstefeeste is ’n gemis. Ek en die bemarkingspan voel-voel maar ons pad om die boek in die kuberruim, op enige moontlike platform, onder die aandag van potensiële lesers te bring.

Baie jongmense vra vandag hoe dit moontlik is dat apartheid so lank staande kon bly. Wat sê dit van die Afrikaners se kollektiewe moraliteit dat hulle apartheid so lank aanhou regverdig het totdat daar byna geen ander keuse was as om daarvan afstand te doen nie?

Die verskrikking van die Afrikanergeskiedenis (Anglo-Boereoorlog met die gepaardgaande verskroeide-aarde-beleid en konsentrasiekampe) was (en is nog steeds) in die psige van die Afrikaner ingeprent. Die vrees vir swart oorheersing en die vrees vir die Rooi Beer (Sowjetunie) wat oor ons sou loop, het tot ons kortsigtigheid bygedra. Dit het lank geneem het voordat ek met oortuiging aan die werk kon spring om te help om apartheid af te takel.

Daar is nie net apartheidspoke nie. Daar is ook ANC-spoke wat onder die oppervlak begrawe lê. Moet mens nie ook dáárdie spoke oproep nie, en wie se taak is dit?

Spoke laat hulle nie inkerker nie. Die ANC se aanhoudingskampe en halssnoermoorde hang steeds in die lug. Dit is almal wat oor die besonderhede beskik se taak. Die ANC sal ook hand in eie boesem moet steek. Kort-kort vlam die debat op, maar word weer gesmoor. Dit sal bly opvlam.

Dit is altyd maklik om terugskouend na die geskiedenis te kyk, maar wat sou jy anders gedoen het as jy terugskouend na jou eie loopbaan kyk? Waarom het verligte Afrikanerpolitici soos jy so lank aan die Nasionale Party se kant op die parlement se groen banke gesit? Hoekom het julle jul nie eerder verset teen wat almal vandag weet ’n misdaad teen die mensdom was nie?

Die middeltagtigs was verspeelde geleenthede. Ek dink nie ek het in daardie era slim genoeg geboks nie. Om teen PW Botha te boks moes jou voetwerk vinnig wees, anders kon jy maklik harpuis ruik.

My eie ontwaking het teen ’n slakkepas geskied (Jonathan Jansen noem my ’n “gradualis”). Ek het lank geneem om eers die onwerkbaarheid, daarna die brutaliteit en uiteindelik die immoraliteit te verstaan van dit waarmee die Nasionale Party (ons) besig was. Ek moes worstel met die idee om saam met “terroriste” rondom ’n tafel te sit en gesels oor ’n gedeelde toekoms. Ek moes ook die vrees oorkom om deur Afrikaners geëkskommunikeer te word. Om Saul Dubow se woorde oor my te parafraseer: Dit maak my nie ’n held nie, gee my ook nie vrypas om te moraliseer nie; dit bied my bloot net die geleentheid om te vertel wat ek nie geweet het nie tot ek beter geweet het.

Teen die einde van die NP se bewind is daar verskeie waarborge aan die blanke kiesers beloof waarvan baie tydens die onderhandelingsproses gesneuwel het. Is dit nie billik om te vra of julle nie die kiesers verkul het nie?

Enige onderhandelings is dinamies – jy praat immers nie met jouself nie. Ou posisies is dikwels nie haalbaar nie. Indien jy nie daarmee tred hou nie, bou jy ’n valse werklikheid. Is dit billik om te argumenteer dat Hendrik Verwoerd die kiesers verkul het deur hulle te vertel dat swart stedelinge in 1978 sal terugkeer na die tuislande? Hy was so suksesvol met die verkondiging van die fiksie dat daar nou nog mense is wat die storie aanhang, selfs glo dit kan met ’n paar verstellings herleef.

Herman Giliomee skryf in sy boek Die laaste Afrikanerleiers breedvoerig oor sy indrukke van die onderhandelingsproses en meen julle kon beter gevaar het. Het hy nie ’n punt beet nie?

Dit is alombekend dat Giliomee sy gunstelinggespreksgenote in die Nasionale Party gehad het. Hulle het telkens die onderspit in die binnekringdebatte gedelf. Ten spyte hiervan het nie een van hulle ’n opstand met haalbare alternatiewe planne gelei nie. Giliomee se fassinering met die idee van ’n wit referendum voor die demokratiese verkiesing in 1994 was eenvoudig nie praktiese politiek gewees nie.

Op ’n ironiese manier was beide die HNP van Jaap Marais en die PFP van destyds reg toe hulle voorspel het dat daar uiteindelik ’n swart meerderheidsregering sou kom as die NP aanhou hervorm. Die NP het dit deurgaans ontken. Waarom kon die NP dit nooit insien nie, of het hulle doelbewus vir die kiesers ’n rat voor die oë gedraai?

Die stryd met die HNP was ’n bitter een oor veral sogenaamde kleinapartheid en met die PFP oor grootapartheid. Ek kon die verspottighede van “kleinapartheid” (wie doen sport teen wie, wie sit langs wie in restaurante en openbare geleenthede) insien, maar die idee van ’n Nelson Mandela as staatshoof was toe nog ondenkbaar. Na baie wroeging het ek besef dat ons landgenote nooit afstand sou doen van hul Suid-Afrikaanse burgerskap nie.

In jou boek verwys jy na die Broederbond en die NG Kerk wat albei ’n groot rol gespeel het in die Nasionale Party se denke en beleid. Die Broederbond bestaan vandag feitlik net op papier, maar baie Afrikaanse mense is steeds lidmate van die NG Kerk, wat eintlik maar ’n wit klub is as ons eerlik wil wees. Hoe sien jy die rol van die kerk in 2020 en het die kerk nog hoegenaamd enige aanspraak op moraliteit of ‘n profetiese stem?

Ek het in 1984 kennis gemaak met die NG Kerk se hovaardigheid en dubbelslagtigheid toe ’n parlementêre gekose komitee moes oorweeg of die Ontugwet en die Wet op Gemengde Huwelike verbeter kan word deur die kwetsende aspekte uit die kwetswette te verwyder sonder om afstand te doen van die grondliggende oogmerke van die wette.

Die amptelike NG Kerk-afvaardiging het gevra vir die behoud van die wette (hulle het nie tydens hul voorlegging gedebatteer nie, maar probeer om te intimideer); die nie-amptelike NG Kerk-standpunt was dat die wette geskrap moet word. Die nie-amptelike standpunt het in NP-geledere gewen. Die tweeslagtigheid woed steeds voort wanneer gepraat word oor kerkhereniging en selfdegeslagverbintenisse.

Om in ’n hofstryd, saam met ander, die NG Kerk oor selfdegeslagverbintenisse tot orde te roep het my geen plesier verskaf nie. Dit was egter die enigste manier om die hardnekkige houdings van kerkleiers te stuit. Die NG Kerk loop dieselfde pad as die Nasionale Party van ouds: Eenheid is belangriker as om prinsipiële sake op die spits te dryf. Die NP en die NG Kerk is belangrike hoofstukke in geskiedenisboeke, maar slegs voetnotas in kontemporêre geskiedenis.

Jy het die skeuring in die Nasionale Party in 1982 eerstehands beleef en gee toe dit was noodsaaklik. Sonder die skeuring sou die NP nie regtig kon hervorm nie. Die ANC is vandag ideologies net so verdeeld soos die NP van destyds. Hoe lank kan hierdie brose eenheid nog staande bly en hoe lyk die ANC se toekoms as jy ’n voorspelling moet waag?

Die ANC is gedoem tot skeuring. Mense soos Tito Mboweni het reeds vertel hoe bevrydend dit is om onafhanklik te dink en nie onder die juk van Stalinistiese dissipline te staan nie.

Jy was ’n ondersteuner van Barend du Plessis toe PW Botha in 1989 as NP-leier bedank het. Barend het met enkele stemme teen FW verloor. Hoe dink jy sou dinge verloop het as Barend president geword het pleks van FW?

Barend was ’n strategiese denker en knap organiseerder met ’n oog vir besonderhede. Onder sy leierskap sou daar ’n ander dinamika in NP-geledere gewees het: Hy sou Pik Botha nader getrek het en nie vir Magnus Malan vervreem het nie. Die uiteindelike uitkoms sou egter nie veel verskil het nie.

De Klerk het die land van apartheid bevry net soos wat Michail Gorbatsjof sy land van ’n ou orde bevry het. In die nuwe orde het De Klerk egter sy rug op die regering van nasionale eenheid gedraai en nie veel van ’n rol gespeel nie.

FW het groot waagmoed aan die dag gelê. Daarvoor sal hy altyd onthou word. Hy het die onwerkbaarheid van die ou bedeling verstaan. Hy het egter nooit die onmenslikheid daarvan in die oë gekyk nie.

Waarom kon hy dit nie regkry om ’n betekenisvolle rol in die nuwe Suid-Afrika te speel nie?

Hy het te veel intellektuele terugvalposisies gehad. Jy is volledig in demokratiese Suid-Afrika of jy is daaruit. Daar was net te veel juridiese kwalifikasies in sy benadering.

Sommige mense sê die NP se onderhandelaars by Kodesa was ’n liggewigspan vergeleke met die ANC s’n. Verligte senior ministers soos Pik Botha en Gerrit Viljoen (wie se gesondheid ongelukkig nie meer baie goed was nie) was nie regtig deel van die onderhandelings nie. Was die NP se onderhandelaars regtig opgewasse vir die taak en het julle julself nie oorskat nie?

Die Amerikaanse diplomaat Chet Crocker het jare later teenoor my opgemerk: “Julle het minder opsies gehad as wat ons gedink het.” In so ’n drukketelsituasie word jou keuses bepaal deur jou opsies. In die ses jaar (amper sewe jaar) wat die onderhandelings geduur het, van Nelson Mandela se vrylating (Februarie 1990) tot die ondertekening van die Grondwet (Desember 1996) was daar baie rolspelers in NP-geledere, bygestaan deur senior staatsamptenare en uiters bekwame tegniese adviseurs. Die kabinet (voor 1994) en later die NP-strukture het afgeteken op al die grondwetlike posisies. Daar was hewige interne stryd. Dat FW daardie groep, met hul uiteenlopende verwagtinge, bymekaar kon hou, is ’n pluimpie vir hom.

Baie van die aanvanklike hardekwas posisies is deur die onvermydelikheid van demokrasie in ’n regstaat getemper. Die grootste teleurstelling is natuurlik dat FW weggestap het van die Regering van Nasionale Eenheid. Dit het ’n verdoemende kettingreaksie gehad: Staatsamptenare uit die ou bedeling was sonder politieke verteenwoordiging in die uitvoerende gesag en enige geleentheid om nuwe konvensies te ontwikkel is verbeur.

Sal die spoke van apartheid ooit tot rus kom? Suid-Afrikaners leef vandag steeds in twee wêrelde, naamlik wit en bevoorreg in een wêreld en swart en histories benadeel in ’n ander wêreld. Hoe bou mens ’n brug tussen hierdie twee wêrelde as die kloof tussen hulle so wyd is?

Apartheidspoke sal hulle nie laat begrawe nie. Ons praat dan nou nog oor die Anglo- Boereoorlog en ons lees vandag nog gereeld stories van daardie konflik in die dagblaaie. Dit is belangrik om ’n bewussyn van die verlede te hê maar nie toe te laat dat dit jou pootjie wanneer jy uitreik na die toekoms nie. Die kloof is wyd, maar dit is ons roeping om daaraan te werk. Daar is vir almal, hoe beskeie ook al, ’n geleentheid om brûe te bou.

Jy het nou die dag op Facebook gevra wat sou gebeur het as die NP die verkiesing in 1948 verloor het. Daar was interessante en selfs vreemde reaksies op jou vraag. Het jy dalk ’n kort antwoord as jy ’n raaiskoot moet waag?

Ek was verbaas oor die bitsigheid wanneer generaal Smuts se tekortkominge beredeneer word. Internasionaal sou sy Verenigde Party geen hond haaraf kon gemaak het nie. Smuts se ervaring van die na-oorlogse Verenigde Volke-Organisasie (nou die Verenigde Nasies) se afwysende houding teenoor Suid-Afrika se rassevraagstukke is goed gedokumenteer. Die ou Sappe (ook Smuts) was vasgevang in die web van rassevooroordele. In die laat vyftigerjare was daar dalk ’n geleentheid om met Albert Luthuli n verstandhouding te bereik. Ek twyfel of die kieserspubliek toe al almal in Suid-Afrika as gelyke burgers sou aanvaar het; dit kon egter gehelp het om hardvogtige houdings te versag en stereotipes af te takel.

Hoe lyk Suid-Afrika en die land se politiek oor 10 jaar as jy eerlik in jou kristalbal moet kyk? Die ANC kon duidelik nie sy belofte van ’n beter Suid-Afrika vir almal nakom nie. Armoede, korrupsie, werkloosheid, gebrek aan dienslewering is aan die orde van die dag. COVID-19 maak dinge nog moeiliker as wat dit reeds is. Moet ons nie maar aanvaar ons is nie veel beter af as die res van Afrika en daarby aanpas nie?

Suid-Afrikaners moet hul meerderwaardigheid oor Afrika eenkant toe vee. Daar is genoeg rede om realisties-optimisties te wees. COVID-19 bring groot stremming, maar bied ook geleentheid om nuut te dink en te doen. Dit vra waagmoedige leierskap.

Die ANC sal in die na-COVID-19 era uitmekaar spat. Die ou struggle-verlede sal hulle nie bymekaar kan hou nie. Toekomsverwagtinge by jongmense sal swaarder weeg as die romantisering oor die verlede. Wie dan die botoon gaan voer – die radikale elemente in ons samelewing of die groep wat oor die ou (en nuwe) politieke verdelings hande vat – is ’n ope vraag.

Moet blankes vir altyd skuldig voel oor die verlede, en wat moet hulle doen om deel te wees van die toekoms?

Ek dra nie skuldgevoelens oor die verlede nie. Dit is die pad waarlangs ek gekom het; daaraan kan ek niks doen nie. My gesindheid nou kan ek beheer: Skuif paternalisme eenkant toe en rol moue op. Reik uit na ander.

• Encountering apartheid’s ghosts kan aanlyn hier by Naledi bestel word.

The post Onderhoud: Leon Wessels gesels met Jean Oosthuizen oor die spoke van apartheid appeared first on LitNet.

Op 6 November 2017 het ek op versoek van die Stellenbosse Woordfees-organisasie ’n onderhoud met Elsa Joubert in haar woonstel in Berghof, Hofstraat, Kaapstad gevoer. Die byna twee uur lange onderhoud is professioneel opgeneem en volledig getranskribeer. Daarna het ek dit verkort en geredigeer. Die transkripsie is op Maandag 5 Maart 2018 om 10:30 voor ’n uitverkoopte saal in ’n PowerPoint-formaat vertoon, terwyl die klankbeeld tegelykertyd uitgesaai is. Ek het tydens dieselfde sessie ’n gesprek met Nico Steytler, Elsa Joubert se seun, en haar uitgewer by Tafelberg, Etienne Bloemhof, gevoer.  

Kort voor die sessie oor Spertyd tydens die 2018 Woordfees. Regs van Ena Jansen sit Nico Steytler, Elsa Joubert en Klaas Steytler se seun, en regs van hom sit Etienne Bloemhof, uitgewer by Tafelberg.

Die sessie oor Spertyd tydens die 2018 Woordfees.

Die aanleiding tot die onderhoud was dat die derde deel van die gevierde skrywer se outobiografie toe sopas in haar 95ste lewensjaar as Spertyd verskyn het. Dit is iets meer as 200 bladsye lank en handel oor Elsa Joubert se ervaring van die lewe in ’n aftreeoord in Kaapstad. Die herinneringe aan haar lang lewe wat dié tyd voorafgegaan het, is in twee vorige boeke as ’n Wonderlike geweld (2005) en Reisiger (2009) gepubliseer.

Die onderhoud word hier in dieselfde informele gesprekstyl soos wat dit plaasgevind het weergegee. Ena Jansen se vrae en opmerkings word in kursief gedruk, terwyl Elsa Joubert se antwoorde in gewone font is. Die opname van die gesprek sal met verloop van tyd aan die Universiteit van Stellenbosch se argiefafdeling bemaak word.

Die transkripsie van die onderhoud word later vanjaar in ’n spesiale uitgawe van die vaktydskrif Stilet gepubliseer.

Elsa Joubert en Ena Jansen in Berghof tydens die onderhoud. (Foto: Stef Glen)

Elsa, dit is vir my regtig ’n verskriklike groot voorreg om met jou vanmiddag te praat. En ek dink die beste manier om oor ’n boek te begin praat, is altyd om die skrywer te vra om self so gou moontlik aan die woord te kom. So ek wil baie graag dat jy die eerste, ek dink dit is drie paragrawe, van jou eerste bladsy lees.

Goed.

“Hulle sê jy sak terug na jou wortels wanneer die winde van tyd jou liggaam en jou gees begin skeeftrek. Die vernouing wat tyd bring. Die verminderde beweeglikheid. Verstarring van die gees. Die aflê van die ou, vertroude norme. Byna sê ek die aflê van drome. Op ’n fisieke vlak: die beperkings aan beweging wat chronies foutiewe ledemate jou bring. Om ’n onbekende paadjie te stap is moedswillig. ’n Stoel in ’n vreemde se sitkamer is ’n konfrontasie. ’n Rit in ’n vreemdeling se motor is ’n drama. ’n Afdraai van die teerpad op die sinkplaatpad is ’n katastrofe. Self bestuur, ’n eie motor, is ’n herinnering wat al lank agter die kim weggesak het. En die siddering, die vibrasie wat die vliegtuig in versnellingsrat op jou ganse gebeente afstuur, is nie meer vir my nie. My laaste rit van Johannesburg na Kaapstad het ek heelpad staande oorleef. Al pad wat met minimum angs aangepak kan word, is die pad na die verlede.”

Baie dankie. Kan jy miskien vertel hoe reis in jou skryfwerk, in jou bestaan, vir jou van belang was?

Ja, ek kan. Reis is vir my ’n belangrike ding as ek skrywe, want ek voel as jy reis is jy uit jou groef uit, en jy is bietjie ongemaklik. Daar is ’n ligte spanning by jou, want jy verken nuwe, nie wêrelddele nie, maar dele wat vir jou nuut is en al jou sintuie is verskerp. Ek dink altyd, die eerste keer wat jy ’n nuwe stad binnegaan, sien jy amper meer as die res van die tyd, want alles maak so ’n sterk indruk. So reis is nie doelbewus as metafoor gebruik nie, dis bloot die waarheid.

Ek moet sê, weet jy, dit versterk die leeservaring om tegelykertyd baie letterlik te lees, en tegelykertyd ook te weet wanneer jy vir Nico bedank hier in die erkenning, jou seun Nico, dat hy vir jou gesê het: “Ma het altyd vreemde plekke besoek en daaroor geskryf. Nou lê die kontinent van die ouderdom voor. Betree dit, en skryf daaroor.” So ook: “Gaan op reis.”

In die ouderdom in.

Ja.

Iets wat ek gevind het, en dit is my groot riglyn, is dat mens kan nie net in die algemeen praat oor die ouderdom nie. Elkeen se ouderdom is anders, jy weet? En jy kan nie jou voorberei op ouderdom na ander mense se ervarings daarvan nie, want joune gaan heeltemal anders wees.

Ja. So wat dit betref, is elke een ’n absolute nuweling, ’n amateur? ’n Novice.

Absoluut. Jy weet nie hoe om dit te hanteer nie, want soms, selfs nou, wat jy al ’n rukkie in die ouderdom is, wat ek dit nou eintlik eers begin voel, jy weet nie, moet jy nou jouself handhaaf of moet jy oorgee aan die ouderdom? Moet jy hom baklei of moet jy jou oorgee?

Wat sal oorgee inhou? Hoe sal ’n oorgee-dag verskil met aanhou baklei?

’n Paar goed moes ek oorgee, wat ek nie anders kon nie. Maar byvoorbeeld as ek nog wou skryf. Ek wil nie, want ek voel net ek moet nou tot ’n einde kom, maar dan sal jy ... By my was dit die laaste ruk, my rekenaar was vir my baie swaar. Dit was asof die rekenaar in ’n persoonlike stryd teen my was. My vingers ... Jy sien, dis al hierdie goed wat die ouderdom het. Jy besef nie, maar kyk, jou vingers is nie meer so rats nie, en as ek tik, en ek tik al van 1950 op ’n rekenaar, 1965, dan druk jy nie een sleutel nie, jy druk drie! Jou vingers kan nie so regaf peil op die sleutel wat jy nodig het nie. Jy sien oumense met hulle pyp sukkel, om te stop. Jou vingers is definitief ... Al is hulle nog sterk.  

Ja, jy haal iewers jou ma aan. Jy verwys daarna dat sy gesê het: “My fingers have lost their cunning.” Daai bedrewenheid.

Ja. Presies. Dan kan jy nie meer eintlik lekker tik nie. Jy kan nie lekker skryf nie. Ek het ook ’n probleem. Ek onthou nie meer so goed nie. Ek sal twee keer ’n toneel skrywe, ek het dit in my kop en dan vergeet ek, ek het hom al geskryf. Dan sit ek later met twee versions van dieselfde een en ek weet nie watter een is goed nie. Al twee is vir my goed. Daai soort ding is nie meer lekker nie.

Spes Bona, waar Elsa Joubert se ma as jong vrou gebly het.

“My ma beweeg dikwels deur my kop vandat ek hier in Hofstraat bly. Ons noordelike bure is die Spes Bona-losieshuis vir damestudente, met ’n ‘lady warden’ soos van ouds. Hier het my ma ’n jaar lank loseer toe sy vir haar T2-onderwysdiploma studeer het. Sy het elke dag in Hofstraat afgestap, dan Oranjestraat, daarna afgedraai in Buitenkantstraat na die Rust en Vreugd-gebou, hulle klaskamer, vandag ’n historiese erfenisgebou. Sy het hierdie ou strate, vandag herbou, goed geken, miskien selfs, soos ek dikwels maak, ’n verbintenis met die ou geboue gevorm.” (Spertyd, bl 81)

Ja. Het Nico jou kon help, en jou kleindogter, om net die teks strak te kry?

Verskriklik baie. Man, my studeerkamer, jy weet mos, daar ander kant?

Ja.

Ek het uitgevind nou is dit té lekker om my papiere neer te sit. Dan weet ek, daai papiere moet daarso gaan en daai een daar. Maar môre weet ek nie meer nie. En sy’t nou net haar LLB klaar gemaak met haar werkstukke, en sy’s in die ding.

Jou kleindogter?

Ja. Dan vat sy die hoofstuk, en dan lees sy dit, dan lees sy die ander ene, dan sê sy: “Dis die beter ene.” Dan’s ek so bly dat iemand vir my daai besluit neem.

Ja, dis ’n goeie redakteur hier op jou eie drumpel.

Ek het die boek twee keer gelees, en jy weet, as ek met jou oor die pad praat in jou werk, dan is daar byvoorbeeld ook hoofstukke: “Doodloopstraat”, “Hobbels In Die Pad”, “Kamp Opslaan”, “Saamstappers”, jy weet? Daar’s allerlei hoofstukke wat hierdie reis-idee deurtrek.

Dit is die idee, dat dit die reis deur die ouderdom is.

Ja, en dit het ’n baie kragtige soort eenheid-gevoel, hierdie boek.

Ek is baie bly.

Wil jy ’n bietjie verduidelik hoe jy by die titel “Spertyd” uitgekom het?

Ek sê nou die dag vir my seun ... Hy was baie vír die titel, en my ander dogters ook, en ek sê hier by ons is so baie Engelse mense, hulle het nog nooit van “spertyd” gehoor nie. Gee my net een gebruikswoord in Engels. Wat sal jy sê is die Engels van dit? Hy sê: “Ma, dis eenvoudig. Deadline!” Jy weet? En so is daar baie betekenisse aan “Spertyd”. Dit is tyd, amper, van vergunning wat jy jouself skenk, om soos Braam sê, tot verhaal te kom. Of om af te reken met dinge. Of met jouself af te reken. Of dinge bietjie in verband te sien. Dis vreemd hoe baie goed opkom in jou lewe wat jy nie eers gedink het jy gaan oor skryf nie. Maar dit is asof geheue vir jou baie, baie help en jou geheue ook bepaal wat moet kom.

Spertyd. Die boek is in die skrywer se 95ste lewensjaar voltooi. Kort voor haar dood het Elsa Joubert verneem dat die LW Hiemstra-prys van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vir hierdie werk aan haar toegeken is.

Jy word opgeruk, amper. Jy moet rondom jou kyk, jy moet kyk waar jy staan en wonder hoe’t jy hier gekom. En, nou goed. Wat kan jy maak van dit? Jy moet sin maak uit iets. ’n Baie groot deel daarvan is die behoefte aan, en dan die tyd word jou gegee om te probeer sin maak. Ek dink dis baie goed vir enige mens, oud of jonk, om bietjie somtyds na sy lewe te kyk en probeer die ding in perspektief sien.

Toe ek jou gevra het om die eerste drie paragrawe van jou boek te lees het ek jou gevra om te stop by daai laaste sin, “al pad wat met minimum angs aangepak kan word, is die pad na die verlede.” Sou jy kon saamstem? Dit voel of daar twee plekke is wat jou hede en jou verlede voortdurend met mekaar in verband bring. Jy sit en jy is op die oomblik hier in Berghof in die aftreeoord, en jy’s baie konkreet oor alles wat jy hier ervaar, maar voortdurend ook praat jy oor Nantesstraat, oor die Paarl, en hierdie twee plekke is eintlik ook asof hulle met mekaar in gesprek is.

Ja.

So miskien as jy eers ’n paar sinne wil lees oor hoe Berghof is, die plek waar jy jou nou bevind, die afgelope jare al.

“My aftreeoord is ’n rooibaksteengebou van vyf verdiepings hoog. Voor langs die erf is ’n ry garages, en agter die garages, maar op ’n laer vlak, nog meer garages. Want ons almal kom hierheen, blymoedig met ons motorkarre. Ons woon in woonstelle van verskillende groottes wat wes kyk na Leeukop se kant, of oos na die hospitaal en na Tafelberg. Ons woon in ’n kloof sommer hier naby die middestad, met ’n waterstroompie wat deur ons tuin loop. Hoe hoër die woonstel, hoe mooier die uitsigte. Ek het ’n tweede, kleiner woonstel net oorkant die gang van die eerste bygekoop om as studeerkamer in te rig, dus het ek hierdie verruklike uitsigte sowel na wes as oos. Van ons voorhek is dit net oor Hofstraat, deur die hospitaalterrein, dan net Moltenostraat, en ons is De Waal Park. Ek gaan stap talle kere op ’n dag in die park. Alleen, op enige uur, totdat ek ’n hou oor die kop kry, en platgestamp en beroof word van ’n goue kettinkie wat ek op die ou mark in Istanboel gekoop het.”   

Elsa Joubert se woonstel kyk uit op Hofmeyrstraat en Leeukop, wat sy dikwels in Spertyd beskryf. Een mistige volmaannag gaan sy alleen na die boonste verdieping van Berghof en kyk “heeltemal gefassineerd, gemesmeraais, bang” weswaarts.

“Die wit lig omraam en gee diepte aan die skitterende vorm. Dis ou Leeukop, net die boonste helfte, die onderste helfte is toe onder die mis.” (Spertyd, bl 165)

Dis jou onmiddellike werklikheid hier nou al vir baie jare. Jy skryf ook jou ma het hier naby in Spes Bona gebly. 

Ja, net langsaan.

Ja. En jou sussie, toe jy agt jaar oud was, is oorlede in die hospitaal wat net oorkant die pad is.

Ja.

Ek moes, toe ek nou-nou hiernatoe kom, dink wat TS Eliot geskryf het oor “in your end is your beginning” of “in your beginning is your end”.

Is your end.

Ja, dit is so ’n siklus.

Dit is. Dit was vir my snaaks, dis amper of jy tuis kom. En Hofstraat het ook vir my baie betekenis, want my sussie is begrawe in die Hofstraat-begraafplaas in die Paarl wat nou toe is. Niemand word meer daar begrawe nie. Dis baie mooi. Dis tussen die rivier en die berg. So Hofstraat was ’n emosionele woord vir ons in die huisgesin. Ons was altyd baie skrikkerig om te praat van Hofstraat, want my Ma kon net in trane uitbars, of so iets. Dis alles hoogs emosioneel belaaide plekke.

Die ou Volkshospitaal (nou Mediclinic) in Hofstaat waar Elsa Joubert se sussie oorlede is, toe Elsa 8 jaar oud was. Elsa Joubert is daar op 97-jarige leeftyd op Sondagmiddag 14 Junie 2020 oorlede. Hofstraat met Mediclinic links en Berghof en Spes Bona regs.

Hoe was Nantesstraat?

“Die boonste deel van Nantesstraat waar ek as kind gewoon het, is heilig. Net vier trappies van die stoep af na die voorhekkie. My pa wat met vertrekkende gaste by die voordeur uitkom sonder sy hoed, daarom voel-voel sy hand oor sy bles om die paar hare wat aan die een kant lank groei, oor sy kop te stryk. As ek aan hom dink, sien ek sy hand wat oor sy bles stryk. Hy’t dit by my sussie se graf gedoen toe ek agt jaar oud was. Hy’t dit op my bruilof gedoen toe ons by die voordeur uitkom, die laaste keer toe ons daar wegry, ’n week voor sy dood, het hy al koulik begin wegdraai, maar my ma het by die hekkie bly staan totdat die kinders ophou wuif, en die motor die draai gevat het na Meulstraat.”

Ek herinner my uit ’n Wonderlike geweld dat jy toe baie oor jou ouers geskryf het. Maar ook in hierdie boek sê jy ’n mens se ouers is, wat jy noem, “saamstappers”.

Ja.

Jy skryf hier in die opdrag van die boek, “aan almal wat ons bystaan op ons oudag en dit leefbaar maak.”

Jy weet dit nie voor die tyd nie, maar dis moeilik om ’n oumens te wees. Jy het iemand nodig. Hulle het in Engels die mooi frase, assisted living. Ek soek nog vir ’n Afrikaanse woord daarvoor. Assisted living, hulle maak jou reg vir die dag.

Hierdie Berghof-omgewing het vir jou groot geborgenheid gebring, selfs al is daar frustrasies. Want jy skryf ook oor die alleenheid, eintlik, dat almal op ’n stadium teruggaan na hulle eie blyplekke. Is dit moeilik om in so ’n plek vriende te maak?

Jy weet niks van die mens wat voor jou staan nie. Nou, moet jy nou begin vra om darem bietjie ’n idee te kry, of gaan jy nou net weer wonde oopkrap? Dit is vir my ’n moeilike ding daai. Jy moenie oor die toekoms dink nie. Want binne ’n paar dae het die mens ’n beroerte en hospitaal toe, en net weg.

Man, daar’s seker onderwerpe waaroor jy nie met almal praat nie. Ek meen soos godsdiens praat jy ook nie sommer nie. En ek dink die dood is ook so iets. Die mense sê nee wat, nou maak jy my bang, of so. Jy weet, dat hulle wegskram.

Ja. Om Eybers aan te haal: “As jy nie wil doodgaan nie, moet jy oud word”. Maar uiteindelik, ná die oud word, kom onherroeplik daardie laaste in-die-gesig-staar. Haar gedig wat so aangrypend is oor die laaste tyd, is “Uitsig Op Die Kade”. Dis ’n tipiese Amsterdamse soort uitsig, waar sy sê dis belangrik “om leeg genoeg te loop, om vol te loop met wat vanuit daarbuite vloei”. Dat jy oop moet staan vir wat van buite kom. Jou huis is met uitsig op Leeukop. Jy skryf so baie oor Leeukop. Jy skryf Nico-hulle eet by jou, hulle vertrek, jy skakel die ligte af, en daar is net ’n weerkaatste ... kamer. Asof, die buite het leeggeloop, jy’s gekonfronteer as’t ware met die laaste ...

Met die skyn van iets, nie met die werklikheid nie.

Jy praat van die skyn, ja. Van die skynlewe.

Man, dit is so, en ek praat van skimme. Maar jy weet, wat snaaks is vir my is hoe ons almal gewoond is aan metafore. Veral ouma is ’n begrip wat liefdevolle metafore optower, jy weet? Soos my ouma in kaneel, en dis net nie meer so nie. Oumas is deesdae nie meer in kaneel nie. Dis ’n vals beeld daai, want die tyd het dit ingehaal. Nou sê die mense nog hier: “Oe, ek is so bly die kinders kom volgende week.” Dan dink ek ja, daar was nou weer die oumabeeld en almal hang dit aan. Dis vertroostend, dis gerusstellend, maar ons taal moet heeltemal anders gemaak word, want al die begrippe het verander, of, baie van die begrippe het verander.

Elsa, mense sê dikwels daar’s ’n paar belangrike identiteitskategorieë. Dit is ras, dit is klas, dit is geslag. Maar dit voel al lankal vir my gesondheid en leeftyd is ook ’n baie belangrike identiteitskategorie.

Ja, absoluut.

Ja. Alles verander. Jy word ineens die ander.

Ek was al tagtig, en ’n vriendin sou daai jaar tagtig word, en sy sê vir my: “Elsa, is dit anders as jy tagtig word?” Ek sê: “Man, jy voel nie anders nie. Dis nog net jy wat deur daai oë kyk, maar ander mense dink jy’s anders. Hulle sit jou nou in ’n nissie. Nou’s jy van die tagtigjariges, nou is jy oud.” Maar dis nog niks nie. Kom by die neëntigerjare! Jy’s nie vandag neën-en-tagtig en die volgende dag neëntig nie. Jy bly maar dieselfde, maar jy’s dadelik in ’n ander nissie. “Wag, ek help jou op uit die stoel”, of “Wag, moenie uitklim uit die kar nie, ek sal jou help.” So, die mense sit jou in ’n ander kategorie amper. Ja, dit bring jou terug aarde toe ... met ’n boem.

Met ’n boem!

Lees jy die werk van ander skrywers? Die woord word deesdae gebruik – “laat-werk”. Sê maar, selfs Breyten Breytenbach vat aan die tagtig, dink ek. Eybers, wat ek genoem het, het op negentig haar laaste bundel gepubliseer. Lees jy graag oor mense wat ook oor die, sê maar die grensaftasting van die lewe skryf?

Man, ek kan nie sê spesifiek nie. Ek lees ’n boek vir wat hy is.

Saam met jou boek het daar onlangs Karel Schoeman se boek Slot van die dag verskyn op sewe-en-sewentig. Dus heelwat jonger, maar wel op die einde van sy lewe geskryf. So, dit is opvallend dat daar ’n groot behoefte is, lyk dit, by skeppende mense, om tot aan die einde van hulle lewe te wil skryf. Jy’t so ’n mooi aanhaling van Sebald.

Ja, daai aanhaling was vir my so ’n riem onder die hart:

“There seems no remedy for the vice of literature; those afflicted persist in the habit despite the fact that there is no longer any pleasure to be derived from it, even at the crucial age when, as Keller remarks, one every day runs the risk of becoming simple minded, and longs for nothing more than to put a halt to the wheels ceaselessly turning in one’s head.” Pragtig gestel.

Ja, baie mooi.

Hierdie is vir my ’n riem onder die hart, want jy weet, ek neem nogal aanstoot as iemand vir my sê: “Maar kry jy nie end nie?”

Ja, of “Skryf jy nóg?”

Ja, of “Skryf jy nóg?”, ja. Daai “nóg” is liederlik. Maar “jy kry nie end nie” is nog erger, want dis soos ’n stout kind wat nie ophou skree nie. Ek het baie vreugde hieruit geput.

Daai wil om te skryf ...

Man, dis sterk, en ek sê vir jou, my vingers het dom geword en ek kan nie meer duidelik skryf nie. En ek het so ’n behoefte om in woorde my sin neer te skryf, jy weet, net iets vang. Want dit is die ding met skrywery, jy vang iets, jy probeer iets vang voor die stroom dit wegneem. Man, en ek kan nie meer dit self skrywe nie. Ek sê toe vir die versorger sy moet kom sit langs my bed, hier’s vir haar ’n pen en ’n boek, skryf my woorde. Jong, en sy wil nie Afrikaans skryf nie. Sy sê sy kan nie, sy kan dit nie spel nie. Ek sê: “Ek sal die woorde vir jou spel.” Nee, sy wil nie. Okay, toe sê ek dan sal ek dit in Engels sê.  

Die volgende dag se versorger kan Afrikaans skryf, toe laat ek vir haar sit langs my. Toe skryf sy dit vir my. ’n Paar van die woorde moes ek spel, maar sy kon dit skryf. Toe kon ek darem bietjie langer skryf. Maar die ongeluk is as jy so deurlees en regmaak, kan jy nie eers jou eie skrif in die regmaak lees nie. So dis nou ’n penarie om in te wees, hoor. Toe sê ek my kinders moet vir my ’n skryfboek bring met blokkies in. Toe dog ek, as ek nou drukskrif oefen ... Maar dís ’n moeilike ding, hoor. Ek het begin, ek dink ek het twee halwe blaaie vol, maar dit maak my te moeg. Dit is geweldig vermoeiend. Dan moet jy nog sit dat jou potlood nie in die skadu val nie, dat jy kan sien waar die lyne is van die blokkies.

Sjoe.

Maar ek het toe nie daarmee aangegaan nie.

Iets waaroor ek ook baie graag wou praat, is dat, ek dink vanaf die tweede bladsy in die boek, skryf jy oor Lenie. En jy skryf ’n paar keer ook oor hoe die vroue eintlik so belangrik was in wit Afrikaanse mense, Suid-Afrikaanse mense, se lewens. Jy praat oor die wit binnekante van bruin mense se hande. Sou jy iets oor die Lenie’s wil sê, jy weet dat dit my nou natuurlik as ’n onderwerp, as verhouding in Suid-Afrika, enorm interesseer.

Ja, ek sou graag wil. Ek het gedink ons sal hierby kom, want ek weet mos jou belangstelling. Man, ek het nie bedoel om eintlik oor so iets te skryf nie, want dis nou ’n ander spoor amper. Maar ek is gedwing om daaroor te skryf. Gedwing deur, amper, die meganisme van mens se geheue. Want die geheue gooi die goed op na jou. Ek het toe besluit, ek laat dit maar kom. Gaan deur met die herinnering. En eers toe ek amper klaar was, toe besef ek maar dis amper ’n subtema. Hierdie angsgevoel, of liewer hierdie skuldgevoel wat ek nie eers geweet het ek het nie. En ek het nie geweet ek onthou daai goed nie, tot dit daar uitgekom het.

Op allerlei maniere, dwarsdeur die boek, kom hierdie herinneringe deur aan situasies wat jou nog ry, kan ’n mens sê. Wat jou ...

Kwel.

Kwel, ja. Byvoorbeeld, jy praat oor die “donkiekarmense” met die “padkosboks”. Miskien kan jy daar iets oor ophaal? Byvoorbeeld, as jy na ou Lenie in haar kamer toe wou gaan.

Ja, en ook die baaibroeke. Dit het my gekwel. Die baaibroeke wat jy altyd ná die seisoen aan die bediendes gee vir die volgende seisoen. Dan sal my ma sê: “Maar anders het hulle nie baaibroeke nie”, maar dit het nog vir my gekwel. Ek weet nie of dit is, ons pas so versigtig ons baaibroeke aan, en daai is nou net wat vir jou gegee word nie. Maar elk geval, dis maar ’n klein episode daai. Maar ek het net nadat ek gesien het wat nou alles uitkom, en so, net geweet dit is ’n essensiële deel van die boek omdat dit in my ’n essensiële deel is en dit nog gekrap het. Daai goed moes gekrap het, anders het ek hulle nie onthou nie. Is dit nie wonderlik wat jou geheue doen nie?

Jy sê ook van die geheue, dis asof daar ’n soort vlies oor jou brein is wat beginne skif, so daar kom voortdurend goed uit die onderbewuste, uit die verlede na bo dryf, en klop, as‘t ware, aan jou deur – van skryf daarook oor. Dit is nie Berghof se realiteit nou nie, maar dit is jou realiteit.

Dis my realiteit, ja.

Jy skryf julle speel op die strand, en as daar bruin kindertjies naby kom staan om te kyk wat doen julle, dat hulle weggejaag is.

Van die stranddienste. Daar was onmoontlike goed.

Ja, en dat mens dit normaal gevind het dat daai kindertjies weggejaag word terwyl hulle ma’s waarskynlik vir julle oppas.

En vir ons kosmaak by die huis.

Ek dink jy het ’n paar baie aangrypende herinneringe, wat dit betref, opgehaal. Jy skryf byvoorbeeld, as ’n kind slim, en byvoorbeeld in die Karoo oulik was in die kombuis, en die plaasmense kom dit agter en sê daai een is ’n voorslag, het daai kleintjie nie eers weer ’n kans gehad om terug te gaan skool toe nie, juis omdat sy so goed was. 

Dit was vir my skreinend gewees.

Ja. Een van die duidelik kritiese goed wat jy sê is dat die woorde van Van Wyk Louw, van “lojale verset” is eintlik so ...

Pap.

Pap, ja! Dis ’n baie mooi beskrywing. Iets om agter weg te kruip.

Dis altyd gebruik as ’n skild, ja, maar ons het gesê dis lojaal. Maar ons weet mos dis nie so nie. Die Broederbondmense en daai mense. Jy weet, dit is die “ons werk agter die skerms”, dit is “die lojale verset”. Dit was vir my baie flou.

 Jy praat van die versorgers en die versorgsters, en jy praat ook van die taxi-man, Dawid Klein, en jy noem hulle “die engele van die alledaagse bestaan” iewers. Dit het ek ook so mooi gevind. Jy sê jy sal nie omgee as hy eendag “die laaste knoppie van die hysbak vir my boontoe druk nie”.

Ja, dis ’n alleen paadjie. Jy weet nie wie of wanneer of hoe nie, maar dis net iets wat ... Ek brood nie daaroor nie. Wat is dit, tob? Ja, ek tob nie daaroor nie. Dit moet kom wanneer dit kom.

Ja, want jy sê ook nie hy sal saam in die hysbak wees nie. Die knoppie sal gedruk word, en ons sal elkeen alleen daai pad moet loop, daai reis moet voltooi.

Ek wou nou iets gesê het, maar ek weet nie of ek moet nie. Ek wou gesê het ... maar dit klink nou weer so sentimenteel. Belowe my jy sal sê ons hoef dit nie te gebruik nie? Ek het net een dag die versekering gekry dat die Onnoembare en die Onsigbare Krag was by met my geboorte, en dit sal by wees by my sterfte.

Dis belangrik dat jy dit noem, want ek het agtergekom in die tweede laaste hoofstuk, veral die laaste hoofstuk, daar’s ’n baie besondere introspeksie.

Dis waarom die hoofstuk se naam net “Stilte” is. Ek wou eintlik beklemtoon dat jou eie binne-stilte is die deur tot alles:  “Net ’n flentertjie van belewenis van die krag maak alles vir jou anders. Die natuur is so skoon dat dit seermaak. Mense, en menseverhoudings, word anders. Jou gemoed is anders. Hulle in my, en ek in hulle. Alles is liefde en lig. Alles is soos dit moet wees. Die bestaanheid is genoeg. En die sleutel hiertoe is in jou eie binne-stilte.”

Goed, Elsa, baie dankie.

Goed, baie dankie. Dit was baie lekker om met jou te gesels.

Bibliografie

Eybers, Elisabeth. 2004. Versamelde gedigte. Amsterdam en Kaapstad: Querido en Human & Rousseau.

Jansen, Ena. 2015. Soos familie. Stedelike huiswerkers in Suid-Afrikaanse tekste. Pretoria: Protea.

Joubert, Elsa. 2017. Spertyd. Kaapstad: Tafelberg.

Lees ook 

Elders gesien: In memoriam – Elsa Joubert

Elsa Joubert (1922–2020)

The post "Die bestaanheid is genoeg" – ’n onderhoud met Elsa Joubert oor <i>Spertyd</i> appeared first on LitNet.

Zirk van den Berg en Chris Marnewick (Foto: verskaf)

Ek wens, ek wens
Zirk van den Berg
Uitgewer: Kwela
ISBN: 9780795708558

Inleiding

Ek het so pas vir Zirk van den Berg gelukgewens nadat hy die 2019-Media24-prys vir letterkunde (Afrikaans) gewen het vir sy roman Ek wens, ek wens (Kwela, 2019), toe LitNet my vra om ’n onderhoud met hom te voer. My opdrag is om met hom te gesels oor die Media24-prys wat hy gewen het, en dalk oor sy skryfwerk in die algemeen, temas, hoe die land waarin ons albei woon ons skryf- en leefwêreld beïnvloed, en wat ek ook al verder kies om oor te praat. Jinne, dit is soos om voor ’n regter te verskyn wat nie die stukke gelees het nie en wat die verrigtinge begin deur te sê: “Aanvaar dat ek niks weet nie en begin by die begin.” ’n Uitdaging soos dié kan my dae lank aan die praat hou; ek besluit dus om die onderhoud kort te hou, soos ’n argument in ’n appèl in Bloemfontein.

Ek begin by die begin en lees gou weer Zirk se ’n Ander mens (Kwela, 2013) wat deur Karin Brynard aangeprys is as: “Skitterend, skerp en spannend! ’n Sterk, karaktergedrewe en ongewone spanningsverhaal.” (Ek keer later terug na ’n Ander mens.) Terwyl ek lees, wag ek vir my Kindle se battery om te laai sodat ek Ek wens, ek wens kan lees voordat die onderhoud begin. Ek is halfpad deur die bekroonde boek toe ek in Auckland by die veerboothawe afklim en ’n blok of twee die stad in stap om vir Zirk te ontmoet. Die stad is stil, met sypaadjies in die middestad wat in verkeersbane afgemerk is. Ek hou links tot in die restaurant waar ons ooreengekom het om bymekaar te kom. Die restaurant is leeg en is seker aan die herstel nadat hulle besigheid, soos talle ander, gedurende Nieu-Seeland se fase 4-grendeltyd geheel en al gesluit was. Ons bestel iets te ete en raak aan die gesels, albei deur die grendeltyd se eensame opsluiting uitgehonger vir geselskap. Ons praat min oor die vrae wat ek vir Zirk per e-pos gestuur het en die gesprek woerts-wars links en regs oor die onderwerpe wat ek moet aanspreek.

Waar het jy die idee vir hierdie boek gekry, en hoe lank het jy daaraan gewerk?

Ek het ’n nota op my rekenaar wat op 15 Junie 2010 geskryf is – tien jaar en drie dae voor verlede week se prys. Dit sit die idee uiteen. Waar die idee vandaan kom, weet ek eerlikwaar nie. En ek het jare lank ook nie geweet wat om daarmee te maak nie. Ek het die toneel met die seuntjie wat die begrafnisondernemer besoek, kort daarna geskryf, maar toe weet ek nie of ek op ’n fliek, ’n TV-reeks of ’n boek sit nie. Eers in 2017 het ek uit desperaatheid die storie eenvoudig van begin tot einde neergeskryf.

Het jy vooraf ’n uitgewer daarvoor gehad? Indien nie, hoe het jy te werk gegaan om dit by aanvaar te kry?

Na ’n afwesigheid van meer as 20 jaar in Afrikaans het die destydse uitgewer by Kwela my in 2012 se koers gevra om my speurverhaal Nobody dies (’n Ander mens) vir hulle te vertaal. En toe doen ek ’n paar Wilbur Smiths vir hulle. Ek het dus ’n bestaande verhouding met die uitgewery gehad, en het maar my goed aangestuur – jare lank sonder sukses.

Ek was vroeg in 2017 juis besig met die derde boek in my Hochnamib-trilogie en besef toe ek moet stapelgek wees – niemand wil dan eers die eerste een uitgee nie. Toe besluit ek ek vat liewer die beste idee in my laai en skryf hom. Dit was Ek wens, ek wens.

Het jy iets van die skryfkuns geleer terwyl jy Wilbur Smith se boeke vertaal het? Indien wel, wat?

Ek het eenkeer raad gelees dat as jy wil leer skryf, moet jy ’n boek waarvan jy hou vat en hom in geheel oortik. Dit het vir my gek geklink, maar nou, nadat ek meer as ’n miljoen woorde vertaal het – wat nog meer intens is as oortik – moet ek erken ’n mens leer op hierdie manier iets. Wilbur Smith is nou nie iemand wat ek sou kies om te lees nie. Hy is egter goed daarmee om historiese gegewens dramaties aan te bied. Verder het ek heelwat gesien van wat ek liefs nié wil doen nie. En sy prosa het my vertroue in my eie skryfwerk versterk!

Wat is die sentrale tema van die boek (sonder om die storielyn te verklap)?

Eenvoudig: Wat maak ’n mens met jou lewe, waarvoor wens jy? En iets hoopvols omtrent jou vermoë om dinge te verander waarvan jy nie hou nie. Dit was in een stadium van my lewe vir my ’n groot openbaring dat ’n mens dinge kan verander.

Hoe dapper of desperaat moet ’n mens wees om self daardie veranderings aan te bring?

Baie, die eerste keer. Die wete dat jy kan, maak dit later makliker.

Waar kom die karakters vandaan? Het jy hulle op persone wat jy ken, of geken het, baseer? Waarom of waarom nie?

My karakters is gewoonlik maar doodgewone mense, want dis die mense wat ek ken. Ek het nie vir die karakters in die boek na enige spesifieke mense gekyk nie – jou karakters dra aspekte van verskillende mense, en baie van jouself.

Ek gaan later terugkom na hierdie een toe – die tema van die gewone man of vrou wat altyd in die agtergrond is. Maar eers oor skryfwerk in die algemeen: Hoe gaan jy te werk om ’n fiktiewe karakter “lewe” te gee, ’n identiteit en persoonlikheid wat die karakter laat uitstaan en om die leser te oortuig?

Die verteller is die eerste karakter wat ’n skrywer moet skep – dit bepaal die stemtoon waarin die storie vertel word. Die storie kry nie sy loop voordat die vertelstem gevestig is nie. Verder laat jy maar net die mense in jou kop los in die storie se milieu en kyk wat word. Ek soek gewoonlik die interessantheid in elke karakter, die unieke of onverwagte, in soverre hulle bladsytyd dit toelaat. Daar is nie eintlik oninteressante mense nie.

Het jy ’n skryfprogram wat jy slaafs volg, of skryf soos die muse jou lei of aanpor?

Jack London het gesê hy jag na inspirasie met ’n knuppel in sy hand. Ek voel ook so – jy wag nie vir die muse nie, jy soek haar. As ek met ’n skryfprojek besig is, doen ek dit elke oggend tot so tienuur, wanneer ek oorslaan na my dagwerk toe om den brode. Op die oomblik hinkepink ek tussen stories.

Is daar ’n skrywer met wie jy identifiseer as synde iemand net soos jy? Hoe so?

Die Fransman Romain Gary miskien. Hy het soveel verskillende soorte boeke geskryf, en ek kan met daardie rusteloosheid identifiseer. King Solomon en The life before us, wat hy onder die naam Émile Ajar geskryf het, tel onder my absolute gunstelinge. Die vertelstemme daarin is totaal verloklik en die sentimente wonderlik aweregs. Die verteller se geïmpliseerde lewensbeskouing is vir my een van die aantreklikste goed omtrent lees. Ek kan baie kommersiële boeke eenvoudig nie lees nie omdat die verteller my verveel.

Wat lees jy? Watter skrywers het ’n rol in jou ontwikkeling as skrywer gespeel?

Ek lees deesdae skandalig min, en nog minder Afrikaans. My verwysingsveld in die taal is daarom oud. Ek dink nie enige boek het my al ooit so platgeslaan soos Eben Venter se Ek stamel, ek sterwe nie. Ek het letterlik op die sypaadjie gesit en huil.

In my ontwikkeling as skrywer is daar te veel om te noem – basies omtrent almal wat ek in my tienerjare gelees het – van Raymond Chandler en Philip K Dick tot Toergenjef en Dostojewski. Ek het by geleentheid beken dat my droom nie is om ’n suksesvolle skrywer te wees nie, maar om een in die 1970’s te wees. Ek dink ek het daai boot verpas ...

Waar kom idees vir ’n boek in die algemeen by jou op – drome, dagdrome, vorige ondervindings, Freud se onderdrukte begeertes, vrese ... ?

Ek dwaal so ingedagte en partykeer begin iets vorm aanneem, ’n slymerige ghwel in ’n waterstroom. Dit verhard mettertyd, goed plak daaraan vas, dit groei en vervorm. Dis wonderlik om te beleef. Kreatiwiteit is iets waaraan ’n mens verslaaf kan raak.

Jou agtergrond as joernalis – hoe versoen jy die dissipline van die joernalis met die skrywer se skeppingsvryheid (om stories op te maak)?

Skryf van aller aard is maar net die verpakking van inligting. Ek het metterjare nogal veelsydig geraak daarmee.

Oor ’n Afrikaanse skrywer in Nieu-Seeland: Hoe affekteer jou verblyf hier in Nieu-Seeland jou skryf- en leefwyse? Is dit makliker om oor Suid-Afrika en sy mense te skryf van hier ver af?

’n Mens se lewenswyse word fundamenteel geaffekteer. Dis die verlies aan jou geskiedenis wat swaar is, en ek sukkel met die verlies aan spesifieke vriende. Dan is ons ook afgesny van die Suid-Afrikaanse milieu. Die taal waarin ek werk, het aangeskuif vandat ek weg is. Ek is ook bewus daarvan dat ek uit voeling is met die sosiale kwessies van die dag, wat ’n tweesnydende swaard is. Ek kan beswaarlik nou ’n boek skryf wat in die hedendaagse Suid-Afrika afspeel – dié dat ek meestal in die geskiedenis karring.

Mis jy nie jou vriende en eertydse kollegas en die interaksies met hulle nie?

Erg. My ou gabba is André le Roux van Struisbaai-blues en Sleep vir jou ’n stoel nader. As ek in die Kaap kom, bly ek by hom en ons kuier verder waar ons laas opgehou het. Ek het my stoel in sy studeerkamer. Ons kry dit ongelukkig nie eintlik reg om in noue kontak te bly van ver af nie.

Ek en André en Kerneels Breytenbach het saam by Die Burger se kunsblad gewerk in die laat 1980’s. Kerneels was later hoof van Human & Rousseau en is steeds ’n baie ondersteunende vriend wat betrokke bly by my skrywery. Sy Hond se gedagte was ook op die kortlys vir hierdie prys. Twee uit drie vir die kunsblad!

As jy raad soek oor ’n storielyn (“plot”) of ’n karakter, wie raadpleeg jy? Het jy ’n sogenaamde “eerste leser” aan wie jy ’n manuskrip voorlê voordat na ’n uitgewer toe gaan?

Ek praat soms met my vrou (Elsabé) en deesdae nogal baie met my dogter, wat ’n goeie aanvoeling vir storie het. Meestal praat ek maar met myself. Elsabé en my uitgewer, Carolyn Meads, moet dit gewoonlik eerste ontgeld as lesers.

Jy was bevriend met ’n ander Suid-Afrikaner wat hier in Auckland gewoon het? Wil jy daaroor praat?

Ek het my beste vriende in Suid-Afrika agtergelaat. In die 22 jaar wat ek in Nieu-Seeland woon, was dit eintlik net Ryk Hattingh met wie ek hier so ’n gevoelsverhouding gehad het. Hy was ’n enorme mens. Hy kom soos ’n orkaan by die voordeur in. “Ou Zirkie,” sê hy, en trek los.

Ek is so bly dat hy, na 18 jaar van skoene herstel hier, as skrywer erken is in die week voor sy dood, met die kykNET/Rapport-prys vir Huilboek.

Hy was ook, terloops, die eerste leser van Ek wens, ek wens. Dis al van my wat hy ooit gelees het. Die dag toe hy begin lees, laat weet hy sy handlanger in die skoenherstelplek hy kom nie werk toe nie, hy lees nou eers klaar. Sy positiewe reaksie op die manuskrip het vir my geweldig baie beteken, en ek het die boek aan hom opgedra. Ek sou bitter graag die boek se prys saam met hom wou gevier het. Soos voorin die boek staan: “Ek wens jy was hier.”

Oor die Media24-prys: Hoe belangrik is literêre pryse vir skrywers (nie net die geld nie) – wat beteken dit vir ons?

In die wye wêreld beteken dit bykans niks – ek gaan nog steeds Dinsdagaande die vullisdrom straat toe sleep en my bekommer oor werk en geld; nog steeds worstel met die gewone selftwyfel. Maar tog is hierdie prys vir my ’n geweldige ding. Ek het as tiener daarvan gedroom dat kenners eendag my skryfwerk se meriete insien, en daardie kind spook nog in my binneste. Ek skryf redelik onomwonde stories, en dis ongelooflik bemoedigend dat ’n boek van dié aard sulke erkenning kry.

Het jy geweet Ek wens, ek wens is ingeskryf vir oorweging? Hoe het dit gebeur?

Nee, die uitgewer hanteer als. Ek was verbyster om te hoor dit het die kortlys gehaal. Dit sou ek nie in my wildste drome kon gedink het nie.

Hoe het jy die nuus dat jy gewen het ontvang, en wat was jou reaksie? En jou vrou s’n?

Ek wil nou nie vir Kerneels te na kom nie, maar ek het gedog dis ’n uitgemaakte saak dat Etienne van Heerden sou wen. Hy het hierdie prys immers al vier keer gewen, sy boek se resensies was gloeiend, en hy het onlangs die UJ-Prys daarvoor gekry. Ek was so oortuig dat ek besluit het om nie op te staan vir die aankondiging nie – dit was 4 vm in Nieu-Seeland. Boonop het ek die verkeerde dag beetgehad. Hoe ook al, die aand gaan slaap ek en hou vir die eerste keer in weke my telefoon aan – my seun was laat uit en dalk soek hy my. Daar biep die foon in die middel van die nag. Ek sien dis die uitgewer se publisiteitsbeampte, Helené Prinsloo, en skakel die foon af om verder te slaap. Jy moet kyk, sê my vrou, dis dalk belangrik. Toe sit ek maar weer die foon aan, en kry die boodskap: “Jy WEN!” Elsabé het gejil en ek het gelag, meer verbouereerd as enigiets. Daar sit ons toe kiertsregop in die bed saam met die kat, en kyk aanlyn na die video. Ek kan die besigheid nou nog nie kleinkry nie. Die beoordelaars is baie dapper mense, dink ek.

Vertel meer van jouself en van jou vorige boeke. Watter een sou jy kies as jou gunsteling, en waarom?

Ek hou uiteraard van al my boeke – ’n mens werk nie so lank aan iets waarvan jy nie hou nie. Ek het anderdag ’n stuk in Wydsbeen gelees, doer uit 1991, en dit het gevoel asof ek dit nou sou kon skryf.

Die vertes in, die eerste boek in my Hochnamib-trilogie, is myns insiens my beste boek sover. Ek is eintlik nog meer ingenome met die drie boeke as ’n geheel, hoewel lesers eers oor ’n maand of wat die tweede deel te lese gaan kry en die derde dalk volgende jaar.

Maar hulle sê skrywers is slegte beoordelaars van hulle eie werk. Ek het Ek wens, ek wens op my webwerf (www.zirkvandenberg.com) as ’n “ligte snuistery” beskryf ...

In die algemeen: Hoe het jy die COVID-19-“eensame opsluiting” ondervind? Is daar iets vir ons skrywers om daaruit te leer?

Ek is maar ’n bietjie van ’n kluisenaar van aard en werk in elk geval van die huis af. My daaglikse lewe het dus skaars verander. Dit was lekker om my gesin by my te hê.

Wanneer laas was jy in Suid-Afrika en hoe het jy dit beleef?

Ek was in Maart verlede jaar in Suid-Afrika en Namibië, vir Ek wens, ek wens se bekendstelling, Woordfees, en so aan. Dit was byna van hoek tot kant wonderlik. Ek kon selfs vir die eerste keer na Tafelberg kyk sonder ’n rukking in my binneste. Die grootste probleem vir my was die vertoon van weelde. Ek was voorbereid op die armoede, maar nie op die rykdom wat ek gesien het nie. Miskien het iets van Nieu-Seeland se ingetoënheid op my afgesmeer.

Zirk van den Berg (Foto: verskaf)

Postea, oftewel die dag na die onderhoud ... Zirk, ek het laasnag min geslaap, soos die nag voor ’n marathon, met elke weefsel gerat vir die wedloop. Ek het nog ’n aantal vrae wat deels voortspruit uit die onderwerpe wat ons gister aangeraak het, en deels uit die feit dat ek nou my lees van Ek wens, ek wens afgehandel het.

Ek wens, ek wens is ’n kort roman, so by die 35 000 woorde. ’n Boek is soos ’n regsargument; dit is voltooi wanneer die sentrale boodskap oortuigend oorgedra is. Kan jy die staaltjie herhaal wat jy my gister hieroor vertel het?

Daar is hierdie ding dat kunswerke in sekere bekende formate moet inpas. Die misdaadskrywer Charles Willeford het ’n pulpboek genaamd The woman chaser geskryf. Dit gaan oor ’n ou wat ’n idee kry vir ’n fliek, dit dan maak, en almal wat dit sien, dink die fliek is ’n absolute meesterstuk. Die probleem is dis 60 minute lank. Die TV-mense sê hy kan 12 minute uitsny dat dit in een uur uitgesaai kan word met advertensies. Die rolprentmense sê hy moet 20 minute bysit dat dit in teaters kan kom. Maar die ding is perfek soos hy is. Op die ou end verbrand hy die filmrol.

Toe ek Ek wens, ek wens geskryf het, het ek besluit om my nie hieraan te steur nie, om die storie van begin tot einde te skryf en basta. Gelukkig het ek ’n onverskrokke uitgewer gevind. Hier in Nieu-Seeland het uitgewers reguit vir my gesê hulle gee nie sulke kort boeke uit nie. Ek het darem op die ou end een gekry wat kans gesien het, en die boek kom in Oktober hier uit, natuurlik in Engels.

Ons het gister gesels oor wat ek die “tweede beste” genoem het en wat jy as die koor agter die pop- of rockster voor op die verhoog beskryf het. Dit lyk vir my of die sentrale karakters in ’n Ander mens (Daniël) en Ek wens, ek wens (Seb) albei van daardie agter-die-skerm-karakters is: doodgewone mense wat noodsaaklike werk doen wat nie aan die algemene publiek (en lesers) bekend is nie. Daarby het beide Daniël en Seb ’n ooglopende gebrek aan selfwaardering. Jy skryf met empatie vir sulke mense – is dit ’n tema wat jy opsetlik uitdra, of is dit maar toeval dat hierdie twee karakters so uit die papier uit opgestaan het?

Ek glo hierdie beskrywing sal nogal by heelparty van my boekhelde pas. Jy sou kon sê daar is drie soorte stories: Dié oor buitengewone mense in buitengewone omstandighede verkoop soos soetkoek; dié oor buitengewone mense in gewone omstandighede wen pryse; dié oor gewone mense in buitengewone omstandighede ... dis waar ek boer. Ek vind aanklank by die persoon net buite die kollig. Elsa Joubert is byvoorbeeld ’n baie meer gerekende skrywer as haar man, Klaas Steytler, maar dis by Klaas wat ek veral aanklank gevind het. Miskien is dit omdat ek die indruk kry dat dinge vir die sterre maklik is, en ek voel aangetrokke tot die gesukkel en die sukkelendes. Ek weet nie of dit die vraag beantwoord nie.

“Hy besef dat sy lewe een van kleinighede is - gemak, gewoontes en irritasies. Hare is groots – liefde, verraad, dood.” So dink Seb tydens een van die sleuteltonele in die boek. Dink jy dat ons lewens (tot nou, met COVID-19) so gemaklik geraak het dat ons ons net oor kleinighede kwel terwyl die ernstige bedreigings vir ons bestaan, vir ons kultuur en selfs ons taal by ons verbygaan?

Ek is nie iemand wat veel in groepsverband dink nie; vir my gaan dit maar altyd om die enkeling. (Ek was byvoorbeeld self nogal verbyster toe Die vertes in ʼn politiese kleur kry.) As iemand van een van my karakters af ʼn interpretasie na die wyer gemeenskap trek, dan is dit uit my hande. My karakters word nie as simbole bedoel nie. Wat ek wel kan sê, is dat daar mense is wat neig om hulle lewens met nietighede te vul, wat wegdeins van pyn en ekstase. Ek is self so.

Jy skryf met deernis oor problematiese gesinslewens (die polisieman Acker s’n in ’n Ander mens) en Seb s’n (en ook in Annie s’n) in Ek wens, ek wens, telkens met ’n bevredigende oplossing. Waar kom jou inspirasie vandaan om so oor sulke verhoudings te skryf? (Ek vra dit teen die agtergrond van gesinsgeweld wat endemiese afmetings afgeneem het, nie net in Suid-Afrika nie.)

My vrou is ’n kunsterapeut wat grotendeels met gesinsgeweld en seksuele molestering werk. Ek is onder die indruk daarvan dat talle mense ongelooflike wreedheid deurmaak. Maar daar is ook minder dramatiese goed wat skade doen, soos The Who se een liedjie wat praat van “a shooting or raping, or simple act of deceit” sê. Daardie bedrog maak ook seer. Ek is trauma gespaar, en die meer alledaagse haakplekke is waar my fokus lê.

Seb, die hoofkarakter, is ’n lyksbesorger, en sy werk word in besonderhede uiteengesit. Ek meen dit sou noukeurige navorsing van jou as skrywer vereis het om dit akkuraat en oortuigend binne die raamwerk van die storielyn oor te dra sonder om die leser met onnodige besonderhede te vervreem. Wat het jy moes doen, en hoe het jy dit gedoen?

Ek het ’n kennis wat ’n lyksbesorger is, en hy het sy beroepskennis met my gedeel. Ek weet nou nog nie waarom Seb hom juis as lyksbesorger by my aangemeld het nie, maar so het dit gebeur, en toe moes ek gaan navors.

Die dood en wat daarna met die liggaam gebeur, is, by gebrek aan ’n beter woord, ’n aardige onderwerp vir fiksie. Mag ek vra of daar lesers is wat liefs nie die boek moet lees nie?

Ek dink iemand wat pas ’n geliefde verloor het, of wat dalk self op sterwe staan, sal dalk eerder salig onbewus wil bly van party besonderhede. Maar volgens ’n klompie bejaarde tannies met wie ek gepraat het, is die boek nie te grieselrig nie. Daar is geen sprake van dat die verteller of leser hulle in grusaamheid verlekker nie. Maar, soos jy sê, dit is ’n aardige onderwerp.

Ons het gister gesels oor wat jy die afstompingsproses genoem het. Ek het dit in die bewaarder gevind wat in die dodeselle gewerk het (In die laksman se skoot, Protea, 2016), en jy beeld dit uit in Seb, wat soortgelyks met die lyke moet werk. Dink jy daardie afstomping, waar die deelnemer sonder emosie te werk gaan terwyl ander sou terugdeins as gevolg van die grusame aard van die werk, is ook teenwoordig in ons as skrywers? (Ek het dit wel ondervind in my werk as advokaat, en vermoed dat jy dit dalk ook in jou vorige lewe as joernalis ondervind het.)

Nee. Om sensitief te bly, is broodnodig as skrywer.

Het ons lewens verskraal (jou woord) soos Seb s’n as gevolg van ons beroepsgedrewe emosionele distansiëring van die pyn en lyding van die mense om ons? Hoe oorkom ons dit, ek en jy, as skrywers?

Vir my is die vertel van stories ’n manier om met werklikhede om te gaan. Jy kan baie openlik wees as jy ’n masker op het. Jy kan dinge in die gesig staar, en miskien lesers help om goed onder oë te sien wat andersins verborge sou bly. Nie dat my beweegredes ooit didakties is nie. Ek skryf maar om dinge vir myself uit te pluis. En omdat ek nie uniek is nie, is daar ander mense wat met dieselfde dinge sit, wat hulle dan herken.

Om terug te keer na die onderwerp wat ek vroeër uitgestel het: Is ons as skrywers soos advokate en joernaliste buitestanders, waarnemers eerder as deelnemers aan die onderliggende gebeure? Voel jy dat jy so ’n buitestander is, ’n waarnemer, met die taak om jou waarnemings in die vorm van ’n fiktiewe relaas te boek te stel?

Ek was so half verbaas toe die woord “buitestander” by hierdie boek se bekendstelling ter sprake kom, want dit is nie iets waaroor ek dink nie. Om vreemd te voel in baie omstandighede, om te kyk eerder as deel te neem, is maar hoe die lewe vir my is. Dis niks om op trots te wees nie.

’n Roman, en so ook ’n novelle, moet ’n les vir die leser inhou. Wat is die les van Ek wens en wens?

Nee wat, ek is nie ’n ou vir lesse nie. Ek skryf die storie so goed ek kan, en dan kan lesers maak wat hulle wil. Die leeservaring is ’n spanpoging.

Lees ook:

Media24 Boeke Literêre Pryse: WA Hofmeyrprys vir Afrikaanse fiksie

2020 Media24 Books Literary Prizes: Herman Charles Bosman Prize for English fiction

2020 Media24 Books Literary prizes: MER Prize for Youth Novels

2020 Media24 Books Literary Prize: Recht Malan Prize for Nonfiction

Media24 Boeke Literêre Pryse 2020: Elisabeth Eybersprys vir Afrikaanse en Engelse Poësie

Media24 Boeke Literêre Pryse 2020: MER-prys vir geïllustreerde kinderboeke – commendatio’s

Media24 Boeke Literêre Pryse 2020: MER-prys vir geïllustreerde kinderboeke

Racism by the book

Resensie: Ek wens, ek wens deur Zirk van den Berg

The post Skrywersonderhoud: Chris Marnewick gesels met Zirk van den Berg appeared first on LitNet.

Titel: Toe ons oneindig was
Outeur: Zelda Bezuidenhout
Uitgewer: Pan Macmillan 

Kara Immelman se lewe is eintlik nogal uitgesorteer. Sy is in matriek, en hoewel sy heeltemal te skaam is om gewild te wees, het sy vir Eduard, haar beste vriend van laerskooldae af. Sy is ook haar skool se topswemmer, en die moontlikheid van ’n swembeurs wink. Al gebeur daar nie veel op die dorpie waar hulle woon nie, het sy en Eduard groot planne om eendag die wêreld te sien. Planne wat aangevuur word deur hulle gedeelde passie vir flieks. Wanneer Samantha egter op die toneel verskyn, herrangskik dit Kara en Eduard se hele bestaan. Want Sam is nie net onmoontlik mooi nie, sy speel ook volgens haar eie reëls.

Toe ons oneindig was is die verhaal van ’n meisie wat nog altyd presies gedoen het wat van haar verwag is. Iemand wat so besig was om almal gelukkig te hou dat sy nooit regtig probeer uitvind het wat háár gelukkig maak nie. Totdat sy een middag in ’n aantrekhokkie vir die heel eerste keer gesoen word. Dis ’n storie oor vriendskap en lojaliteit. Oor seksualiteit en vloeibaarheid. Maar bowenal is dit die verhaal van ’n meisie op ’n selfontdekkingsreis – die soort reis wat in ’n Hollywood-fliek hoort.

Cliffordene Norton gesels met Zelda Bezuidenhout oor haar derde jeugboek.

Zelda Bezuidenhout (foto: verskaf)

Toe ons oneindig was is ’n treffende titel. Wat is die inspirasie en betekenis daaragter?

Die titel verwys na die boek se eindtoneel, een van daardie situasies waar dit voel asof tyd stilstaan en iets baie belangrik aan’t gebeur is. Almal van ons kom sulke dinge oor in ons lewens. Ek onthou veral sulke oomblikke uit my tienerjare saam met vriende. ’n Mens voel asof jy sweef, asof moontlikhede onbeperk is.

Wat was die inspirasie vir hierdie storie? Kan jy die oomblik onthou toe  jy besef het dít is die tema en hierdie is die karakters? Of het hierdie boek meer organies ontwikkel?

Ek wou ’n storie skryf oor ’n matriekmeisie wat nog nooit verlief was nie. Glo my, dis nogal seldsaam. ’n Mens het gewoonlik jou eerste crush lank voor matriek. Namate Kara se storie ontvou het, het ek (en sy) besef daar’s ’n goeie rede waarom sy nog nooit op ’n ou verlief was nie.

Tienerjare is ’n moeilike fase om vas te vang. Waarom skryf jy jeugboeke? Wat is jou geheim om hierdie lewensfase opreg vas te vang? Help jou dogter, Mia, hiermee?

Ek het As ’n mens geluk kon proe geskryf toe Mia in graad 10 was. Die 6 weke van Thomas & Ella is geskryf toe sy in graad 11 was, en Toe ons oneindig was toe Mia in matriek was (verlede jaar). Dit het beslis gehelp dat daar ’n tiener van presies dieselfde ouderdom as my hoofkarakters in my omwêreld was terwyl ek die boeke geskryf het. Met elkeen van die manuskripte was Mia ’n heerlike bron van “inside information”. Ek is gek oor tieners. Hulle is vreemde, snaakse, eerlike en onvoorspelbare wesens.

Samantha lei tot die grootste verandering in die hoofkarakter, Kara, se lewe. Wat/wie is die inspirasie agter Samantha? Hoe sou jy haar beskryf?

Samantha Adams is nie geïnspireer deur enigiemand wat ek ken nie. Sy is meer geïnspireer deur die plakkaat op Kara se slaapkamermuur. Sy is ’n sexy, cappuccino-bruin meisie met ’n lieflike bos donker hare. Haar bene is lank en haar skoolrokkies is kort. Sy is slim en streetwise, oopkop en eerlik. En sy het ’n baie mooi hart onder al haar traak-my-nie-agtigheid.

Kara en haar beste vriend Eduard wil graag reis. Wat is die top drie plekke op hul reislys? En hoekom hierdie spesifieke plekke?

Skotland is heel bo-aan Kara se lys, en spesifiek The Isle of Skye. Sy het verlief geraak op die plek nadat sy na TV-reekse soos The Highlander gekyk het. Eduard wil weer Peru en Patagonië toe – hy het ’n meer avontuurlustige streep en wil eendag ’n vlieënier word. Die twee se reisdrome hou hulle positief in die dooierige klein dorpie waar hulle woon.

Jou debuutboek, As mens geluk kon proe, het in 2017 verskyn. Toe kom Die dekonstruksie van Retta Blom – ’n roman vir volwassenes – en Die 6 weke van Thomas & Ella. Nou Toe ons oneindig was. Skryf jy dadelik weer ’n volgende boek nadat een klaar is?

Ek neem gewoonlik ’n paar weke af en werk aan iets anders, soos kortverhale of ’n radiodrama. Ek skryf om te ontsnap uit die werklikheid. Nie alles wat ek skryf, is natuurlik goed genoeg om die lig te sien nie.

Beplan jy jaarliks hoeveel boeke jy gaan publiseer of laat jy jou loopbaan meer organies ontvou?

Alles ontvou maar organies. Ek is glad nie ’n beplanner nie.

Hoe het jou skryfproses verander sedert die publikasie van As mens geluk kon proe, Die dekonstruksie van Retta Blom en Die 6 weke van Thomas & Ella?

Dis eintlik nog presies dieselfde. Ek het ’n baie vae idee vir ’n storie wanneer ek die eerste keer voor my rekenaar inskuif. Om myself aan die gang te kry, dink ek aan die eerste hoofstuk as die eerste toneel in ’n fliek, en visualiseer dit. Dan begin ek dit beskryf. Kort voor lank begin karakters en ’n storielyn uit daardie eerste toneel vloei. Dit werk nogal vir my. Wanneer ek dieper in die verhaal is, skryf ek elke kerngebeurtenis in die storie op ’n kleefnota en plak dit in rye op my lessenaar. So maak ek seker die storie het genoeg kinkels, hoogtepunte en laagtepunte. Soms kronkel daardie sticky note-slangetjie teen die lessenaarpoot af tot by die vloer.

Wat was vir jou die aanmoediging om te begin skryf? Wou jy altyd ’n skrywer wees?

Ek skryf nog my hele lewe lank. (Ek was vir 30 jaar ’n kopieskrywer in die reklamewese.) Op laerskool wou ek ’n haarkapper word, maar dis voordat ek besef het ek het ronde handjies. Ek is baie sleg met enigiets logies of wetenskaplik. Skryf was eintlik al wat oorgebly het.

Hoeveel halwe manuskripte het jy tans op jou rekenaar?

Geen, maar ek het wel ’n voltooide eerste probeerslag vir ’n nuwe jeugboek wat by ’n uitgewer lê.

Waaraan werk jy op die oomblik?

Ek skryf aan ’n radiodrama en ook aan die filmdraaiboek van Die dekonstruksie van Retta Blom.

Lees ook 

Die dekonstruksie van Retta Blom: ’n onderhoud met Zelda Bezuidenhout

The post <i>Toe ons oneindig was</i>: ’n onderhoud appeared first on LitNet.

Koos, dit lyk of hier twee tekste in die verhaal inmekaar vloei. Is dieselfde spreker aan die woord in albei gevalle? Of is dit heiligskennis om ’n skrywer oor sy eie werk uit te vra? Opperman het mos gesê skrywers moenie om hul eie neste skrop nie!

Dit is dieselfde spreker, maar die teks in kursief verteenwoordig ’n innerlike gesprek of monoloog (ek bedoel met “innerlike gesprek” nie slegs ’n onsamehangende reeks emosies of beelde nie, maar die “wete” soos beskryf in die werk van Zdravko Radman).

Jou verhaal bied ’n droewige visie van die wêreld wat deur die koronavirus besmet is. Dink jy die Afrikaanse letterkunde met sy ingebedde Opperman-Van Wyk Louw-hiërargie gaan finaal deur hierdie virusgedoente in die kiem gesmoor word?

Ek hoop so. Dis nie dat ek die verlede wil ontken nie – ek is nie ’n skender van standbeelde nie – maar daar het aan daardie era ’n vloek gekleef wat dit moeilik gemaak het, veral vir ons jonger skrywers destyds, om ons oorgeërfde literatuur te skei van die sondes van die vaders.

Voor ons ’n nuwe fase kan betree, moet ons van baie bagasie ontslae raak, en die enigste manier om dit te doen, is deur die ineengestrengelde knope van karma en skuld los te maak en, in die woorde van Annesu de Vos, “vry uit te stap”.

Die konkrete handelinge van die karakter – hande was en uitstap met sy hond – verteenwoordig die dade van ’n man wat sy eie innerlike wete wil uitvoer en wat dringend op soek is na absolusie. Dis ’n immer onvoltooide proses, ongelukkig, vandaar die gebruik van die komma-leesteken as hoofmeem in die verhaal en ook in die titel.

Hoe gereeld skryf jy kortverhale? Is jy nog bedrywig in die tydskrifmark?

Ek het gereeld vir Vrouekeur geskryf totdat die tydskrif gesneuwel het, en ek het onlangs nog ’n paar stories vir Huisgenoot gelewer. Tot so twee jaar terug het ek elke jaar ’n Kersverhaal vir Sarie ook geskryf.

Lees Koos Kombuis se kortverhaal, “,” hier:

,

Al die verhale van LitNet se Korona-kortverhaalfees is hier beskikbaar:

Korona-kortverhaalfees

The post Korona-kortverhaalfees: Koos Kombuis oor “,” appeared first on LitNet.

Hennie van Deventer praat met Naomi Meyer oor Hennie se boek Kroniek van ’n koerantman wat in 1998 verskyn en nou as e-boek beskikbaar is.

Foto van Hennie van Deventer: verskaf

Kroniek van ’n koerantman
Hennie van Deventer
Uitgewer: De Novo Boeke

Hennie, in 1998 verskyn jou boek Kroniek van ’n koerantman. Nou, in 2020, verskyn die e-weergawe daarvan. Baie van pas, so met die uitbreek van die virus saam, dat dit digitaal beskikbaar is. Het jy in al jou jare as redakteur van Volksblad en as joernalis ’n storie gehad wat so allesomvattend was soos hierdie COVID-19? Wil jy dalk ’n paar stories (of narratiewe) noem wat sake so oorheers het?

COVID-19 is ’n monster met baie koppe en ’n duisternis krioelende tentakels wat wêreldwyd in die kleinste hoekies indring. Jou beskrywing is raak. Dis allesomvattend in die ware sin van die woord. Dis ook uniek. Op die wieke van die moderne media woed die storm homself as ’t ware daagliks uit in elke huis. Wuhan het vir Suid-Afrikaners (amper) ’n bekender stad geword as byvoorbeeld Germiston.

Elke generasie se redakteurs het natuurlik hul eie oorheersende uitdagings in die konteks van heersende omstandighede, lesers se ingesteldheid, tydsgees en hul persoonlike lig op die brandende vraagstukke van hul tyd. Blaai maar net deur die geskiedenisboeke van die laaste eeu.

Soos dit op die oomblik COVID-19 is wat die media oorheers, was dit in ons era etnisiteit. In Suid-Afrikaanse konteks: apartheid. Ek het die hoogbloei daarvan beleef, die morele ontwaking by voordinkers en ook die aftakeling, waaroor harde woorde ná al die jare tot vandag toe steeds in die Afrikaner-binnekamer val. Soms nogal venynig, bitter en fel.

Die titel Kroniek van ’n koerantman het my geval weens die lekker k-alliterasie. Die klein subtiteltjie het waarskynlik ’n prominenter plek op die te besige voorblad verdien. Die boek is inderdaad ’n persoonlike perspektief op die jare ná ‘80. Ek kyk uit my klein hoekie na daardie turbulente dekade en die geweldige weerstand teen hervorming waarmee my koerant gekonfronteer was. Ek kyk deur ’n bevooroordeelde ek-bril. Dis my storie soos ek my 12 jaar as redakteur in ’n konserwatiewe gemeenskap beleef het.

Was apartheid dalk daardie jare se koronavirusstorie? Iets wat jare en jare lank aangehou het. En wat artikel na artikel sou beïnvloed. Wat is vir jou, uit joernalistieke oogpunt, eenders en anders as jy apartheid en die koronavirus as stories met mekaar sou vergelyk? Hoe baie het die wêreld werklik verander ...?

Apartheid, die koerant se rol om sy hoofsaaklik bra onwillige leserskorps vir verandering ryp te maak, en die druk (ook op politici) om nie aan ’n onmoontlike droom te bly vasklou nie, is kerntemas van Kroniek. Die apartheidstorie was seker en gewis die swaargewig van die vorige era. Dinge leef voort en nuwe dinge gebeur wat ons gereeld aan daardie stekelrige turksvy herinner. 

Dat ontstellende ongelykhede oor die wêreld heen wat deur COVID-19 opnuut oopgeruk is, kan niemand ontken nie. Dat mag weer eens misbruik word, sien ons elke dag in ons koerante en op TV-skerms. Situasies is dalk nuut. Maar menslike gedrag vertoon ’n merkwaardige eenselwigheid.

Afgryslike wreedhede kom voor, soos dié wat jy noem. Menselewens word deur maghebbers geminag. Opgekropte weerstand bars uit in verwoestende betogings. Oor aspekte van veral die George Floyd-drama bestaan meningsverskil. Tot daardie debat wil ek nie hier toetree nie, want misverstande ontstaan maklik waar jy – dalk uit voeling met hedendaagse werklikhede, dalk weens gebrekkige kennis – te oppervlakkig oor ’n hoogs ontvlambare onderwerp heen skeer. 

Wat wel waar is, is dat hand-in-eie-boesem-situasies bly opduik. Jy word gereeld gekonfronteer met kwessies wat tegelyk uiters prakties en hoogs filosofies is, soos geregtigheid teenoor onreg, onderdrukking en rampspoedige ongelykheid. So lank jy kan onthou, was om jou wenners en verloorders, magsvrate en slagoffers, begenadigdes en vertraptes. Van die ontstaan van die mensdom kry niemand, geen ideologie of geen politieke stelsel nie, dit eens naastenby reg om redelike billikheid teenoor almal te laat geskied. Hoe baie het die wêreld werklik verander ...? Jy kan dit wel vra.

Vertel my van jou tyd as koerantman. Kan mens dit opsom? Kan mens hoogtepunte deur die jare uitlig, soos opskrifte en voorbladnuus?

Watter stimulerende, verrykende loopbaan het die dinamiese omgewing van die koerant my nie gebied nie! Waar begin jy opsom?

Die sluipmoord op Kennedy in 1963 was ’n eerste kennismaking met ’n koerant in skielike, koorsagtige, snelrat. Met die moord op Verwoerd was ek ’n jong hoofsubredakteur – self totaal oorstelp. Maar ’n spesiale uitgawe moes dringend uit.

Wêreldskuddende eerstes is beleef, soos die maanlanding en die eerste hartoorplanting.

’n Verdere (onvolledige) lysie van groot nuus wat voorblaaie oorheers het: die  Laingsburg-vloedramp; die sprokiestroue van prins Charles en lady Diana; die raaiselagtige neerstorting van die Helderberg; die Challenger-ruimteramp; die Westdene-busramp; kol Mike Hoare se staatsgreep in die Seychelle; André Stander se rooftogte en skietdood in Florida, VSA; die ontwrigte Springbok-rugbytoer na Nieu-Seeland in 1981; die Barend Strydom-moorde op Kerkplein; die Kerkstraatbom; die Oceanos; die pedofiel Gert van Rooyen; die Bosoorlog; die val van die Berlynse Muur; en, les bes, die ontbanning van die ANC en vryheid vir Nelson Mandela in 1992.

Vertel my waarom besluit is om Kroniek van ’n koerantman weer uit te gee? Wat is die soort stories wat lesers hierin kan lees?

Die uitgewer, Coenie Nolte van De Novoboeke, stel dit so: "Ons glo dat boeke soos Kroniek stories/inligting/geskiedenis bevat wat ons kan help om Suid-Afrika beter te verstaan. In e-boek-formaat kan dit ook nie ‘uit druk’ raak nie." Ek verwelkom die rein gedagte.

Watter soort stories? Die voorwoordskrywer, politieke beriggewer par excellence Alf Ries, skryf: "Dit is in vele opsigte kontemporêre geskiedenis ‒ ’n kommentaarboek oor een van die interessantste en opwindendste tydperke in Suid-Afrika se veelbewoë politieke geskiedenis." Hy verwys na "kostelike staaltjies, hegte vriendskappe, maar ook heftige en bitter rusies met politici en openbare figure." Bitter rusies met politici en openbare figure was nogal volop. Ek kies om self liewer twee anekdotes by die naam te noem: die dag toe ek uit PW Botha se hand geëet het, en hoe dit gekom het dat ek nou nog met Thabo Mbeki se sigaretaansteker vuurtjies aansteek.

Is die e-weergawe dieselfde as die oorspronklike boek? Is enigiets hier verander?

Dis presies die 1998-model. Net die woordjie "wyle" is voor Alf Ries se naam ingesit en ’n paar foto’s is bygevoeg.

Ek vra of iets van die boek verander het. Dalk moet ek ook vra: Het enige van jou standpunte, as mens, verander sedert die verskyning van die boek in 1998?

Wat vir my reg of verkeerd was, is steeds vir my reg en verkeerd. My waardes het nie verander nie. Die oordeel is ryper, hoop ek. Kollegas het my ’n kompulsiewe koerantman genoem. Gewag is ook meermale gemaak van my entoesiasme.

Die twee kan ’n giftige kombinasie maak. By my afskeid in 1999 het ek die volgende woorde kwytgeraak: "Ek kies die uitweg van die lafaard, met een enkele kollektiewe apologie, hetsy vir ongevoeligheid, onnadenkendheid, ongedurigheid of onreg wat gepleeg is. Daar was ongelukkig te veel van elk hiervan." Di boetvaardigheid geld steeds.

Hoe sien jy die verlede van die media, en hoe sien jy die toekoms?

Mag ek my antwoord tot die gedrukte koerant beperk? Dis my forté en my eerste liefde, al het ek ook verknog geraak aan Netwerk24. Ek was bevoorreg om uit te tree met koerante op die kruin van die golf: met rekordsirkulasies, rekordwinste en bekers vir prestasies binne die Naspers-stal.

Almal weet egter op watter glybaan die gedrukte media toenemend verkeer. Op die lange duur is die proses, helaas, seker onstuitbaar. Maar Bob van Dyk kan seker sy tong afbyt oor die kort leeftyd wat hy (dalk in ’n onbewaakte oomblik) vir gedrukte koerante voorspel het. Hulle is (nog) nie op ventilators nie.

Die vakuum wat hul verdwyning sal laat, is vir my absoluut ondenkbaar. Niks stel jou in staat om so sinryk in ’n bepaalde omgewing te funksioneer soos ’n goeie koerant nie. Dit sal ek glo tot my laaste asemteug.

En vertel my van jou lewe vandag. Hoe maak mens as daar nog steeds stories bestaan, jy is joernalis, maar jy is nou "afgetree"?

Ek is lief vir Melkbos en is gek na my bosplek by die Krugerwildtuin. Ek skryf blogs, briewe aan koerante, af en toe ’n artikel. Ek is aktief (te aktief!) op Facebook. Ek hoop om my 80ste te vier met ’n nuwe boek – my 20ste en laaste.

Aan my ses stuks briewe oor die gewraakte Bird Island-boek heg ek groot waarde. Dat Rapport sy onomwonde apologie aan die ministers en hul naastes direk aan een van my briewe gekoppel het, was ’n riem onder die hart. Beeld het my die eer aangedoen met die plasing van ’n verwysing na een van die briewe bo langs sy mashoof: “5 Spykers in ’Bird Island’ se doodkis”. In my 79 jaar het ek nogal ’n aardige klompie koerantbriewe geskryf. Geeneen is voorheen so aangebied nie.

Waar kan lesers jou boek bestel?

Klik net op die skakel http://www.denovowebs.co.za/product/kroniek-van-n-koerantman.

The post Skrywersonderhoud: Hennie van Deventer oor <em>Kroniek van ’n koerantman</em> appeared first on LitNet.

Foto van Karen de Wet: verskaf

Vers & vrou
Karen de Wet (samesteller)
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798180665
Epub ISBN: 9780798180672

Hallo Karen. Baie geluk met die verskyning van Vers & vrou. Dit is ’n omvattende en indrukwekkende bloemlesing. Die bloemlesing word beskryf as “’’n Versameling gedigte oor vroue, deur vroue, vir vroue – en vir dié wat met vroue leef.” Wat het jou laat besluit om hierdie enorme projek aan te pak?

The post Skrywersonderhoud: Karen de Wet oor die bloemlesing <em>Vers & vrou</em> appeared first on LitNet.

Rika, jy het ’n klompie jare gelede by LAPA gedebuteer met die spanningsroman Doodsroeper. Maar ek sien in LitNet se resensie van die boek daar word verwys na ’n “debuutbundel” en “’n avontuurromanse” wat vroeër verskyn het. Vertel asseblief van die twee vorige publikasies.

Dis reg, ja. In 2001 het ek by Ronnie Belcher van Suider Kollege Uitgewers met ’n pak gedigte gaan aanklop en tot my grootste verbasing word hulle toe as die bundel eensaamigheid in 2002 uitgegee. Die verse put onder meer inspirasie uit die spanningsverhouding tussen lewe en dood, die skeppings- en skryfproses, en my eie intieme en persoonlike ervarings as mens en digter. Sommige ernstig, party hardegat en ander weer tong in die kies, het ek probeer om sowel die alledaagse as die besondere te inkorporeer. Een van my gedigte uit dié bundel verskyn tans in Vers & vrou, saamgestel deur Karen de Wet (2020).

Die avontuurromanse Die oog van Isis is in 2004 by LAPA Uitgewers gepubliseer as deel van die destydse Treffer-reeks. Bo en behalwe die uitgestelde begeerte tussen held en heldin wat sentraal tot enige liefdesroman staan, het ek hier gepoog om ook heelwat klem op avontuur in die verhaal te lê. Die misterie van Egipte, ’n gesteelde juweelstuk, sinistere karakters, ontvoerders, verraad – en dan nog die onvermydelike skeutjie liefde … So ’n ietsie van alles wat mens se tone op alle vlakke kan laat krul.

Ek hoor jy het ’n doktorsgraad in letterkunde?

In 2005 het ek ’n DLitt et Phil in Duitse Letterkunde aan die Universiteit van Johannesburg verwerf. Dit was ’n natuurlike uitvloeisel van my destydse beroep as lektor, maar ek moet beken dat ek meer tuis voel as woordkunstenaar.

Dan het ek ’n ander voëltjie hoor fluit dat daar ’n nuwe publikasie deur jou op hande is. Is dit fiksie?

In Augustus vandeesjaar verskyn my tweede roman, getiteld Skadukant. Soos Doodsroeper is dit ’n misdaadroman, maar dit speel nie teen ’n historiese agtergrond af nie; dit is modern. In wese handel die verhaal oor ’n moordenaar wat swanger vroue teiken. Die inslag is dié van ’n sielkundige riller met heelwat intrige en kinkels. Maar ek wil nie te veel hier verraai nie!

Vertel asseblief hoe hierdie verhaal by jou aangemeld het.

Jong, soos wat alle verhale maar by my aanmeld. Heeltemal uit die bloute, dikwels soos ’n voorhamerhou teen die kop, maar soms ook met ’n tikkie deernis en gemoedelikheid. Hang eintlik net af van wat die storie wil sê. En dan los ek hom maar om sy loop te neem terwyl ek die pen vashou.

Lees Rika Cloete se kortverhaal, ““’n Kwessie van geloof”” hier:

’n Kwessie van geloof

Al die verhale van LitNet se Korona-kortverhaalfees is hier beskikbaar:

Korona-kortverhaalfees

The post Korona-kortverhaalfees: Rika Cloete oor "’n Kwessie van geloof" appeared first on LitNet.

Titel: The ultimate cat guide
Outeur: Yolanda Wessels 
Uitgewer: Hasepad
ISBN: 9798654416209

Hierdie boek is deeglik, propvol inligting en feite waaroor min kateienaars beskik of van weet. Die boek is in drie dele gedeel met illustrasies en foto’s. Weet jy hoekom jou kat se ore plat is of hoekom die punt van sy stert wikkel? Hierdie boek word beslis met trots aanbeveel.

Yolanda Wessels praat met Naomi Meyer oor Yolanda se boek, The ultimate cat guide.

Yolanda, jy het ’n boek oor katte geskryf. Van wanneer af hou jy al van katte en vertel my van jou vroegste herinneringe met katte?

Solank as wat ek kan onthou was daar ’n kat aan my sy. My eerste katte wat ek kan onthou was ’n wit katjie genaamd Jackie en ’n gemmer een genaamd Noela. Hulle is vernoem na ’n kinderprogram oor twee beertjies. Daar was selde tye in my lewe dat hier nie ’n spinnende kameraad was nie, ek kan nie sonder hulle nie! Dié katjies, veral Jackie, is gereeld deur die uwe aangetrek en gedwee in ’n popstootwaentjie rondgestoot. Jare later het ek weer ’n wit kat gekry vir my seuntjie en dié outjie was net so lief om in die kinders se stootwaentjie rondgestoot te word, so dalk is dit ’n “witkat-ding”!

Katte, sê party mense, doen net hulle eie ding en is nie lojaal nie. Stem jy saam? Hou jy van hierdie eienskap of nie?

Elke kat is uniek, met hul eie besonderse eienskappe, voorkeure, afkeure, liefdes en geliefkoosde snoephappies. (Van my katte is mal oor chips, ander oor kaas, ander weer oor koek en elkeen kom wanneer hulle hul geliefde snoephappie hoor of ruik.) Dit beteken dat ’n mens jou kat dus baie goed ken om al dié feite te weet. Omdat hul eie persoonlikhede het, is sommige meer op hul eie en ander weer jou skaduwee. Dit hang ’n bietjie af hoeveel aandag jy aan hul gee kleintyd, maar sommige se persoonlikhede is bloot van so ’n aard dat hulle hul eie spasie meer verkies as dié van hul “slaaf”. (Onthou, ons is hul slawe, nie hul base nie!) Die grootste verskil tussen honde en katte (en ja, daar is báie) is dat katte meer op hul eie is. Dus, nie minder lojaal nie, net nie sulke erge volgelinge soos honde nie. Ek persoonlik verkies dié eienskap, want dit is wat hulle ook rustiger kamerade maak (wat baie help as ek stilte benodig wanneer ek skryf, maar tog ’n asempie by my wil hê). Dit kan maklik gesien word as nie lojaliteit hê nie, maar dit hang weereens af van jou verhouding met jou kat en wat jy verkies.

Vertel my van ’n paar van jou katte in jou lewe.  

Ek wens katte kon so oud soos mense raak en altyd net veilig tuis wees, maar dis ongelukkig nie die realiteit nie. Ons woon op die platteland en ons katte het toegang na buite. My eerste groot katliefde was Peanut, ’n swart kat. Hy het by my geslaap en was regtig ’n spesiale maat. Saam met hom was Oscar, ’n klein swart katjie wat ons sien verbystrompel het tydens ’n vakansie in Knysna. Ek het hom natuurlik opgetel en dadelik na die veearts geneem. Hy het bosluiskoors gehad en ná behandeling terug op ons tuisdorp, Bredasdorp, deur ons jarelange veearts, het hy ongelukkig al te veel skade aan sy lewer en ander organe gehad en is hy op 29 Mei 2003 op 6 maande oorlede.

Daarna het ons ons huis gedeel met Maya, ’n pragtige wollerige gemmerkat; Nemo en Eddie, twee swart katjies wat ons langs die pad opgetel het; Pippa, wat ek gered het by die veearts en gesond gedokter het; Wiki, ’n wit kat wat ons by die DBV aangeneem het; Lady Jemma, ’n Siamees en my eerste rasegte kat; Bella en Max (aangeneem by die DBV); Shae, ’n Chinchilla en my tweede rasegte kat; Oliver; Blue (aangeneem by die DBV) en Prinses Nika, ’n Siamees. Van hulle is oorlede agv motorongelukke, genetiese hartversaking, meningitis, deur ’n hond gebyt en genetiese nierversaking. Tans het ons 7 katte naamlik Pippa, Shae, Oliver, Blue, Nika, en Mitsy en Maggie, my man se twee katte wat by ons aangesluit het na ons onlangse troue.

En nou hierdie boek. Hulle sê mos, skryf oor iets waarvan jy weet of waarvan jy hou. Waaroor handel hierdie boek?

Katte – ’n Handleiding vir verantwoordelike kateienaars is in 2013 in Suid-Afrika deur Naledi vrygestel. My begeerte was wel daar om ’n Engelse, wêreldwye boek vir katliefhebbers vry te stel. Ek is versot op katte en soveel boeke wêreldwyd handel slegs oor rasse en mense is geneig om te dink ’n kat is net ’n kat, ’n selfsugtige selfversorgende eenkantdier. Dit is so ironies, want hulle is van die allerbeste kamerade wat daar is! Hierdie boek gaan oor alles, juis omdat daar weinig ten volle samevattende boeke oor katte is – die geskiedenis van die kat (hoe sy van jagter tot troeteldier gevorder het), alles wat jy moontlik benodig en moet weet wanneer jy ’n katouer word – van inentings, sterilisasie, ideale tuin, voor- en nadele van binne- en buitekatte, voeding, dieët, versorging van baba- en seniorkatte. Die laaste gedeelte handel oor die algemeenste katsiektes en is ’n opsomming van simptome, diagnose en behandeling. Dit vervang geensins die besoek aan ’n veearts nie, maar is in samewerking met veeartse opgestel, ter inligting.

Hoe het jy navorsing gedoen?

Ek het in 2003 stelselmatig begin, maar veral ná oorsese reise waar dit opvallend was dat daar nie veel boeke oor die A-Z van katte in boekwinkels en biblioteke beskikbaar was nie, het dié vonkie ’n vlam geword en my aangevuur om al hoe meer navorsing te doen, inligting te bekom en verskeie kenners te kontak om presiese feite te verkry. Ek het ongelooflik baie gelees, vrae gevra en met die ondervinding van my eie katte, was dit makliker om baie van die kwessies volledig en realisties aan te spreek.

Waar is die boek in tans beskikbaar?

Dit kan as e-boek vir Kindle by www.amazon.com afgelaai word, of kan as gedrukte sagtebandboek bestel word. Besoek gerus ook www.hasepad.com vir meer inligting.

Wie is jou ideale leser en vir wie kan die boek iets beteken?

Enige ware katliefhebber. Dit is prakties om oor en oor as handleiding te gebruik. Veral die mediese afdeling is nuttig, want daar is mos maar van tyd tot tyd siekte of dalk iets waaroor jy wonder en gou wil naslaan.

• Foto’s: Yolanda Wessels

The post <em>The ultimate cat guide</em>: ’n onderhoud met Yolanda Wessels appeared first on LitNet.

............

“Diané het net kom aanmeld, en so ook haar man Robert. Dis asof karakters by mens se huis inval en jou bybly tot jy gehoor gee aan hulle.” 

............

Titel: Reënboogmelodie
Skrywer: Anzil Kulsen
Uitgewer: Lux Verbi 
ISBN: 9780796322159

Diané sukkel van jongs af met ’n eetversteuring. Toe sy Robert ontmoet, is sy so dankbaar vir die aantreklike man wat haar help en aanvaar net soos sy is. Robert het haar nog altyd lief gehad, maar nou is hulle huwelik op die rotse. Hoekom sal Robert nou die pad vat? En wie is die persoon wat sê dat Robert die pa van haar kind is? En sal sy haar seuntjie wat outisties is, kan help? Of is sy juis die oorsaak van sy probleme? Sal Diané kans sien om te bly as sy uitvind wat werklik aan die gang is? 

Cliffordene Norton gesels met Anzil Kulsen oor haar jongste boek, Reënboogmelodie.

Waar het die boek begin? Wat was jou inspirasie(s)?

Ek wens ek kon al die stories skryf wat in my kop kom nes skrop – as ek bestuur, as ek in my bed lê en wag vir Klaas Vakie, of soms terwyl ek met ander mense gesels. Storie-idees meld gedurig aan, maar ek voer hulle net nie altyd so getrou uit nie. Hierdie storie het letterlik vir my soos ’n opdrag van Bo gekom.

Ek het vroeg in 2019 met twee spesifieke vriendinne gesels. Beide het met bulimie geworstel en beide het probleme in hul huwelike ervaar. Ek kon/wou egter nie een van hulle stories skryf nie; ek kan nie regtig verduidelik hoekom ek daaroor getwyfel het nie. Dalk omdat ek nie op daardie stadium geweet het hoe dit in ’n positiewe verhaal sou kon ontwikkel nie.

Einde Mei 2019 het ek egter saam met ’n ander vriendin koffie gedrink, en sy het van iemand geweet wat sy worsteling met seksuele verslawing oorwin het. Die persoon het dadelik ingestem om met my te gesels. Dieselfde dag het ook ’n sielkundige wat ek nog nie persoonlik ontmoet het nie, ingestem om met my te gesels en het ek ’n e-pos van die uitgewer gekry wat gevra het dat ek die voorstel van hierdie verhaal weer moet stuur sodat sy dit kon oorweeg, en so kan ek opnoem. Alles het net bymekaargekom, sodat hierdie storie geskryf moes word.

Ek het kwaai aan myself getwyfel weens die sensitiwiteit van die verhaal, maar ek het net geweet dit moet geskryf word.

Van waar die titel, Reënboogmelodie?

Musiek speel ’n belangrike rol in die storie, so ook die simboliek van die reënboog. In ’n melodie is daar die spanning en afwagting, die verligting en die emosies wat saamgaan met die wisseling van toonhoogtes. En ek hoop dis wat ek met hierdie verhaal en titel regkry. Die simboliek van die reënboog is verweef in die verhaal en ek dink sodra die leser die boek neersit, sal hulle die titel ook beter verstaan.

Vertel meer oor jou hoofkarakter, Diané. Wie het haar geïnspireer? Hoe gaan jy te werk om Diané “lewe” te gee, ’n identiteit en persoonlikheid wat haar laat uitstaan en om die leser oortuig?

Diané het net kom aanmeld, en so ook haar man Robert. Dis asof karakters by mens se huis inval en jou bybly tot jy gehoor gee aan hulle. Dit gebeur dikwels met my dat ek ’n karakter beplan en ’n volledige karakterskets probeer saamstel, maar dan kry die karakter tydens die skryf van die storie ’n wil van haar eie.

Ek skryf baie organies – dit verg werklik baie dissipline van my om by ’n roetine te hou. Ek geniet dit dus dat die karakters hul eie identiteit begin aanneem en self ’n persoonlikheid ontwikkel. Ek dink onbewustelik stoor ’n skrywer gedurig eienskappe in hul geheue om later te gebruik – dit maak die skryfproses net makliker.

Ek geniet dit geweldig baie om mense sommer net af te luister en hulle waar te neem. My man spot dat ek ’n professionele afluisteraar is. Maar tydens die skryfproses kom hierdie vermoë my nuttig te pas.

Wat is die oorsake van haar eetversteuring?

Sy het ’n stryd teen bulimia nervosa gevoer en moet nog daagliks daarteen veg. Daar is ’n enorme aantal moontlike redes hoekom mense ’n eetversteuring ontwikkel; lesers sal hierdie pad met Diané moet stap om agter te kom hoekom kos haar kruk geword het. En hoekom sy dan agterna daarvan ontslae moes raak.

Diané se seuntjie is outisties. Hoe het jy te werk gegaan om seker te maak hierdie karakter is nie ’n stereotipe nie?     

In my kortverhaal “Vir Dewald”, wat in die graad 7 Platinum Huistaal Bundel opgeneem is, het ek ook oor ’n seuntjie geskryf wat op die outismespektrum is. Ek het ook tydens die skryf van Reënboogmelodie opgelees oor verskeie ouers se verhale en die pad wat hulle moes stap om hul kinders se optrede te verstaan, aanvaar en koester.

Die uitdaging is dat geen geval dieselfde is as ’n ander nie; dit is dus nie so maklik om te stereotipeer nie. Elke kind is uniek, elke ouer se reaksie op haar/sy kind se uitdagings is uniek; kinders word nie met ’n handboek gebore nie en dit was vir my belangrik dat elke leser met Diané en Robert moet kan identifiseer.

Outisme, seksuele verslawing en eetversteuring is drie moeilike temas. Wat is die voordele en nadele om sulke taboe en moeilike temas aan te pak?

Nou moet ek kopkrap oor hierdie vraag. Ek kan nie aan voor- of nadele dink nie. Dit is asof dit my roeping in die lewe is om stories van mense te vertel wat dalk self sou skroom om hul stories met die publiek te deel. Of mense wat nie te koop sal loop met hul worsteling nie, maar ook van mense wat te midde van hul uitdagings vreugde in klein dingetjies vind.

Die voorblad beeld ’n wit gesin uit en jy is ’n bruin skrywer. Ervaar jy enige huiwering om oor die kleur-/kultuurgrens te skryf? Was dit ’n doelbewuste besluit?

Weet jy, ek het in 2010 tydens die SV Petersen-simposium vir swart Afrikaanse skrywers by UWK gesê dat my begeerte nog altyd was om ’n skrywer te wees, nie swart Afrikaans of bruin of enigiets waar my ras of herkoms my skryfwerk moet bepaal nie. Ek wou nie in ’n boksie geplaas word sodat ek net my eie kultuurgroep se stories mag skryf nie. My werk moet gelees word omdat dit goed is, deur almal wat daarin belangstel.

In hierdie opsig is die boek vir my ’n groot oorwinning, want nog baie onlangs het iemand wie se opinie ek hoog ag, aanbeveel dat ek moet konsentreer op “my mense” se stories, asof alle mense nie my mense is nie. Ek het glad nie doelbewus klem geplaas op die kultuurgroep nie, bloot ’n storie geskryf wat enige persoon s’n kan wees, iets waarmee enigiemand sou kon worstel as hy/sy in dieselfde omstandighede sou wees.

Toe die grafiese ontwerper en uitgewer die voorstel vir ’n voorblad vir my stuur, was hul idee van die karakters presies in die kol. Niemand het gevra wat die ras van die karakters moes wees nie. Ek dink ook nie dis ter sake nie.

Wie lees eerste jou boeke en hoe baie steur jy jou aan hul opinie?

My lesers se opinie is baie belangrik. Ek leef vir die boodskappies wat sê ’n storie het hulle geroer, maar ek aanvaar kritiek ook ewe goed. Ek sou hoop almal lees my werk, maar my man lees graag eerste my voltooide werk of die proewe van ’n boek saam met my, en as hy dit goedkeur, is ek gelukkig.

Watter skrywers het ’n rol in jou ontwikkeling as skrywer gespeel?

Sjoe, te veel om op te noem. Maar kom ons probeer. Ek bewonder Jodi Picoult – geen tema is vir haar te rof nie. En haar navorsing is uit die boonste rakke. Op plaaslike vlak het ek baie geleer by Chanette Paul se werk; sy het ook al ’n verhaal van my gekeur en gee baie deeglike terugvoer en raad.

Ek bewonder Marita van der Vyver, Etienne van Heerden, Alta Cloete, Rudi van Rensburg, Martin Steyn, en so kan die lys aangaan. Ek lees wyd en graag, maar wanneer ek aan ’n storie werk, verkies ek John Kehoe, John Maxwell en sulke soort boeke om my kop skoon en gefokus te hou.

The post "Storie-idees meld gedurig aan, ek voer hulle nie altyd so getrou uit nie" appeared first on LitNet.

Foto van Esther Verhoef: Noortje Dalhuijsen

Esther Verhoef praat met Naomi Meyer oor die Afrikaans-vertaling van Verhoef se boek, Liewe Mamma.

Liewe Mamma
Esther Verhoef
Uitgewer: LAPA
ISBN:9780799399189

Esther, jy is ’n bekende skrywer in Nederland en skryf ook graag rillers. Liewe Mamma sou as domestic noir beskryf kon word. Wat trek jou na hierdie genre aan?

Mijn solothrillers zijn allemaal domestic/psychologische thrillers. Ik vind het interessant om relatief normale mensen, bij voorkeur gezinnen, in een extreme situatie te plaatsen, zodat je je als lezer goed met hen kunt verhouden en je je vroeg of laat gaat afvragen: wat zou ík doen?

Een gewapende home invasion is een dankbaar thrilleronderwerp en ik wist dat ik er invoelbaar over kon schrijven. We zijn zelf, als gezin, door het oog van de naald gekropen. Toen onze kinderen nog klein waren, de jongste was nog een baby, hebben dieven ’s nachts bij ons ingebroken. Ze hebben onder meer de autosleutels uit de keukenla gepakt en zijn er met onze auto vandoor gegaan. Dat de hond, een Duitse herder, niet geblaft heeft, was vreemd. De volgende ochtend kwamen we er pas achter. De recherche herkende de manier van werken en vertelde ons dat we bestolen waren door professionals. Leden van een internationale bende uit Oost-Europa die de bewoners een vuurwapen tegen het hoofd zetten als ze de autosleutels niet snel genoeg konden vinden. We hadden geluk gehad, zeiden ze. Ik heb hier jarenlang slecht van geslapen. De dieven zijn nooit gepakt.

Ek wil nie graag dat mens van jou karakters se geheime verklap nie, maar dalk kan jy my meer van jou karakters vertel?

Als ik begin te schrijven, heb ik vaak nog nauwelijks een beeld bij de karakters. Ze ontstaan gaandeweg. Het kan heel goed zijn dat iemand in het begin van het schrijfproces een ander uiterlijk of een andere baan heeft dan halverwege het boek. Ik herschrijf heel veel, blijf schaven totdat het een vloeiend geheel wordt.

Wat betreft Ralf, Helen en Werner: het zijn mensen die we hier in Nederland allemaal wel kennen. Een werkende moeder die worstelt met haar puberende kinderen, een afwezige vader die alleen maar met zijn werk bezig is, en een onbegrepen, boze jongen die zich laat beïnvloeden door verkeerde vrienden.

Hoe doen jy jou navorsing?

Voordat mijn eerste thriller werd gepubliceerd heb ik circa 60 informatieve boeken over dieren geschreven, waaronder encyclopedieën. Ik ben het gewend om te researchen en vind dat ook heel leuk om te doen. Uiteindelijk gebruik ik misschien nog geen procent van wat ik te weten ben gekomen over de onderwerpen, maar het helpt mij als schrijver wel om me volledig in te kunnen leven. Helen, de moeder van het gezin in Liewe Mamma, is verkoeververpleegkundige (verpleegkundige op herstelkamer). Om me te kunnen verplaatsen in haar leven ben ik gaan praten met verkoeververpleegkundigen in een ziekenhuis, met hun leidinggevenden en artsen. Een verkoeververpleegkundige heeft me de operatiekamers laten zien en me verteld hoe haar werkdag eruit ziet. Ze heeft alle protocollen met me doorgenomen en ook verteld hoe de onderlinge verhoudingen zijn tussen de mensen die er werken. Zo leerde ik bijvoorbeeld dat iedereen dezelfde schoenen en uniformen moet dragen, en dat je je alleen maar kunt onderscheiden door middel van je sokken. Daarom zijn kleurrijke, grappige “happy socks” heel erg in trek bij verplegend personeel. Ik leerde ook dat je je telefoon niet mee naar de werkvloer kan nemen, in verband met bacteriën, dat is belangrijke informatie: Helen kan dus niet bellen of gebeld worden tijdens haar werk. Ook leerde ik dat verkoeververpleegkundigen wat dominanter zijn van karakter dan een gemiddelde verpleegkundige, omdat ze moeten kunnen omgaan met chirurgen. Zo leer je duizenden dingen, en een deel ervan kan ik dan gebruiken. Hoe meer inside info ik krijg, hoe beter ik me kan inleven in mijn protagonist, en hoe echter het wordt. De verkoeververpleegkundige heeft me daarom ook laten zien waar ze haar auto parkeert, via welke route ze naar binnen loopt, waar ze een access-pas nodig heeft, waar camera’s hangen, wie je wel/niet groet, et cetera. Pas als ik achter mijn laptop zit en met gesloten ogen de hele route kan lopen, voelen, ruiken, dan kan ik de betreffende scène schrijven. Mijn doel als schrijver is dat mensen áchter de woorden komen, dat ze mijn verhaal beleven, dat de personages net zo gaan leven voor hen als voor mij.

Op ’n stadium skryf Ralf oor “hierdie mense”. Dis asof jy self oor “hierdie mense” nadink, en binne-in jou storie is. Ek het gewonder of jy “hierdie mense” ken, of mense wat optree soos die karakters in jou storie. Ken jy die mense op wie jy jou karakters baseer?

Ha! Dit is een van de mooiste complimenten die ik me kan wensen, en ik denk dat dit ook een mooie opsteker is voor de vertaler. Ik schrijf altijd op deze manier, ik word één met mijn karakters. Er komt altijd een moment in het schrijfproces waarin de fictieve wereld echter aanvoelt voor mij dan de werkelijke wereld.

Antwoord op je vraag: nee, ik ken deze mensen niet, ik heb ze gecreëerd J. Maar kan ik me voorstellen dat zogenaamd normale mensen (als die al bestaan) dit soort dingen doen? Jazeker. Als het gaat over liefde, geld, je gezin beschermen, dan geloof ik dat mensen tot alles in staat zijn. En helemaal als ze in het nauw komen.

Wat van Ralf? Het jy tieners in jou huis?

Beide. Toen ik Liewe Mamma schreef waren onze kinderen 14, 16 en 19 jaar oud. Ik kende (en ken nog steeds) mensen met kinderen in deze leeftijden.

Vertel my van die tienerkarakters soos Ralf in ’n land soos Nederland.

Er bestaat een grote groep jongeren in Nederland zoals Ralf. De leeftijd van 17-19 jaar is, vind ik, een heel verwarrende. Er gebeurt veel op sociaal vlak. Je krijgt de drang om je eigen leven te gaan leiden, om uit te zoeken wie je bent en wat je wilt in je leven, maar je bent nog totaal afhankelijk van je ouders en leraren, en op de arbeidsmarkt tel je niet echt mee. Er is nog zoveel onzeker over je toekomst. Voor Ralf betekent zijn auto zijn persoonlijke vrijheid, daarom gaat al zijn geld eraan op. Geld is altijd een issue op die leeftijd. Ik wilde zo’n jongen profiel geven, hem leren begrijpen.

Via mijn zoon ben ik geïntroduceerd bij jongens die buiten de maatschappij dreigden te vallen. In het begin zaten ze onderuitgezakt op een rijtje op de bank met hun pet diep over hun voorhoofd getrokken wantrouwend naar me te kijken, of ze keken me helemaal niet aan, maar toen ze doorkregen dat ik werkelijk interesse had in hun levens, dat ik wilde weten wat er in hun hoofd en levens speelde om hen een stem te geven, en niet meteen met een oordeel klaarstond, heb ik veel van hen geleerd. En daarvan uiteraard veel in Liewe Mamma verwerkt.

Vertel my van misdaad in Nederland: Hoe is die situasie daar?

We hebben onze problemen, maar in vergelijking met wat ik over ZA lees, geloof ik dat we in een zeer veilig land wonen.

Met 17 miljoen inwoners die relatief dicht op elkaar wonen (Nederland is 30x kleiner dan ZA) hebben we te maken met 100-150 geregistreerde moorden per jaar.

In een onlangs gehouden onderzoek geeft circa tweederde van de Nederlanders aan zich veilig te voelen (vrouwen 60%, mannen 75%). Er zijn verschillen per gemeente en provincie. In Amsterdam en Rotterdam wordt je sneller beroofd dan in een plattelandsdorp.

Seksueel geweld tegen vrouwen is nog steeds wel een issue. Er wordt aangenomen dat één op de ca 6-9 Nederlandse vrouwen is verkracht. De officiële cijfers vallen vele malen lager uit omdat het merendeel van de vrouwen geen aangifte doet. Dat doen ze onder meer niet uit angst en schaamte, en omdat het heel erg moeilijk is om een verkrachter veroordeeld te krijgen. De opgelegde straffen zijn bovendien laag. Het wettelijke maximum is 12 jaar, maar dat wordt nooit gegeven. Gemiddeld gaat een verkrachter hier 1,5 jaar de gevangenis in. Daders zijn vaak bekenden van het slachtoffer.

In Liewe Mamma krijg je wel een en ander mee van de manier waarop de kinderen in Nederland kunnen bewegen. Nederlandse jeugd fietst naar school, die soms wel 10-12 km van huis ligt, en naar hun sportclubs. Vaak ook als het donker is of slechter weer. Jongere kinderen, van 6-10 jaar gaan vaak lopend naar school, die in dezelfde wijk staat. Iedere ouder leert zijn kinderen op te passen voor onbekenden, die angst zit er natuurlijk bij iedereen, vooral bij moeders, in, maar de grootste, en mijns inziens reële angst is waarschijnlijk dat het kind in het verkeer gewond raakt, of erger.

Het jy Liewe Mamma beplan voordat jy dit geskryf het? Of hoe werk jou skryfproses – is dit organies?

Tijdens een schrijfperiode ben ik volledig toegewijd aan het werk. Ik verdwijn in de wereld van mijn personages. Het nieuws volg ik dan niet, ik ben niet beschikbaar voor interviews en mijn telefoon staat meestal uit. Ik schrijf meer vanuit mijn onderbewuste dan met mijn rationele hoofd. Vaak zet ik een koptelefoon op en draai ik muziek die me in een bepaalde stemming brengt en houdt.

Het verhaal, de plot, de karakters, vrijwel alles ontstaat gaandeweg, tijdens het schrijfproces. Ik begin met een scène of een dialoog die in me opkomt en waar ik een goed gevoel bij heb. Het eerste hoofdstuk dat ik schrijf kan midden in het boek terechtkomen, of zelfs het laatste hoofdstuk worden. Of zelfs helemaal niet in het boek terechtkomen.

Ik wil als schrijver bij voorkeur, net zoals de lezer, verrast worden. 

Natuurlijk kan ik wijzigen wat ik wil. Ik kan teruggaan in de tekst en een kind ietsje ouder maken, zodat het wél een rijbewijs heeft als dat verderop in het boek handiger uitkomt. Ik kan een extra personage toevoegen. Er zijn altijd manieren om een verhaal kloppend te krijgen, al komt het niet vanzelf. Deze manier van werken brengt veel onzekerheid en frustratie met zich mee. Ik heb het dus al vaker op andere manieren geprobeerd, om net als collega’s die ik ken, te beginnen met een raamwerk dat ik later kan invullen. Maar dat werkt voor mij helaas gewoon niet.

Het jy van jou karakters gehou, ook al neem hulle swak besluite?

Ik denk dat deze vraag grotendeels is beantwoord in de voorgaande vragen. Ik leef me overmatig in, research veel, dompel me volledig onder in mijn verhaal. Omdat ik me weken, maar als het nodig is ook weleens maanden achtereen terugtrek, voelen de mensen uit mijn boeken soms echter dan de mensen in de werkelijke wereld.

Ik hoef de personages uit mijn boeken trouwens niet per se leuk te vinden. Het gaat erom: heb ik er plezier in om ze vorm te geven? Hoe verder iemand van mij als persoon afstaat, hoe interessanter het vaak wordt om in zijn of haar huid te kruipen. Acteurs vinden het ook vaak leuker om een bad guy te spelen in plaats van een brave burger. Juist met die twisted characters kun je als schrijver stevig gas geven.

Wie is van jou gunstelingskrywers?

Ik ben een heel brede lezer van bij voorkeur non-fictie, dat zal niet als een verrassing komen. Fijne boeken die ik afgelopen jaar las, zijn bijvoorbeeld Sapiens van Yuval Noah Harari en The hidden life of trees van Peter Wohlleben. Ik grijp daarnaast liever naar een roman dan een thriller. Omdat ik zelf thrillerauteur ben, zie ik vaak wat mijn collega doet, of probeert te doen, en dat neemt het leesplezier weg. Bovendien ben ik meer geïnteresseerd in de schrijfstijl en psychologie dan in “de technische puzzel”.

Tot de beste thrillers die ik heb gelezen reken ik Gone girl van Gillian Flynn en de Japanse thriller De nachtploeg van Natsuo Kirino. De laatste roman die ik las en erg goed vind, is van Pat Barker: The silence of the girls.

Is Ralf bang vir die polisie? In hierdie tyd waarin #blacklivesmatter op die voorgrond is, is Ralf ook ’n soort simbool van ’n karakter op die marge?

Ralf is niet op deze manier bang voor de politie.

[Even voor de duidelijkheid: Hij is bang voor de straf, niet om vermoord te worden. Die grote issues spelen hier veel minder.]

Bij jongens van Ralfs leeftijd spelen in Nederland andere dingen. Ik heb deze verhalen gehoord van zowel witte als gekleurde jongens. Met name in provinciesteden (waar Liewe Mamma zich afspeelt) is de politie geneigd om jongens van circa 13-19 jaar weinig ruimte te geven. Generaliserend is het overdag op school voor hen al moeilijker dan voor meisjes. Jongens zijn drukker, onrustiger, ze willen bewegen en kunnen zich minder goed concentreren en halen minder goede punten. In groepjes bij elkaar op straat gaan staan praten en roken wordt niet altijd getolereerd, omdat het omwonenden een onveilig gevoel geeft. (In onze cultuur blijf je vaak binnen, op straat hangen wordt niet gewaardeerd.) Ze worden veel vaker gecontroleerd in het verkeer, krijgen vaker boetes voor kleine vergrijpen zoals lopen door rood licht of een fietslampje dat het niet doet. Dat beetje geld dat ze dan verdiend hebben door bijvoorbeeld vakken te vullen in een supermarkt of kranten rondbrengen, zijn ze dan weer kwijt aan de boete. Dat zien veel van deze jongens als pesterijen en machtsmisbruik, ze worden er opstandig en boos van. Meisjes hebben deze ervaringen niet, of veel minder.

Onze zoon had een app op zijn telefoon waarop jongens elkaar inseinden over politiecontroles.

Why did you choose such a subject to build a career on? What do you want to acchieve with the book?

I didn’t.

What I specifically tried to do with Liewe Mamma – besides writing a page-turner that feels very genuine and crawls under your skin – was to bring two worlds together: those of the teenagers and their parents. There is a large gap between most parents and their teenage children. Many parents don’t have a clue what their children are doing when they are not at home. By reading the other one’s perspective you get some insight into their specific problems, which hopefully leads to more understanding. Liewe Mamma is read by parents and their teenage children.

Videoland/RTL has made a television series of Liewe Mamma which will be broadcast in The Netherlands in autumn.

The post Skrywersonderhoud: Nederlandse skrywer Esther Verhoef gesels oor <em>Liewe Mamma</em> appeared first on LitNet.

Titel: Die lewe volgens Wim Vermaak
Skrywer: William Oosthuizen
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798180313

Wim Vermaak se lewe is onderstebo. Hy is op die punt om graad 9 te dop, omdat sy aandag in die LO-klas afgetrek word deur die nuwe meisie met die vlegsel. Sy tweelingsuster, Maddie, wil opsluit deel word van Mars One se sending na Mars en veroorsaak vir hom selfs meer probleme wanneer sy van die dak af foeter en haar enkel breek, omdat sy wou sterre kyk. Hul verstrooide ouma Hantie, wat pas by hulle kom intrek het en boonop Wim se kamer beset, eet ’n internetslenter vir soetkoek op en nou moet hý oppasser speel. En dan is daar Harold, sy ma se menslike geraamte wat die kunsstudente in opstand bring, en sy advokaat-pa wat as hoof van die Menseregtekommissie in ’n botsing van belange beland wat ’n groot rusie in die huis veroorsaak. Maar dalk is Wim se LO-taak tog die antwoord om dinge weer op koers te kry.

Cliffordene Norton gesels met William Oosthuizen oor sy eerste jeugverhaal.

Wat was die inspirasie vir hierdie storie? Kan jy die oomblik onthou toe jy besef het dít is die tema en hierdie is die karakters? Of het hierdie boek meer organies ontwikkel?

Foto: verskaf

Definitief organies. Jare gelede het ’n mensgeraamte een nag in ons spaarkamer oornag. Dit het my laat dink – ’n storie met ’n geraamte in ’n sleutelrol, maar nie ’n spookstorie nie, kan interessant wees. Toe ’n Mars-ekspedisie ’n werklikheid begin word, het nog ’n gedeelte van die storie sy plek gevind. En ons almal weet hoeveel moleste ouer mense kan aanvang as hulle nuwe dinge aanleer, soos Wim se ouma en tegnologie. En toe begin die karakters hulself aanmeld.

Hoekom voel Wim Vermaak verantwoordelik vir sy familie? Ís hy die familie se beskermheer?

Wim het ’n nogal goed-ontwikkelde sin vir verantwoordelikheid, al is hy ’n dromer. Hy besef net nie altyd dat die werklikheid baie fasette het nie.

Uit die beskrywing lei ons af wat belangrik is vir Wim se familie. Wat, behalwe sy familie, is belangrik vir Wim? Wat is sy stokperdjies? Wie is sy vriende? Wie is hy wanneer niemand kyk nie?

Wim is ’n dromer, effens naïef en goedgelowig. Hy glo nogal in “going with the flow” en nie golwe maak nie, en is telkemale geskok deur die werklikheid wat anders manifesteer as sy weergawe daarvan. Hy het een goeie vriend, Freek, wat baie meer realisties is oor die lewe, en saam is hulle ’n goeie span.

Tienerjare is ’n moeilike fase om vas te vang. Waarom skryf jy jeugboeke? Wat is jou geheim om hierdie lewensfase opreg vas te vang?

Nou vra jy my vas. Miskien is die antwoord dat ek self twee tieners gedurende daardie tydperk aan huis gehad het en dit eerstehands beleef (en oorleef) het.

Wat is die eerste jeugverhaal wat jou tot die genre bekeer het?

Vir seker Robert Louis Stevenson se Treasure Island, die beste kinderboek ooit. En in Afrikaans, Willem Poprok – ’n klassieke voorbeeld van die genre.

Hierdie is jou eerste jeugverhaal. Wat was die grootste struikelblokke en/of hoogtepunte wat jy tydens die skryf van die boek ervaar het?

Ja, Wim is my eerste jeugverhaal. Die beste was om te sien hoe die stukke van Wim se lewe stadig maar seker bymekaar kom ten spyte van struikelblokke wat hy soms self geskep het weens sy dromerige lewensuitkyk.

Hoe lank het jy aan die boek geskryf en is daar planne vir ’n opvolg?

Wim het seker so oor ’n driejaartydperk ontwikkel, met verskeie herskrywes in die proses. Ek oorweeg ’n opvolg, en wag dat ’n goeie storie hom kom aanmeld.

Sommige skrywers begin met karakters, ander met ʼn storie (plot) of ruimte. Watter deel van ʼn storie ontkiem eerste in jou kop?

Definitief die storie – as ek ’n idee het, begin die karakters hulle opwagting maak.

Wat is jou skryfproses? Hoeveel beplanning doen jy voordat jy begin skryf?

Ek beplan die storielyn nogal in besonderhede en benader ’n boek soos die skryf van ’n draaiboek van ’n film, met soveel visuele elemente as moontlik, en met definitiewe krisispunte en ’n sterk subplot wat die storielyn ondersteun.

Watter boek(e) is op die oomblik op jou bedkassie?

Ek lees verskeie boeke op een slag – tans Carver se Where I’m calling from en Ingrid Winterbach se nuutste.

The post <i>Die lewe volgens Wim Vermaak</i>: ’n onderhoud appeared first on LitNet.

Martin, dit is algemeen bekend dat jy as tiener gruverhale begin skryf het omdat Stephen King jou geïnspireer het. Hoe beïnvloed die gegewe van die COVID-pandemie die manier waarop jy aan grustories en karakters dink?

Wanneer jy ’n fiksieskrywer is, het enigiets wat rondom jou gebeur, ongeag hoe sleg dit is, ’n goue randjie, want dis ’n nuwe ervaring wat jy in ’n storie kan gebruik. (Wel, solank jy dit oorleef.) En dis baie interessant om te sien hoe mense in hierdie situasie optree, en die verskillende standpunte en opinies te hoor. Ek sien een mens wat met ’n chirurgiese masker, plastiekskerm en latekshandskoene tussen SPAR se rakke rondloop en nog een wat die wag met die handreiniger by die deur ’n vuil kyk gee, voor hy sy (eie) masker afpluk en die ding al die pad kar toe vloek.

Dis beslis handig om te sien hoe regte mense ’n Hollywood-plot hanteer. Iemand het op Twitter gesê hy vra al die skrywers van gruwelfilms om verskoning vir al sy kritiek dat hulle karakters te dom is om eg te wees, want hy sien nou dit was eintlik realisties.

Jy is nie bang om donker, ontstellende onderwerpe te verken nie – soos in hierdie verhaal en ook jou boeke. Hoe reageer lesers op jou boeke waarin temas soos geweld en verkragting uitgebeeld word?

Positief? Dit klink nie reg nie, maar ek het nog nooit ’n klagte daaroor gekry nie. Swartval is die boek waaroor ek die meeste terugvoer van lesers gekry het. En baie het gesê dit was erg om te lees (“harrowing” bly my gunstelingbeskrywing), maar nie een het gesê dit was té erg nie. ’n Paar het selfs dankie gesê dat ek so ’n boek geskryf het. En daar was ook ’n paar wat gesê het hulle sien nie kans om dit te lees nie.

Hierdie onderwerpe is elke dag in die nuus, die temas en gebeure in my misdaadromans is dinge wat regtig gebeur en dit word nie meer deesdae so dig gehou soos twintig, dertig jaar terug nie. En ek het ook al ’n paar verskriklike tonele geskryf, maar ek probeer altyd om die werklike slagoffers van sulke misdade te respekteer, so ek probeer dit skryf soos wat dit is, so grafies en gewelddadig as wat nodig is vir daardie storie, maar sonder om dit te sensasionaliseer.

Skrywers soos jy en Rudie van Rensburg is natuurlik ’n uitgewer se droom, want julle is gewild en julle sit nie stil nie – elke jaar is daar ’n nuwe publikasie vir gretige lesers. Skryf jy voltyds?

Ek is ongelukkig nie naastenby op Rudie se vlak van produktiwiteit nie, maar ja, ek skryf voltyds.

Lees Martin Steyn se kortverhaal, “Lopers” hier:

Lopers

Al die verhale van LitNet se Korona-kortverhaalfees is hier beskikbaar:

Korona-kortverhaalfees

The post Korona-kortverhaalfees: Martin Steyn oor "Lopers" appeared first on LitNet.

Picture of Sally Partridge: Goodreads

Sea star summer
Sally Partridge
NB Publishers
ISBN: 9780798180955

Sally Partridge talks to Naomi Meyer about Sally’s new book for young adults, Sea star summer.

Sally, congratulations on Sea star summer! I can’t help asking: when you started writing this novel, could you have imagined in your wildest dreams what the world would be like now? Would you describe this book as escapism literature for young adults par excellence? Please tell our readers what the story is about.

I started writing this novel during a road trip to Jeffreys Bay, which is an eight-hour drive from Cape Town. At the time, I couldn’t have imagined what was coming. I set out to write a school holiday romance set in one of South Africa’s most popular small towns – which, incidentally, was my favourite holiday town. It’s about a girl from Cape Town who goes on holiday to get away from people and ends up having the time of her life.

For me personally, the book represents everything I love about road-tripping through South Africa – exploring new places, the little hidden gems, meeting new people. It’s very detailed in that respect. I hope it does become a means of escapism for readers. We’ve all been home for a third of the year, so, for a little while, readers can explore the shell beaches of the Eastern Cape and enjoy the feel of the sand between their toes.

The title of the book immediately makes one long for a summer holiday. Careless, in these pandemic times, a summer holiday now seems. As an Afrikaans speaker myself, I found that the title made me smile. Why call it Sea star summer, as opposed to Starfish summer?

My partner and I escape to Jeffreys Bay as often as we can. It’s our favourite holiday destination. It was during a morning beach walk on one of these trips that he pointed out all the “sea stars” in a rock pool. I was already writing the book, and that scene automatically made it in.

Please could you elaborate on the holiday town you chose as the setting and why this specific town has special meaning to you?

My partner originally comes from Pretoria, and he and his family used to drive down to Jeffreys Bay for holidays quite often when he was a child. When we first started dating, it was a special memory he wanted to share with me, so we drove up one weekend. Because I was in this mindset of seeing it through his eyes as a teenager, the seed was planted to set a book there in the school holidays. For me, it felt like such a quintessential South African experience.

Tell me about your main character, Naomi James. 

Naomi is a typical Cape Town southern suburbs girl. Her world is framed by status and what everyone else thinks – her parents and the girls at her school. So, her whole life – from what she wears to how she behaves – is influenced by other people. When she goes on holiday to this small town where she is all on her own, she is finally able to self-reflect and discover who she really is.

The main character starts off the summer holiday without friends, but during the holiday, she meets new boys and particularly one interesting girl. Did you just know which characters were meant for each other right from the start? Did you plan this book beforehand, or did the writing happen organically?

The book was originally going to be about an out-of-towner from Jozi who falls in love with a local surfer, but I wasn’t fully invested in that idea. I procrastinated for a while. It was during another trip when we were having dinner at Die Walskipper, which overlooks this beautiful crescent-shaped protected beach, that I noticed two young people swimming. It was like a bolt of lightning to the brain. Suddenly, Naomi and Elize were there, and the new story was born. It happened very organically after that.

You have written plenty of books for young adults. Why write for young adults, and how? Is it different to writing for adults?

For me, adolescence is the period in life when everything is happening for the first time – first love, first disappointment, first heartbreak, first betrayal. It’s such a raw and larger-than-life time. When I write books for young people, I try to capture that feeling of being young and all the roller coaster emotions that come with it. I love it.

Who is your ideal reader of this book?

Young, old, male, female. Anyone who loves love and road-tripping.

Which book(s) did you enjoy during lockdown?

In the beginning of lockdown, I found it difficult to focus, so I would pick up a book only to put it down again. I did manage to finish My dark Vanessa by Kate Elizabeth Russell, which is a deeply complex and dark read. I’ve mostly been reading graphic novels.

During these strange times on earth: what do you think is the meaning of life? Or the meaning of a writer during COVID-19?

During lockdown, all you can do is follow the news for updates, and you’re in this constant state of pivoting between despair, anxiety, anger, joy. For me as a writer, it’s become more and more important to address things like injustice, racism and homophobia. Books help you walk in someone else’s shoes and teach empathy, so I feel quite a sense of responsibility as a writer to help young people be able to reflect on what’s happening around them and see the world through someone else’s eyes. Now, more than ever, kindness, love and empathy are crucial.

The post <em>Sea star summer</em>: an interview with Sally Partridge appeared first on LitNet.

Foto van Johann van der Walt: verskaf

Parlement van uile
Johann van der Walt
Uitgewer: Naledi
ISBN: 9781928518310

Parlement van uile is die debuutbundel van die wenner van die Ingrid Jonker L’Art Poètique-kompetisie van 2019. Naledi se beskrywing van die bundel, som die inhodud daarvan mooi op: “Díé bundel delf diep in rou emosies, menswees en skyn ’n lig op eksistensiële vrae oor ons verhouding tot mekaar en teenoor die liefde. Met ’n uiters moderne benadering tot poësie in sy geheel, word gedigte in die bundel in ’n oorspronklike en teatrale wyse deurgegee en daag lesers uit om sélf die betrokke emosies in die verse tot persoonlike ervarings te verbind. Die digter daag die grense van Afrikaanse poësie uit met die bundel, ignoreer reëls en kloof sy eie unieke plek in die spektrum oop.” Remona Voges het met Johann van der Walt oor sy werk gesels. 

Johann, ek moet jou gelukwens met die voorblad van jou bundel wat jy self ontwerp het. Dit is een van die mooistes wat ek in ’n lang tyd gesien het! Jy het ook ’n prys daarvoor gewen. Waar kom jou kreatiewe streep vandaan? Kan jy ’n bietjie van jou dag-tot-dag werk vertel?

Baie dankie vir die kompliment! Ja die ontwerp van die boek speel ’n groot rol in die totale ervaring as iemand die boek begin lees. Die geel verteenwoordig ’n uil se oë, en die rooi sinspeel op gevaar. Saam vorm hierdie kleure die palet van hoe ek wil hê mense oor die bundel moet dink (in skakerings van geel en rooi simbolisme). Die voorblad en agterblad dien as visuele gedigte, voor- en nadat die leser onderneem om die reis te voltooi, dis nou om die boek te koop of steel by jou vriende en ’n verbintenis of tipe kontrak met die uile te sluit. Só gee hulle gehoor aan die versoek wat die uile aan elke leser rig. Ek dink almal is tot ’n mate kreatief op hulle eie beskeie maniere. My kreatiwiteit spruit voort uit ’n ooraktiewe verbeelding, ek hou van ander dimensies en wêrelde wat inspraak maak op ons realiteit – nie noodwendig fantasie nie, maar dalk eerder dimensies in ons onderbewussyn. Die brein is ’n padkaart. Ek probeer elke dag skryf, dit is belangrik. Veral poësie  dit moet geskaaf word, oorgebou word, afgedroog word en opgehand word en dan alles weer van vooraf. Ek skryf ook kinderboeke, (Bhubesi verskyn vandeesmaand by Minimal Press en my tweede boek, Frankie learns to fly, sal teen Augustus plaaslik orals op die rakke wees), doen videoredigering en het so paar keer al myself verslaggewer gehou! Die toekenning was vir ’n kompetisie verlede jaar, L’Art Poetique: Ingrid Jonker. Daar word ’n gedig gekies uit ’n aantal inskrywings om dan as wengedig bekroon te word.    

Die titel is net so interessant en die motto’s sluit daarby aan. Kan jy ’n bietjie vertel oor die rol van uile in die bundel en hoekom juis dié spesie?

Uile het nog altyd ’n persoonlike rol in my lewe gespeel deur middel van ’n konneksie wat ek en my ouma met hulle gehad het. Soms sou ons sê hulle is die “watchers of the world” en ek het hierdie benadering verder gevat – uile was meer as net voëls, hulle was daadwerklik die oeroue parlement van die aarde. Ek wou teruggaan na daardie misterieuse gevoel dat hulle hoog in die takke wag om ’n persoon se saak aan te hoor. Daar is iets magies aan ’n uil in ’n oerwoud en ek wou dit dieper trek – wat as uile doelgerig met kastyding neerkyk op wat rondom hulle aangaan? Wat as uile parlementêre sittings hou op ’n dieper vlak, selfs geestelik, voor dié wie se koppe raas? Dalk is ons nie mal nie, die geraas in ons koppe dwing ons terug na die ou orde. Die soektog na stilte en vrede kom met opofferings. 

Die bundel is in vier dele opgedeel. Vertel asseblief oor die struktuur van die bundel?

Die bundel se formaat is iets wat ek self nog altyd in ’n bundel wou lees – ’n werkstuk met ’n konstante tematiese benadering wat deurvloei van begin tot einde. ’n Storie weggesteek in gedigte. Natuurlik is elke gedig ook afhanklik, maar wat ook deel uitmaak van ’n groter narratief. Dit was belangrik om iets universeel voor te lê, dis nie net ’n boek nie, dit gaan nie net oor die kuns van woorde nie, maar ook oor die vermoë om ’n storielyn te skep waarin leser hulleself vind. Daar is ’n plek waarnatoe die leser geneem word. In hierdie benadering skep ’n mens ook ’n afwagting in lesers, nie net lees hulle gedigte nie, maar hulle het aandeel in ’n gebeurtenis en moet dan sien wat presies vorentoe sal gebeur. Dis iets wat soos fiksie gevolg kan word. 

Watter skrywers/digters het ’n groot invloed op jou gehad? Watter Afrikaanse bundels wat onlangs die lig gesien het, inspireer jou?

Ek lees geweldig baie Amerikaanse en Afrikaanse poësie en tref dan ook onderskeid tussen die twee wêrelde. Skrywers uit die Amerikaanse front wat my geïnspireer het is veral Forrest Gander. Daar is seker niemand lewend wat met woorde emosies op só ’n rou vlak tot sy lesers laat deursypel nie. Mens voel elke skeet en pyn, elke desperate kreet om sin te maak van verlies, en soveel meer. Die oorhoofse aantal bundels in my versameling is egter uit die pen van vrouedigters. Vrouens soos Sylvia Plath wat selfs tot vandag toe nog relevant is met haar foutlose verse. Denise Riley is ook ’n prominente figuur, een van min Britste digters wat so vloeiend dig dat, as sy nie plekname gebruik het nie, haar styl nie haar herkoms weggee nie. Die moderne poësie wat in die VSA vlamgevat het, het my veral inspireer – digters soos Franny Choi wat poësie gebruik as ’n kode om die golf van nuwe tegnologie (AI) te ontsyfer, asook ons verhoudings daarmee.

Jorie Graham is ’n Pulitzer-pryswenner wat meer as drie dekades in die kryt is. Haar verse is persoonlik van die beste wat ek nog ooit in die kuns teëgekom het. Ek sou haar bestempel as die “Antjie Krog van die VSA”, maar sy het ook die vermoë om ’n leser só diep in haar verse vas te vang dat jy soms, selfs na die boek toegemaak is, wonder of alles van jou werklik daaruit ontsnap het. Sy pas ook soomloos aan by die verandering van poësie deur die jare. Haar laaste bundel, FAST, is ’n unieke leserservaring. Emily Skaja en Paige Ackerson-Kiely is ’n groot invloed op my latere werk. Hulle verse is van die tipe poësie wat my laat wakker lê in die aande en wonder hoekom ek nog probeer skryf.

Een van my gunstelinge is Layli Long Soldier. Daadwerklik ’n unieke stem en ’n vrou wat die poësie op sy kop gedraai het. Ek lees ook baie versamelinge met black consciousness as anker en vrouens wat werklik uitstaan in hierdie gebied volgens my, en my beïnvloed het, is digters soos Robin Coste Lewis, Tracy K Smith & Natalie Diaz.

Tans lees ek Flèche van Mary Jean Chan en The Carrying van Ada Limon.

Afrikaanse digters wat ’n invloed op my gehad het, is legio! Klassieke (en meer moderne) digters is veral CM van den Heever, Elisabeth Eybers, PJ Philander, Ina Rousseau, Ingrid Jonker, WEG Louw, Freda Plekker, Joan Hambidge en Olga Kirsch. Daar is ’n onmeetbare kwaliteit aan van die verse vanuit ons geskiedenis tot nou – ‘n interessante blik op hoe ons taal homself opnuut herskep deur die oë van digters en hul groei en groeipyne in digkuns, as dit sin maak?

Charles Freyr se rooiwielwa is een van my gunstelingbundels en bevat wat ek, in my eie hoedanigheid, beskou as een van die sterkste gedigte wat nog ooit in Afrikaans geskryf is (weereens, dis vir my persoonlik): Vervulling. Daardie gedig was ’n groot katalisator vir my probeerslae in die kuns.

Ons is self besig om ’n oplewing van moderne poësie in Afrikaans te sien. Ronelda S Kamfer se Hammie was vir my ’n ongelooflike bundel op ’n intieme vlak. Marlene van Niekerk se Kaar sal altyd op my Top 10-lys wees, en ek vind myself gereeld terug by daardie versameling. Ek was mal oor Hilda Smits se Die bome reusagtig soos ons was, en ek wens ons sien meer sulke tipe bundels in Afrikaans. Dit het werklik ’n blywende effek op my.

Tans lees ek Eunice Basson se By die dag, Gisela Ullyatt se Die waarheid oor duiwe en Fiona Zerbst se In praise of hotel rooms.

Kleur speel ’n pertinente rol in jou gedigte (ek dink hier aan “dinge is oranje” en “voor die geel kom aanklop” – albei kleure wat ook op die omslag gebruik word). Kan jy hierop uitbrei?

Kleur speel ’n geweldige belangrike rol in hoe ek dinge ervaar. Kleure en reuke en klanke bly soms by ’n mens, maar kleure het my altyd soontoe terugvervoer. Vir my is kleur nie ook net iets beperk deur een sintuig nie, maar dit omvat smaak, tyd en plek. Soms, as ’n gevoel te oorweldigend is, dan vind ek dat dit beter beskryf kan word deur ’n kleur. ’n Mens voel kleur eerder as om dit te sien. 

In “new york is ’n jaloerse vrou” skryf jy “amerika roep my al van kleintyd af”, jy skryf ook onder andere in “waar ek ook al gaan” oor New Orleans. Jy het ook onlangs ’n Engelse bundle, This road doesn’t lead home, in Noord-Amerika gepubliseer. Wat is jou verbintenis met dié land, wat maak dit vir jou so spesiaal?

Noord-Amerika was vir my presies wat ek op televisie gesien het. Ek het die ooskus alleen getroef, gekamp saam met Amerikaners en met cowboys, rednecks en inheemse Amerikaners gesprekke gevoer. Daardie land is soveel meer as die materialisme wat tans in die media verskyn. “new york is ’n jaloerse vrou” spruit uit die feit dat ek konstant herinner was aan die feit dat ek moet terugkom na Suid-Afrika toe, en in oomblikke oorsee het ek besef ek kan nie laat gaan nie. New York was jaloers en het my die mooiste dae, die eerlikste oomblikke en die snaaksste mense laat onmoet en ervaar. Dit was polities ook – ek het verdwyn in ’n samelewing waar niemand ’n vooropgestelde beeld van my as ’n wit Afrikanerman, gekoppel aan Apartheid, gehad het nie. Geen ras met wie ek te doen gehad het, het my nuuskierigheid bevraagteken  nie, of as hulle hoor ek is afkomstig van Suid-Afrika, enigsins meer ingelees in wat my herkoms dalk voorstel, buiten wat ons beide in daardie oomblik vir mekaar was nie, en ek het met elke moontlike ras te doen gehad.  

Foto: Johann van der Walt

New Orleans is ’n ander storie, ’n plek waar ek iets gevind het wat ek nie kan beskryf nie. Daardie stad het aan my iets besorg wat ek net as goddellik kan beskryf. Haar stiltes, haar geraas, haar jazz – ek het ingeskakel en was totaal meegesleur, en tog het ek daar besef dat Afrika altyd teenwoordig was. Soveel as wat New Orleans my bevry het, soveel kon ek Afrika saam met my deur die strate voel beweeg en vlug na die platteland van Louisiana, asof my verbintenis met Afrika óók daardie gevoel moes gaan ervaar. Dalk gaan soek ’n mens fasette van liefde in die verre, om die liefde wat alreeds in jou is bloot aan te vul, en nie ’n alternatief om dit te vervang nie?

This road doesn’t lead home is geskryf oor (en van) die misplaasdes onder ons. Daardie wat nie ’n plek kry waar hulle tuis voel nie. Die bundel spreek dinge op ’n meer Amerikaanse manier aan, en ek het ook ’n paar abstrakte verse daarin. Amerikaners is deesdae meer gefokus op wat jy sê as hoe jy dit sê, juis omdat hulle mark so oordonner word met dieselfde goed. Hulle is daadwerklik saturated.  

Ek was gelukkig om daar in te kom, en dit ook maar net omdat Red Mare Press op soek was na nuwe digters en hulle na aanleiding van een strofe (minder as tien lyne) ’n besluit gemaak het oor wie hulle wil publiseer. Ek moes dus in ander terme dink oor wat dit is wat ek wou sê en dit saampers. This road doesn’t lead home spreek homself ook meer uit oor die nalatenskap van vroue, en hoe konstante worsteling waarmee vrouens gekonfronteer word in hierdie wêreld, dít affekteer. Asook dit wat hulle (soms noodgedwonge) moet nalaat vir die volgende generasie. Ek is nog lank nie klaar met hierdie onderwerp nie!

Jy skryf heelwat oor digterskap en die maak van gedigte. Hoe benader jy ’n gedig? Wat is jou proses?

Die skryf van gedigte is net so belangrik as die gedig self, dieselfde geld vir ’n skildery. Daar is tye wat ’n skrywer/digter ’n plek bereik waar iets aan hom geopenbaar word. Soms is die pad soontoe, die maak van kuns, sélf kuns. Elke gedig verskil, en ek weet eerlik nie wanneer watter spesifieke idee wil uitkom nie. Dit het baie te doen met hoe tasbaar ’n oomblik of ervaring is. Soms is dinge oorweldigend en die enigste manier om die gevoel te verstaan is om dit tot ’n gedig te boei. Die gedig kan daardie volle emosie ervaar en aan ander deurgee, dit is immers haar doel.  

Die verlies van onskuld op verskillende vlakke figureer sterk in parlement van uile, nie waar nie?

Die verlies van onskuld is een van die belangrikste temas in parlement van uile, want dit is daardie proses wat veroorsaak dat die uile jou in die eerste plek uitdaag – hulle wil immers weet waarheen jou onskuld is. Dit is ook ’n nodige wordingsfase waaruit die wêreld skielik anders lyk. Hierdie is ons grootste toets – ja, jy gaan jou onskuld verloor, maar jy kan ten spyte daarvan nog steeds kinderlik glo in die dinge wat vir jou saak maak? Daar is ook vlakke daarvan, soms moet ’n mens diep delf om werklik agter die kap van die byl te kom oor hoekom jy voel soos wat jy voel. Om die spoor van jou verlore onskuld te volg, is om jouself vorentoe beter te verstaan. 

Waarom skryf jy?

As iets op papier neergelê word kan dit nie meer by my spook of my pla nie. Daar is dan ’n nuwe tuiste vir daardie gevoel/beskrywing geskep. Ek skryf omdat ek geen keuse het nie, en ek bedoel dit nie in ’n dramatiese wyse nie. Sommige mense sal ophou bestaan as hulle ophou skryf, ongeag wat of vir wie hulle skryf.

Sal jy asseblief ’n gedig uit die bundel met ons lesers deel?

alternatief

wat sal van jou word
as jy inkonk soos ’n ou geroeste draadstoel
jy die deurkosyn mistrap
en vind dat daar geen groen weiveld
langs helder waterstrome rus

jy het jou knieë deurgebid
en tog net ’n mond vol bitter gesluk
geen uitkoms is aan jou toevertrou
dawid se heuning
het nooit oor jou lippe gevloei

wat as jy vir die laaste keer
jou oë finaal sluit
jou asem aan die aarde terug besorg
en aanskou dat die berg jou oë nie herken nie
en die wilgerbome langs die stroom afgebrand het?

die groen lande is bestrooi
met plastieksakke
’n penis enlargement sticker
teen die kombi in die parkeerterrein se ruit

vir die soveelste keer
dalk maar tyd om te probeer
te soek na ’n uittog of ’n optog
dalk selfs ’n alternatief
in hoe jy moet glo

The post "Om die spoor van jou verlore onskuld te volg, is om jouself vorentoe beter te verstaan" – ’n onderhoud met Johann van der Walt appeared first on LitNet.

Wilmarie, vertel ons van jouself en jou skrywery, asseblief.

Ek het op Worcester in die buurt Hexpark grootgeword. Van jongs af was ek lief vir die medium van kommunikasie; om dinge op ’n sekere manier vir mense te sê. Op hoërskool veral het ek die skryf van opstelle baie geniet. Die ontleding van gedigte en boeke het my begin fassineer. Ook wat dit oor ons samelewing sê. Daar was ook my eerste kennismaking met Adam Small se gedig “Geboortesertifikaat”.

Ek het ook baie dinge van kindsdae af sien gebeur en waargeneem. Dit kan ook ’n rede wees hoekom ek dit alles op papier wil vaslê. Skryf voel ook al hoe meer vir my soos comfort en ’n wegkruipplek. En wanneer ek pap voel, is dit soos my sterkte.

Is hierdie verhaal gegrond op jou eie ervarings as kind? Waar kom jou storie-idees vandaan?

Ja, ek het grootgeword in ’n charismatiese kerk. ’n Soortgelyke stelling is een oggend in die diens gemaak, en soos met Diena, was my klein wêreld op daai oomblik geskud. En ek moes toe stelselmatig weer die legkaart bymekaar probeer sit. Die ontnugtering was nogal nie lekker nie.

Ek sal sê my storie-idees kom uit dinge wat ek om my waarneem of gehoor of gelees het, en hoe dit my op daai stadium laat voel het. Ek het een dag ’n gedig geskryf oor ’n meisie wat by een van ons hoërskole deur haar neef wat tik doodgesteek is. Ek ken die mense glad nie, maar was geweldig daardeur geraak. Of die nuus van ’n ma wat ver moes stap om haar kinders skool toe te vat, en haar jongste seuntjie wat vermoor is omdat hy sy ma teen verkragting wou beskerm. Sulke goed.

Vertel asb hoe jy Rachelle Greeff se skryfskool by die Breytenbach Sentrum in Wellington ervaar.

Dis ’n groot voorreg om deel te wees van die skryfskool by die Breytenbach Sentrum. Dis nou my tweede jaar. Dis veral lekker saam met my medestudente – om hulle bietjie persoonlik te leer ken en te hoor wat hulle lewensuitkyk is.

Rachelle is ’n baie goeie skryfjuffrou. Sy haal die beste uit jou uit. Ek dink ek hoor al haar stem in my kop as ons skryfopdragte doen. En onder haar leiding voel ek hoe ek al hoe beter raak.

Die eerste sin van ’n storie is baie belangrik. Dit is een van die goed wat ons leer. Ek probeer dit toepas wanneer ek skryf. Wat ek ook by Rachelle leer en my elke keer aan moet herinner, is om geduldig te wees met jouself. Met die skryfproses. En om altyd nederig te bly oor jou vordering.

Lees Wilmarie Pekeur se kortverhaal, “Die hemel se deure staan wawyd oop”, hier:

Die hemel se deure staan wawyd oop

Al die verhale van LitNet se Korona-kortverhaalfees is hier beskikbaar:

Korona-kortverhaalfees

The post Korona-kortverhaalfees: Wilmarie Pekeur oor "Die hemel se deure staan wawyd oop" appeared first on LitNet.

Foto van Wilken Calitz: Lindsey Appolis

Swart Swaan

My broer het met jare gelede ’n boek in die hand gestop genaamd The Back Swan deur Nassim Nicholas Taleb. Die skrywer, wat voorheen ’n stockbroker was, is bekend vir sy werk aangaande lukrake gebeurtenisse wat ’n groot impak het op die mensdom. Die sg Black Swan event is ’n gebeurtenis met drie eienskappe: Dit het ’n groot impak, niemand kon dit voorspel nie en die redes daarvoor kan eers ter nabetragting bepaal word. Die ekonomiese ineenstroting in 2008 is ’n goeie voorbeeld hiervan.

Hoe die term Black Swan event tot stand gekom het, is iets wat my ook al jare lank fassineer. Tot en met 1694 is daar nog nooit ’n swart swaan in Europa gesien nie. Dit was ’n geval van: “Ons het nog nooit ’n swart swaan gesien nie en daarom bestaan daar nie so iets nie.” In hierdie einste jaar van 1694 het die VOC een van sy laaste skepe uitgestuur na Nieuw Holland (nou Australië) om te gaan soek na oorlewendes van ’n skip wat veertig jaar van te vore in daardie omgewing verongeluk het. Hulle vaar toe in ’n rivier op en sien ’n swerm swart swane en neem dit terug na Nederland.   

Die hoofkarakter, Fabian, word een oggend wakker van ’n helse geraas in sy tuin en sien hoe ’n monster/swart swaan deur die aarde breek. Dit is net daar, sonder aankondiging en sonder rede – en hierdie gebeurtenis verander sy lewe.

Wat was die sneller vir dié roman? Hoe is die idee vir die storie gebore?

Ek het 2011 ’n konsert gespeel by ’n casino aan die Oosrand. Na afloop van die show het ek ’n bietjie gaan rondloop om te kyk hoe hierdie dobbelding nou eintlik werk. Mense sit met rooi oë, halfgesuip en oormoeg om die poker- en roulette-tafels. Hulle wag vir daai een oomblik wat hul lewens gaan verander (Black Swan event). Die geluk draai egter net vir ’n klein persentasie van hoopvolles. Diegene wat aan die verloor kant is, is waar my storie gebore is. Dit was seker so net na eenuur die oggend wat ek ’n los geselsie begin aanknoop het met ’n sekuriteitswag buite die hoofingang. Hy vertel dat ’n onoffisiële deel van sy werk is om individue wat al hulle pensioen spaargeld weggedobbel het, te keer om nie selfmoord te pleeg op die parkeerarea nie. Teen vieruur die oggend in my hotelkamer, het ek die eerste paar sinne van my roman neergepen.

’n Swart swaan (Fotobron: Unsplash)

Vertel asseblief meer oor die hoofkarakter, Fabian. Wat doen jy om in die vel van so ’n komplekse karakter te klim?

Dit was die manier waarop hierdie sekuriteitswag (Fabian) vertel het van hoe hy te werk gaan om mense te probeer oorreed om “maar eerder daai geweer weg te bêre,” of om “eerder daai pilletjies nie te drink nie,” wat my verstar het. So rustig en sonder oordeel. Hy doen maar net sy job en wil graag hê mense moet veilig by die huis kom. Dit is juis die kontraste van sy werksomgewing en sy trotse medemenslikheid wat die spilpunt is waar om die verhaal draai. Goed vs kwaad, lig vs donker ens. Mettertyd suig die dobbelwêreld hom ook in, maar sy innerlike menswees bly steeds goed. Ek het ook ’n paar keer daarna teruggegaan na die dorp en casino toe om verder met hom te gesels. Die kompleksiteit van die omgewing, sy goedhartigheid en die verval van ’n samelewing was goud werd om sy karakter uit te bou.

Die magiese speel ’n belangrike rol in jou roman (dit word beskryf as ’n “surrealistiese sprokie”). Hoekom het jy besluit om hierdie gegewe in die verhaal te inkorporeer? Uit watter ander boeke wat in dié genre val, het jy inspirasie geput?

Dit was nooit my bedoeling om ’n surrealistiese sprokie te skryf nie. Die boek het maar net sy eie gang gegaan. Wat ek wil geweet het is dat ek iets absurds wou doen. Nie om doelbewus anders of oulik te wees nie, bloot omdat die boeke wat ek geniet altyd ’n goeie skoot mal en bizarre gebeure/karakters bevat. Ek sukkel om net ’n storie te skryf wat net bloot ’n plot en karakters het. Daar moet iets wees wat broei, iets tussen die lyne, ’n donker onderstroming wat die bootjie laat kantel. Animal Farm is die beste voorbeeld hiervan. Diere word “mens” en die intriges van die plaaslewe word ’n allegorie vir kommunisme. Ek is versot op Kurt Vonnegut en ander Amerikaanse skrywers uit die 1960’s. Cat’s Cradle is so wack en sonder inhibisie. Daai Beat-skrywers was ’n klomp mal donners.    

Wat was vir jou die grootste uitdagings met die skryf van hierdie roman? Hoe lank het dit jou geneem om te skryf?

Swart Swaan het vir nege jaar by my gespook. Ek werk baie stadig en dit kry my soms onder. My grootste wens is om eendag te te kan sê: “Ag, hierdie enetjie het my so drie maande gevat om te skryf.” Dinge het eers stoom opgetel toe ek aanvaar is by UCT se MA in Kreatiewe Skryfwerk. Etienne van Heerden het heeltyd gesê: “Sny die pap vet uit.” My sinne was altyd te lank met ’n groot klomp inligting wat ek probeer het om uit te basuin. Nou is my sinne kort. Baie kort.  

Die grootste uitdaging was om tot die punt te kom. Mens word so maklik verstrengel in jou eie navorsing. Jy wil hê lesers moet beïndruk wees met jou slimgeit. Sllimgeit lê in eenvoud. As jou karakters se verhaallyn te kompleks is en jou karakters is die spreukbuis vir jou manjifieke idees oor die mensdom, het jy die stryd verloor. Lesers stel nie belang in skrywers nie. Hulle is op soek na karakters wat onverwagse goed aanvang.

Jy is ’n gesoute musikant en kunstenaar. Jy het al in ’n vorige onderhoud gesê: "Musiek het twee funksies. Die een is plesier en die ander een is alles behalwe plesier." Geld dieselfde vir die letterkunde?

Ha! Ek onthou daai sinsnede. Musiek is nie net altyd ’n plesier nie. Aan die oefenkant is toonlere nie noodwendig iets wat mens wil doen voor ontbyt nie. Dit is egter ’n integrale deel van die proses om uiteindelik iets moois of aangrypends te skep. Musiek moet ook kan skok. Stravinsky se Rite of Spring is ’n bomontploffing en maak jou naar van opwinding en woede. Iets soos dit. Niemand weet eintlik wat om met daai musiek te maak nie. Dvořák se 8ste Simfonie is weer die teenpool. Selfde intrumente, ander effek. Dit is die toonvoorbeeld van skoonheid, reine stof tot nadenke en bloot net mooier as mooi.  

Literatuur het nie soveel vryheid nie. Musiek kan jy luister terwyl jy bestuur. ’n Boek verg al jou aandag vir ’n dag of drie. As jy wil skok soos Stravinsky, vra jy besonders baie van ’n leser. Iets soos Disgrace of Heart of Darkness is seker ’n ekwivalent van Rite of Spring. Nie-fiksie kom makliker weg met die “lelike”. Ek het onlangs The Gulag Archipelago van Alexandr Solzhenitsyn gelees. Dit is die hel in 700 bladsye maar ’n geweldige aangename leeservaring.

Wat sou jy sê is die grootste verskille/ooreenkomste wanneer dit kom by die skryf van musiek en die skryf van ’n roman? Stem jou kreatiewe prosesse met mekaar ooreen of verskil dit hemelsbreed?

Komposisie is ’n strawwe proses. Ek is altyd geneig om dit te meet aan al die ou meesters. Dit is ’n baie positiewe probleem om ’n goeie geheuebank van klanke te hê. Om note op papier te kry of om ’n kitaar riff te ontwikkel tot ’n song, is ’n ewige stryd tussen: “Is hierdie goed of sleg?” Van my komposisies het letterlik tien jaar geneem om af te rond. Dit is hoekom ek hou van live performances. Jy moet speel tot die show verby is. G’n oordink of getob is welkom op die verhoog nie. Dis vinnig, dis intens en dis verby.

Skryf is makliker, en ek bedoel glad nie daarmee dat dit goed is nie. Dis net sonder die gewig van al die musiekstudies. Ek het nie ’n taalagtergrond nie en weet dus glad nie wat ek doen nie. Soos ek deur die lewe gaan, maak ek my rugsak vol idees, karakters en scenes. As die skryfproses begin, pak ek daai sak uit en slaan kamp op. Dinge vloei net en ek is glad nie heilig oor skryf nie. As iets nie werk nie, gooi ek dit weg. Met musiek gesel ek myself daagliks as ek ’n vals noot speel.

En luister jy musiek terwyl jy skryf? Indien wel, verskaf asseblief voorbeelde van ’n klankbaan vir Swart Swaan.

Musiek en skryf bly in dieselfde huis, maar nie in dieselfde kamer nie. Klanke is oraait, maar wanneer daai klanke gegiet is in ’n vorm met akkoorde en ’n melodie, is my aandag verdeeld. Daar was wel al een uitsondering tydens die skryfproses waar musiek my wel gehelp het. ’n Gedeelte in Swart Swaan wou net nie in plek val nie. Dae en dae het verbygevlieg sonder enige sukses. Later was daar kerse langs my tafel en ek het yoga probeer en liters koffie gedrink. Arvo Pärt se De Pacem kom toe tot my redding.

Dit is op die oog af eenvoudig, maar onder daar koor- en orkesklank swerm daar ongekende emosies. ’n Paar ure later pronk daar ’n bladsy vol pure goud. Sorted. As ek ’n bad ass karakter moet skryf, luister ek na Metallica of Rage Against the Machine. Maar altyd vooraf. Daai kitare en dromme sal my vingers laat hop op die verkeerde letters. Miskien is dit dalk nie ’n slegte ding nie. Moet dit dalk probeer. 

Die roman is tematies redelik donker en mens kry reeds dié gevoel as mens na die voorblad kyk. Wie is jou ideale leser? En het jy ’n “eerste leser”?

Kyk, behalwe vir die monster en ’n paar ander fiktiewe verhaallyne, is die gegewens geskoei op my navorsing. Die karakters se manier van praat en hulle leefwêrelde is presies soos dit is. Ek weet nie of my vierjarige dogtertjie dit sal geniet nie. My ma het dit geniet (ek weet sy moet dit sê …) en ook ’n ou wat ek ken wat tien daggazolle per dag rook. Het net gesê: “Duuuuuude, dis crazy cool.” Die lesers is tans redelik uiteenlopend en ek hoop dit word nog wyer gelees.

Ek het ’n paar eerste lesers. Henry Cloete is egter die een vir wie ek die meeste werk gee. Hy raas altyd met my oor spelling en basiese editing voor hy inspring en idees gooi oor hoe om dit net nog beter te maak. As ons laataand sit en brainstorm oor my storie, word dit ’n sirkus. Ons improviseer dialoog, goeie absurde scenes in ’n hoed, drink ‘n bier en besef gereeld dat geen van die aand se idees bruikbaar is nie. Ek lees ook baie van sy goed en hoef nooit met hom te raas oor spelling of editing nie.

Wat is jou gunstelingboek van 2020 tot op hede?

Slash, die autobiografie van Guns ’n Roses se kitaarspeler, is ’n trein sonder brieke. Hoe hy en die res van sy band nog lewe, is ’n vraag wat net die gode kan beantwoord. Dwelms, drank en onheil smeer oor daai bladsye. Suiwer literatuur is nie iets wat ek tans voor kans sien nie. Eintlik is dit soortvan ’n goeie plaasvervanger vir die feit dat ek ook nie nou baie musiek luister nie. In die eerste twee maande van lockdown het ek elke dag kitaar geoefen om die tyd te verdryf. Te veel klanke in die kop is ’n teelaarde vir waansin. Ek skryf tans baie en as die woorde min raak en stilte begin raas, sal my naels weer hul pad vind na die staalsnare. Dis ’n balans tussen skryf en klank. Dit hou my wakker en daarom sal ek nooit enigiets anders wil doen nie.

Lees ook:

Lesersindruk: Swart swaan deur Wilken Calitz

The post "Slimgeit lê in eenvoud" – Wilken Calitz gesels oor sy debuutroman <i>Swart swaan</i> appeared first on LitNet.

Titel: Jakes se geheim
Reeks: Pad na glorie
Skrywer en uitgewer: Francine Beaton
ASIN: B08CRX3ZJT

Wat weeg die sterkste? Liefde of lojaliteit?

“Fokus! Hou jou oog op die bal en bly weg van vroumense.” As ’n professionele rugbyspeler het Jakes du Plessis se mantra nog altyd goed gewerk. Tydens ’n besoek aan Denver vir terapie ontmoet Jakes egter vir Angie Summers wat dreig om sy planne omver te gooi. Spoke uit sy verlede herinner hom hoekom hy nie uitgeknip is vir ’n verhouding nie en hy vlug terug na Suid-Afrika.

Toe Angie vir Jakes ontmoet, was sy verbaas deur die emosies wat die groot Suid-Afrikaner ontlok, veral omdat sy nog ’n ander man se ring dra.

Die noodlot het egter ander planne. Vlug het Jakes nie gehelp nie, aangesien Angie in Suid-Afrika opdaag, oënskynlik om haar broer te help, maar ook in die hoop om Jakes te oorreed om hulle ’n kans te gee.

Kan Jakes sy verlede begrawe en Angie ’n tweede kans gee? Kan Angie daarin slaag om Jakes te oortuig dat liefde alles kan oorwin?

Cliffordene Norton gesels met Francine Beaton oor haar passie vir sportromanses, hoe haar skryfloopbaan begin het en haar loopbaan as ’n tweetalige skrywer.

Foto: verskaf

Hoe het jy begin skryf? Was hierdie altyd jou passie?

Om eerlik te wees? Ek het nooit daaraan gedink om self te skryf nie, dus het hierdie passie my net so onverhoeds betrap as vir my familie. Ek het op skool daarvan gehou om opstelle te skryf, maar dis waar dit gebly het tot in Julie 2016. Ons was in New York met vakansie en op die lang vlug terug na Suid-Afrika het ek ’n rugbyroman op my tablet gelees wat uiters onrealisties was. Ek het gedink dat ek dit wraggies beter kon doen.

Ek het sommer net daar begin om ’n storie te beplan wat teen die einde van die vlug sommer ’n hele reeks van vyf boeke geword het. Natuurlik was my eerste probeerslag net so power soos daardie boek wat ek nie sal noem nie, maar ek het deurgedruk en teen die tyd dat ek Sarah Bullen se Romance Masterclasss vroeg in 2017 bygewoon het, het ek seker al so sewe, agt boeke geskryf gehad.

Ek het hulle saamgeneem na wat my heel eerste skryfkursus sou wees wat ek ooit bygewoon het. In daardie stadium was Jakes en Eye on the ball nog vars in my geheue, en het ek besluit om aan daardie storie te werk. Dis hoe Jakes my debuutroman geword het, al was hy nie eens deel van daardie eerste beplanningsessie op die vliegtuig nie.

Eye on the ball het in 2018 verskyn. Sedertdien het daar tien titels gevolg. Wat motiveer jou om te skryf?

Die stemme in my kop! Dit klink seker erg, maar ek word gereeld wakker in die vroeë oggendure met karakters wat dinge met mekaar uitsorteer. As dit die derde oggend gebeur, dan weet ek sommer daar is ’n storie, dan moet ek dit maar neerskryf. Partymaal, soos met Eye on the ball, het Jakes my regtig nie veel gegee om mee te werk nie. Ek het nie geweet wat sy storie is tot heel aan die einde nie!

Soos jy sê, het daar nog tien titels in Engels verskyn en vier van hulle het ek dan ook in Afrikaans herskryf. Jakes se geheim is die eerste van die rugbyboeke, wat op 30 Julie 2020 gepubliseer gaan word en is die Afrikaanse weergawe van Eye on the ball.

Wat is jou skryfproses as tweetalige skrywer? Hoe kies jy in watter taal ’n spesifieke verhaal geskryf moet word?

Die karakters laat my duidelik verstaan watter taal hulle praat. Ek het tot onlangs al my boeke eers in Engels geskryf en gepubliseer en dit dan in Afrikaans herskryf. Ek het egter ’n Man soos Pierre, wat deel gaan wees van die Pad na glorie-reeks, in Afrikaans geskryf.

Ek werk ook aan ’n ander reeks, Roep van die Manghele, waarvan die eerste boek ook in Afrikaans geskryf is. Die reeks was oorspronklik vir die Engelse mark bedoel, maar die karakters wat eerste tot my gespreek het, is so Afrikaans as wat kan kom, toe skryf ek maar in Afrikaans.

Die meeste van jou verhale is sportromanses. Waarom hierdie subgenre? Watter boek het jou tot hierdie genre bekeer?

Ek sou nie sê dis ’n spesifieke boek wat my daartoe “bekeer” het nie. Ek is gek oor rugby en ’n groot Blou Bulle / Bulls-ondersteuner. Dit kan seker nie anders nie, want my pa was fanaties oor rugby en ek het drie broers gehad wat almal rugby gespeel het en so ook al my vriende. Ek was dus altyd blootgestel aan rugby. Dis miskien hoekom ek altyd rugbyromanses gesoek het om te lees. My gunstelinge is Rosalind James se Escape to New Zealand-reeks en Amy Andrews se Sydney Smoke-reeks. Ek het gedink aangesien die All Blacks en Aussies klaar verteenwoordig is, kon Suid-Afrika nie terugstaan nie en dis hoe die Buffels hul plek gekry het.

Beplan jy jaarliks hoeveel boeke jy gaan publiseer of laat jy jou loopbaan meer organies ontvou?

Ek het in die verlede beplan dat ek hierdie jaar soveel boeke gaan publiseer en volgende jaar soveel, maar ek het myself onder soveel druk geplaas dat ek half uitgebrand gevoel het. My reisplanne sedert September 2019 en die inperking as gevolg van COVID, waarvan ek vier maande in die Oos-Kaap vasgekeer was, het my ook anders laat dink oor my loopbaan.

..............

“Dit klink seker erg, maar ek word gereeld wakker in die vroeë oggendure met karakters wat dinge met mekaar uitsorteer. As dit die derde oggend gebeur, dan weet ek sommer daar is ’n storie, dan moet ek dit maar neerskryf.”

..............

Ek neem dit nou boek vir boek. As dit reg voel, dan sal ek dit publiseer, anders wag ek nog. Ek het wel ’n beplanningslys van watter boeke ek nog gaan publiseer en ongeveer wanneer, as gevolg van die tydlyn in elke reeks. Aangesien ek reekse skryf, probeer ek om elke jaar minstens een in elke reeks uit te gee.

Wat is die boek(e) wat jou anders oor fiksie laat dink het?

Dis nogal moeilik om te sê. Ek was van kleins af mal oor lees – en niks te hoogdrawend nie. Ek lees genoeg niefiksie en biografieë vir navorsing. As ek lees vir ontspanning, dan moet dit ontspannend wees. Ek het vroeg reeds verlief geraak op romanses, en die een boek wat my nog al die jare bygebly het, is Susanna M Lingua se Volmaan oor die Tiber. O ja, en Ettie Bierman en haar lugwaardinboeke het my gereeld op ver reise geneem.

Jy het onlangs begin om jou boeke self uit te gee. Wat behels hierdie proses?

Ek het reeds vroeg in my skrywersloopbaan besef dat ek verkies om self my boeke uit te gee. Tradisionele publikasie vat vir my baie lank. Ek is so bang ek gaan dood voor ek al my boeke gepubliseer het!

My uitgewer het my eerste drie boeke goedgekeur, naamlik Eye on the ball, Obstruction en Making the right call. Ek het nog voor Eye on the ball verskyn het, ook Taste for coffee, Leading from the front en Summertime blue gereed gehad. Dat Making the right call se publikasiedatum meer as ’n jaar na Eye on the ball sou wees, het my laat besef dat ek nie so lank wou wag nie. Ek het toe Taste for coffee self gepubliseer.

Ek het van die proses gehou, asook die feit dat ek self in beheer is van my voorblad en skedule. Skrywers is deesdae in elk geval verantwoordelik vir hulle eie bemarking, tensy jy een van die groot name is.

Ek skryf eers my boek klaar en gaan deur die eerste redigeringsprosesse, stuur dit na my alfalesers vir terugvoer en redigeer dit weer voordat ek dit na my redigeerder stuur. Terwyl hy besig is met die redigering sal ek begin om die voorblad te ontwerp en ander grafika te doen.

Voorheen het ek die grafika na ’n grafiese kunstenaar gestuur, maar het besluit dat ek soveel boeke het wat ek gaan publiseer dat dit my ’n fortuin gaan kos. Gelukkig is daar programme soos Bookbrush wat dit makliker maak vir platsak skrywers.

Na die finale proef moet ek die boek in die regte formaat kry – vir my is dit drie formate, naamlik vir Amazon, D2D (vir Kobo, Apple en ander platforms), en vir die gedrukte weergawes.

Dan begin die bemarkingsproses wat eerstens baie gatkruip by jou familie en vriende behels om jou nuwe publikasie te deel! Sosiale media vorm deesdae ’n belangrike deel van ’n skrywer se bemarkingsportefeulje, asook nuusbriewe, advertensies vir Facebook, Amazon en BookBub, en dan laastens hoop jy om hier en daar in die media ’n gaatjie te kry. En dan doen jy alles weer van vooraf vir die volgende boek.

Wat is die voordele en nadele van selfpublikasie?

Selfpublikasie verg baie dissipline, harde werk en geld, ongelukkig. In die begin het ek groot dele van die proses uitgegee vir professionele insette, maar na veertien boeke het ek heelwat geleer en hanteer die meeste aspekte self. Vir my is die grootste voordeel dat ek nie twee jaar hoef te wag voor my boek op die mark is nie. Ek hou ook daarvan om in beheer te wees van alles, van kies van voorblad tot waar ek dit wil publiseer en bemark.

Glo jy in skrywersblok en indien wel, hoe beveg jy dit?

Ek kry nie gewoonlik skrywersblok nie, aangesien ek aan soveel verskillende boeke gelyk werk. As een karakter nie met my wil praat nie, sal ’n ander een dit dalk doen. Ek het egter ’n eenvoudige manier om oor skrywersblok te kom. Dit help nie altyd met ’n spesifieke storie nie, maar dit laat die kreatiewe proses vloei en dis wat die belangrikste is.

Ek hou gewoonlik daarvan om in my studeerkamer in stilte te werk. As dit voel asof niks wil reg loop nie, dan verwyder ek myself van my gewone skryfomgewing en -proses. Partymaal sal ek net in die tuin gaan sit, of dalk in ’n koffiewinkel of ’n park of soms selfs by ’n mark waar daar tafels is. Ek gebruik die eenvoudige metode om my vyf sintuie in te span om dinge om my te beskryf en doen dit op die outydse manier: met die hand.

Al het wat ek geskryf het dalk nie vir daardie spesifieke manuskrip gewerk nie, kan ek tog van hierdie tonele in ander boeke gebruik, of wat ek geskryf het, het my inspirasie gegee vir tonele in ’n ander boek. Een so ’n toneel het sommer ’n hele nuwe boek tot gevolg gehad en die ander een die Taste for love-reeks. Ek hou ook daarvan om wanneer daar byvoorbeeld ’n donderstorm is, dieselfde metode te gebruik, of partymaal doen ek dit met my gunstelingdis of -resep.

Fotografie het my geleer om die wêreld om my anders te beskou. Skryf het dit weer gedoen. Dis asof mens net meer attent is op alles rondom jou sodat jy nie dalk iets misloop wat jy in ’n storie kan gebruik nie.

The post <em>Jakes se geheim</em>: ’n onderhoud met Francine Beaton appeared first on LitNet.